Στο παρελθόν έχω αναφερθεί, αρκετές φορές, στις σημαντικότερες δυνατότητες του πνεύματος, οι οποίες είναι, κατ'εμέ, πρωτίστως η αντίληψη(η δυνατότητα να καταλαβαίνουμε πράγματα) κι κριτική ικανότητα(κι οι δύο <<τροφοδοτούνται από την υποκειμενώδη ευφυϊα, την οποία θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με ένα <<καύσιμο>>), κι επίσης το καλλιτεχνικό αισθητήριο. Υπάρχει όμως και μια πνευματική δυνατότητα, λιγότερο σημαντική, από τις παραπάνω, μεν, εξαιρετικά σημαντική και δημοφιλής δε. Η φαντασία. Η οποία, αν κι είναι πολύ δημοφιλής, δεν θεωρώ ότι είναι και πλήρως κατανοητή, από τους περισσότερους. Με αυτό το κείμενο λοιπόν, θα επιχειρήσω να την αναλύσω περισσότερο, τουλάχιστον με τον τρόπο που εγώ την αντιλαμβάνομαι.
Όλοι ξέρουμε είναι ότι η όραση, η οποία πραγματοποιείται με τα μάτια, είναι η αίσθηση που επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει ότι υπάρχει γύρω του. Στο προηγούμενο κείμενό μου, επίσης, μίλησα για τη μνήμη, η οποία βασίζεται στο μυαλό-εγκέφαλο, κι επιτρέπει στον άνθρωπο να αποθηκεύει μέσα του διάφορες πληροφορίες, αλλά κι εικόνες. Με τη μνήμη λοιπόν, μπορεί ο άνθρωπος να ξαναβλέπει πράγματα που έχει δει στο παρελθόν. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: η φαντασία. Η φαντασία επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν, γεγονότα που δεν έχουν συμβεί. Η φαντασία είναι μια πνευματική λειτουργία, η οποία βασίζεται στην όραση. Αυτό είναι λογικό, αφού ο άνθρωπος είναι ένα ον που χρησιμοποιεί κατά κόρον την όραση, ως μέσο αναγνώρισης, επεξεργασίας και προσαρμογής στο περιβάλλον του(αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο). Έτσι, μπορούμε εύκολα να φανταστούμε μια εικόνα, ή ένα γεγονός(για να φανταστούμε ότι συμβαίνει ένα γεγονός, χρησιμοποιούμε την αντίληψη), αλλά είναι πολύ δύσκολο, εώς απίθανο, να φανταστούμε έναν ήχο, κι ακόμα περισσότερο μια οσμή ή μια γεύση. Σε αυτά τα τρία ερεθίσματα, υπάρχουν οι αντίστοιχες αισθήσεις(ακοή-όσφρηση-γεύση), κι η μνήμη, που μας επιτρέπει να φέρουμε στο μυαλό μας μια μυρωδιά πχ που έχουμε μυρίσει, όμως δεν υπάρχει η φαντασία(η δυνατότητα να νοιώσουμε κάτι το οποίο δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε με τις αντίστοιχες αισθήσεις την στιγμή αυτή), στο βαθμό τουλάχιστον που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Η φαντασία λοιπόν, βασίζεται στην όραση, και, για αυτό, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το <<τρίτο μάτι του ανθρώπου>>. Αυτό, το οποίο χρησιμοποιεί, για να δει κανείς όσα δεν υπάρχουν και δεν έχουν υπάρξει ούτε στο παρελθόν. Ή και πράγματα που υπάρχουν ή υπήρξαν κάποτε, τα οποία όμως δεν μπορεί να τα δει ιδίοις όμασι. Φυσικά, όσο κι αν η φαντασία αποτελεί προέκταση της πραγματικότητας, δεν παύει να βασίζεται σε αυτή. Κάποιος φαντάζεται πράγματα που αποτελούν εναλλακτικές μορφές ή παράγωγα των όσων βλέπει ή έχει δει. Δεν μπορεί να φανταστεί κάτι εντελώς καινούριο. Βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και το ότι κάποιος μπορεί να φανταστεί και γεγονότα, πέρα από εικόνες(για παράδειγμα να φανταστεί πώς θα είναι η ζωή του σε 10 χρόνια από σήμερα, τι θα έχει πετύχει στη ζωή του τότε).
Η φαντασία έχει πολλές λειτουργίες-χρησιμότητες. Η βασική είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει πράγματα, να κάνει διάφορες δραστηριότητες, που θέλει, αλλά δεν μπορεί, για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Μπορεί ακόμα να σκέφτεται ότι συμβαίνουν γεγονότα, που θα ήθελε να συμβούν, αλλά δε συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Φυσικά, θα μπορούσαν πολλοί να πουν ότι άλλο να ζεις πραγματικά, κι άλλο να φαντάζεσαι κάτι. Δεν μπορώ, παρά να συμφωνήσω σε αυτό. Παρ'όλ'αυτά, νομίζω ότι είναι ένας μονομερής συλλογισμός. Ο λόγος είναι ότι, κατά τη γνώμη μου, όλα συμβαίνουν για κάποιο σκοπό. Ο σκοπός αυτός καθορίζεται από μια ανώτερη δύναμη, η οποία για κάθε άνθρωπο είναι διαφορετική. Άλλοι τη συμβολίζουν με κάποιο θεό, άλλοι πιστεύουν απλά σε μιας μορφής ενέργεια, η οποία ωθεί τον κόσμο προς τη βελτίωση. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που δεν πιστεύουν σε τίποτα, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι λάθος. Ασφαλώς κι είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να πιστεύει ή να μην πιστεύει, αλλά έχω παρατηρήσει κάτι που με κάνει προσωπικά να πιστεύω στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης: αυτό το κάτι είναι η τελειότητα των όσων υπάρχουν από μόνα τους, χωρίς να τα δημιουργήσει κάποιος οργανισμός του πλανήτη. Όλα αυτά, είναι τόσο τέλεια φτιαγμένα, που με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δε γίνεται να είναι καθαρά αποτελέσματα κάποιων τυχαίων διαδικασιών(άλλο που αφού βάλει ο άνθρωπος το <<χεράκι>> του, συνήθως παύουν να είναι τόσο τέλεια). Βέβαια, ο σκοπός του κειμένου μου δεν είναι να μιλήσω για τις ανώτερες δυνάμεις, οπότε επιστέφω εκεί που βρισκόμουν πριν προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί πιστεύω στην ύπαρξη κάποιας ανώτερης δύναμης. Όλα γίνονται για κάποιο σκοπό, ακόμα κι αυτά που δεν μας αρέσουν ή δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε. Θεωρώ ότι αυτή η ανώτερη δύναμη, όποια κι αν είναι αυτή, δεν θα επέτρεπε, τουλάχιστον σε κάποιο, αρκετά μεγάλο βαθμό, να γίνουν πράγματα που θα οδηγούσαν στην καταστροφή του κόσμου(τουλάχιστον στην ολοκληρωτική, σε μια ανεπανόρθωτη ζημιά). Ακόμα όμως κι αν αυτή η δύναμη επέτρεπε στους ανθρώπους να κάνουν απολύτως ό,τι θέλουν, ακόμα και τότε θα προέκυπτε άλλο πρόβλημα. Υπάρχουν πάνω από 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, που όλοι θέλουν διαφορετικά πράγματα, κι οι επιθυμίες πολλών, συγκρούονται μεταξύ τους. Οπότε, ούτως ή άλλως, θα ήταν αδύνατο να είναι όλοι ικανοποιημένοι, να πραγματοποιηθούν οι επιθυμίες όλων. Αυτό, εξηγεί αυτό που έλεγα στην αρχή της παραγράφου. Η φαντασία μας επιτρέπει να ζούμε διάφορες καταστάσεις, που θέλουμε, αλλά δεν μπορούμε. Μπορεί να μην είναι τόσο καλό, όσο στην πραγματικότητα, αλλά είναι το καλύτερο δυνατό και πρέπει, έστω αυτό, να το αξιοποιούμε. Επίσης, πρέπει να πω και κάτι τελευταίο. Η δύναμη της φαντασίας πολύ συχνά υποτιμάται. Όμως, είναι πιο μεγάλη από ότι πιστεύουμε. Αυτό θα το αποδείξω με ένα παράδειγμα. Αν κλείσουμε τα μάτια μας, συγκεντρωθούμε και φανταστούμε ότι τρώμε πχ μια τούρτα, ή ότι στάζουμε λίγες σταγόνες λεμόνι στο στόμα μας, θα νοιώσουμε το στόμα μας να παράγει σάλιο, όπως θα έκανε αν πράγματι τα κάναμε αυτά. Αυτό δείχνει τη δύναμη της φαντασίας και τη δύναμή της: αυτό που σκεφτόμαστε, με το μυαλό μας, αν είμαστε πολύ συγκεντρωμένοι σε αυτό, μπορεί να έχει επίδραση και στο σώμα μας.
Πέρα από αυτό που ανέφερα, τη δυνατότητα να ζήσουμε πράγματα που θέλουμε αλλά δεν μπορούμε, έστω και φανταστικά, υπάρχουν κι ορισμένες πιο εξειδικευμένες χρήσεις της φαντασίας. Ας αρχίσω με τις πιο πρακτικές, αφού αυτές μάλλον θα ενδιαφέρουν περισσότερους. Είχα αναφέρει, στο 11ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, ότι τα προβλήματα μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε σε δύο χρόνους: α)πριν εμφανιστούν-πρόληψη(που είναι και το προτιμότερο), και β)αφού εμφανιστούν-καταπολέμηση. Και τα δύο, επιτυγχάνονται μέσω της φαντασίας. Όσον αφορά το πρώτο, μπορούμε, και πρέπει, να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας, για να υποθέσουμε τα διάφορα προβλήματα που ίσως προκύψουν, σύμφωνα με τα δεδομένα που υπάρχουν, και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να τα εμποδίσουμε να εμφανιστούν. Όσον αφορά το πώς θα πάρουμε αυτά τα μέτρα, αλλά και το πώς θα λύσουμε τα προβλήματα, αυτά που τελικά θα προκύψουν, κι αυτό το πετυχαίνουμε μέσω της φαντασίας(ή της μνήμης, αν πρόκειται για ένα πρόβλημα που έχουμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν ή το έχει αντιμετωπίσει κάποιος άλλος, κι έτσι ξέρουμε το πώς μπορούμε να το λύσουμε-αν όμως είναι κάτι καινούριο, το αντιμετωπίζουμε μέσω της φαντασίας). Σκεφτόμαστε διάφορα μέτρα που θα μπορούσαμε να πάρουμε, και φανταζόμαστε το τι αποτέλεσμα θα είχε το καθένα. Έπειτα, τα συγκρίνουμε, κι επιλέγουμε το καλύτερο, με βάση το ποιο θα είχε το καλύτερο αποτέλεσμα, αλλά και τις πιθανότητες που έχει να είναι επιτυχημένο(μπορεί ένα μέτρο να έχει πολύ καλά αποτελέσματα, αλλά λίγες πιθανότητες να είναι επιτυχημένο-17ο φιλοσοφικο-λογικό δοκίμιο). Μια ακόμα πολύ σημαντική και πρακτική χρήση της φαντασίας, έχει να κάνει με το ότι, όντες ικανοί να φανταστούμε πράγματα που δεν υπάρχουν, μπορούμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Δηλαδή, μπορούμε να σκεφτούμε-φανταστούμε τι είναι αυτό που της λείπει και να προσπαθήσουμε να το αποκτήσουμε ή να το κατασκευάσουμε. Έτσι άλλωστε δεν έγιναν κι οι μεγαλύτερες(κι όχι μόνο)εφευρέσεις;
Η φαντασία όμως έχει κι άλλες λειτουργίες. Λιγότερο(παρ'όλ'αυτά, αρκετά) πρακτικές μεν, αλλά εξίσου σημαντικές, δε. Το πρώτο, είναι αυτό, που προκύπτει μέσω αυτού του παραδείγματος που ανέφερα προηγουμένως, με το λεμόνι, και του συμπεράσματος ότι αυτά που φανταζόμαστε, μπορούν να έχουν αντίκτυπο και στο σώμα μας. Τα περισσότερα συναισθήματα, άλλα περισσότερο, άλλα λιγότερο, βασίζονται σε σωματικές αποκρίσεις. Ένα παράδειγμα, είναι το στρες, για το οποίο μίλησα πριν λίγο καιρό. Το στρες το νοιώθουμε λόγω κάποιων ουσιών που παράγει ο εγκέφαλος. Επομένως, αν μπορούμε να κάνουμε το στόμα μας να παράγει σάλιο, με τη φαντασία ότι τρώμε μια τούρτα, μάλλον μπορούμε να κάνουμε και τον εγκέφαλο να μην παράγει αυτές τις ουσίες, αν φανταστούμε ότι όλα πάνε καλά και ότι είμαστε επιτυχημένοι. Αυτή την ιδέα μου την πρωτοέβαλε ένα βιβλίο που διάβασα, κι εξετάζοντάς τη, με την εμπειρία μου, μπορώ να πω ότι ισχύει σε έναν πάρα πολύ μεγάλο βαθμό. Για να το γενικεύσουμε, η φαντασία μπορεί να μας βοηθήσει στο να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας, κάτι πολύ δύσκολο, αλλά κι απαραίτητο. Ακόμα, η φαντασίωση διαφόρων καταστάσεων, μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη πραγματικότητα, αλλά και να μας προστατεύσει από μια μορφή εμμονών(για αυτές έγινε λόγος στο 6ο ψυχολογικό δοκίμιο), τα απωθημένα. Τα απωθημένα δημιουργούνται όταν ο άνθρωπος θέλει ορισμένα πράγματα, αλλά δεν μπορεί να τα αποκτήσει, για κάποιο λόγο. Τότε, η επιθυμία, αν είναι μεγάλη, μένει χαραγμένη στο υποσυνείδητο, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για να επανέλθει. Η δύναμη της φαντασίας όμως, είναι αρκετά μεγάλη, για να ξεγελάσει, τις περισσότερες φορές το υποσυνείδητο, έστω κι αν δεν ισχύει αυτό για το συνειδητό. Δηλαδή, ο άνθρωπος, μπορεί να νοιώθει απογοήτευση που δεν κέρδισε κάτι, που ήθελε πολύ, αυτό δεν αλλάζει, αλλά δεν θα του μείνει ως απωθημένο. Μια ακόμη προσφορά της φαντασίας στον άνθρωπο, είναι ότι του επιτρέπει να δίνει λύσεις σε αναπάντητα ερωτήματα, και, γενικότερα, να υποθέτει τα όσα δε γνωρίζει(έτσι χρησιμοποιείται η φαντασία στη <<θεωρητική φιλοσοφία>>). Αυτό είναι πολύ χρήσιμο, τόσο γιατί τον βοηθάει, σε ένα βαθμό, να απαλαγεί από την περιέργεια, αλλά και γιατί τον προστατεύει από την παραπλάνηση και την κοροϊδία. Δηλαδή, αν κάποιος λέει αρκετά εμφανώς ψέμματα σε κάποιον άλλο, ο άλλος μπορεί, χάρη στη δυνατότητά του να φανταστεί το ποια είναι η αλήθεια, να το αντιληφθεί. Τέλος, μια επίσης πολύ χρήσιμη λειτουργία της φαντασίας, είναι ότι είναι κάτι σαν εισιτήριο, που επιτρέπει στον άνθρωπο να επισκεφθεί διάφορα μέρη, διάφορους χρόνους. Ο καθένας ζει μία ζωή, η οποία στις μέρες μας έχει πολλούς περιορισμούς, και έχει λίγες εναλλακτικές λύσεις. Με τη φαντασία του όμως, μπορεί να φτιάξει μια δική του πραγματικότητα, όπως τη θέλει, ή να αντιληφθεί και μία πραγματικότητα που έχει φτιάξει κάποιος άλλος, με ένα βιβλίο, μια ταινία, ένα video game.
Εννοείται, πως όσο πιο ανεπτυγμένη φαντασία έχει κάποιος, τόσο καλύτερη πρόσβαση έχει σε αυτές τις δυνατότητες. Όσον αφορά το πώς αναπτύσσεται η φαντασία, υπάρχουν δύο προϋποθέσεις. Η πρώτη, έχει να κάνει με αυτό που ανέφερα, στη δεύτερη παράγραφο. Το ότι η φαντασία βασίζεται στα διάφορα ερεθίσματα που έχει κάποιος, κυρίως στα οπτικά, αλλά και στα πληροφοριακά, αφού εκεί βασίζεται η φαντασίωση διάφορων γεγονότων. Όσο περισσότερο διευρύνει κανείς τους ορίζοντές του, όσο περισσότερα ερεθίσματα δέχεται, τόσο καλύτερη φαντασία θα έχει, και τόσο καλύτερη ικανότητα να χρησιμοποιήσει τις διάφορες λειτουργίες της. Για αυτό το λόγο και πιστεύω ότι το να βλέπει κανείς τηλεόραση-ταινίες και να παίζει video games, δεν καταστρέφει την φαντασία του, όπως πολλοί λένε, ειδικά πιο παλιά, αλλά τη βελτιώνει. Αρκεί βέβαια να μην μένει ο άνθρωπος σε αυτά που βλέπει, και να προσπαθεί να σκεφτεί και δικά του. Κι αυτή είναι η δεύτερη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της φαντασίας. Όπως και για τη μνήμη, για την εξυπνάδα, και για κάθε δυνατότητα, γενικά, ο άνθρωπος θα πρέπει να τη χρησιμοποιεί, προκειμένου να την αναπτύξει. Αυτός είναι κι ο βασικός λόγος που τα παιδιά έχουν καλύτερη φαντασία από τους μεγάλους. Τα παιδιά, δε φοβούνται να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους, αντίθετα το επιδιώκουν. Αντίθετα, οι μεγάλοι, τόσο επειδή έχουν υιοθετήσει μια πιο ρεαλιστική στάση ζωής, όσο κι επειδή πολλά πράγματα που τα παιδιά δεν ξέρουν και χρειάζεται να τα φανταστούν, αυτοί τα ξέρουν, αλλά κυρίως επειδή αυτό(οι μεγάλοι με φαντασία) είναι ένα μοτίβο που δεν προβάλλεται κι έτσι φοβούνται να το χρησιμοποιήσουν, δεν έχουν τόσο δυνατή φαντασία, ή έχουν επιλεκτικά για κάποια(λίγα) θέματα. Αυτό είναι καιρός να αλλάξει, αφού η φαντασία είναι ένα αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, το οποίο είναι τόσο χρήσιμο, όσο κι απαραίτητο. Ας αφήσουμε λοιπόν τη φαντασία μας ελεύθερη, να δουλέψει, και να αναπτυχθεί.
Βέβαια, το πόσο ελεύθερη πρέπει να είναι η φαντασία, είναι ένα καλό ερώτημα. Ποιο είναι το μέτρο στη φαντασία; Κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο είναι η φαντασία να είναι όσο πιο ελεύθερη γίνεται, αφού έτσι μπορούμε να επωφεληθούμε από τις δυνατότητές της, ενώ παράλληλα είναι κάτι που δεν μπορεί να μας βλάψει. Με μια σημαντική σημείωση, όμως. Όσο ελεύθερη κι αν είναι η φαντασία, πρέπει πάντα να μην φτάνουμε στο σημείο να την μπερδέψουμε με την πραγματικότητα. Η φαντασία πρέπει να ξεγελάει το υποσυνείδητο(για να μη δημιουργούνται απωθημένα), όχι το συνειδητό. Βλέπω πολλές φορές ανθρώπους να δέχονται ως δεδομένα πράγματα, τα οποία δεν τα ξέρουν, αλλά απλά τα φαντάζονται. Είτε σε παθολογικό σημείο(άνθρωποι που είναι σε ένα δικό τους κόσμο, χωρίς όμως να αντιμετωπίζουν μια ψυχική ασθένεια, οπότε και θα ήταν λογικό), είτε σε πιο νορμάλ επίπεδα(άνθρωποι που κατηγορούν άλλους χωρίς στοιχεία). Σε κάθε περίπτωση, ζούμε σε μία πραγματικότητα. Ακόμα κι αν αυτή δεν μας αρέσει, τότε αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε, με κάποιον τρόπο, όχι να ζούμε σύμφωνα με μια άλλη. Αν το κάνουμε αυτό, δεν θα μπορέσουμε να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον, κάτι το οποίο έχει πολύ άσχημες συνέπειες, αφού άνθρωποι που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους, δεν μπορούν να ζήσουν καλά, ακόμα και να επιβιώσουν, κάποιες φορές. Για αυτό, παρόλο που δεν είναι κακό, όπως είπα και προηγουμένως, να φανταστούμε ότι ζούμε σε μια άλλη πραγματικότητα(μας βοηθάει να νοιώσουμε καλύτερα και να σπάσουμε τη μονοτονία), πρέπει πάντα να έχουμε επίγνωση της αληθινής πραγματικότητας, κι όχι να χαθούμε μέσα σε μια ψεύτικη. Εφόσον έχουμε επίγνωση αυτής της αληθινής πραγματικότητας, είναι πολύ καλό, να χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας, μια στις τόσες, για να ζήσουμε και κάποια άλλη. Όσον αφορά τις άλλες χρήσεις της φαντασίας, πχ υπόθεση των προβλημάτων που μπορούν να προκύψουν, αυτές είναι πιο πρακτικές, και πρέπει να γίνονται όποτε υπάρχει η αντίστοιχη ανάγκη.
Είμαι της άποψης ότι για να καταλάβει κάποιος ακριβώς την αξία κάποιου πράγματος(υλικού αγαθού, δυνατότητας, ακόμα και ανθρώπου), θα πρέπει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να το αποκτήσει(κι αν δεν είναι αρκετά έξυπνος, να το χάσει). Το ίδιο ισχύει και με τη φαντασία. Αισθάνομαι πως, ό,τι και να γράψω εδώ, είναι πολύ δύσκολο να βοηθήσω τους ανθρώπους να αντιληφθούν την αξία ενός αγαθού που δεν έχουν και θυμούνται ελάχιστα από την παιδική τους ηλικία, κι επομένως μπορούν μόνο να το φανταστούν νοητά. Το ίδιο ισχύει και για τη φαντασία. Το μόνο που θα γράψω λοιπόν, είναι το εξής: Αποκτήστε φαντασία και δεν θα χάσετε. Σε ένα κόσμο που προβάλλει μόνο ότι συμφέρει τους βοσκούς να βλέπουν τα πρόβατα, εσείς θα μπορέσετε να βλέπετε κι όσα δεν σας δείχνει και δεν σας λέει κανείς, αλλά είναι πέρα για πέρα υπαρκτά(ή και κάποιες φορές όχι).
Όλοι ξέρουμε είναι ότι η όραση, η οποία πραγματοποιείται με τα μάτια, είναι η αίσθηση που επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει ότι υπάρχει γύρω του. Στο προηγούμενο κείμενό μου, επίσης, μίλησα για τη μνήμη, η οποία βασίζεται στο μυαλό-εγκέφαλο, κι επιτρέπει στον άνθρωπο να αποθηκεύει μέσα του διάφορες πληροφορίες, αλλά κι εικόνες. Με τη μνήμη λοιπόν, μπορεί ο άνθρωπος να ξαναβλέπει πράγματα που έχει δει στο παρελθόν. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: η φαντασία. Η φαντασία επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν, γεγονότα που δεν έχουν συμβεί. Η φαντασία είναι μια πνευματική λειτουργία, η οποία βασίζεται στην όραση. Αυτό είναι λογικό, αφού ο άνθρωπος είναι ένα ον που χρησιμοποιεί κατά κόρον την όραση, ως μέσο αναγνώρισης, επεξεργασίας και προσαρμογής στο περιβάλλον του(αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο). Έτσι, μπορούμε εύκολα να φανταστούμε μια εικόνα, ή ένα γεγονός(για να φανταστούμε ότι συμβαίνει ένα γεγονός, χρησιμοποιούμε την αντίληψη), αλλά είναι πολύ δύσκολο, εώς απίθανο, να φανταστούμε έναν ήχο, κι ακόμα περισσότερο μια οσμή ή μια γεύση. Σε αυτά τα τρία ερεθίσματα, υπάρχουν οι αντίστοιχες αισθήσεις(ακοή-όσφρηση-γεύση), κι η μνήμη, που μας επιτρέπει να φέρουμε στο μυαλό μας μια μυρωδιά πχ που έχουμε μυρίσει, όμως δεν υπάρχει η φαντασία(η δυνατότητα να νοιώσουμε κάτι το οποίο δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε με τις αντίστοιχες αισθήσεις την στιγμή αυτή), στο βαθμό τουλάχιστον που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Η φαντασία λοιπόν, βασίζεται στην όραση, και, για αυτό, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το <<τρίτο μάτι του ανθρώπου>>. Αυτό, το οποίο χρησιμοποιεί, για να δει κανείς όσα δεν υπάρχουν και δεν έχουν υπάρξει ούτε στο παρελθόν. Ή και πράγματα που υπάρχουν ή υπήρξαν κάποτε, τα οποία όμως δεν μπορεί να τα δει ιδίοις όμασι. Φυσικά, όσο κι αν η φαντασία αποτελεί προέκταση της πραγματικότητας, δεν παύει να βασίζεται σε αυτή. Κάποιος φαντάζεται πράγματα που αποτελούν εναλλακτικές μορφές ή παράγωγα των όσων βλέπει ή έχει δει. Δεν μπορεί να φανταστεί κάτι εντελώς καινούριο. Βέβαια, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και το ότι κάποιος μπορεί να φανταστεί και γεγονότα, πέρα από εικόνες(για παράδειγμα να φανταστεί πώς θα είναι η ζωή του σε 10 χρόνια από σήμερα, τι θα έχει πετύχει στη ζωή του τότε).
Η φαντασία έχει πολλές λειτουργίες-χρησιμότητες. Η βασική είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει πράγματα, να κάνει διάφορες δραστηριότητες, που θέλει, αλλά δεν μπορεί, για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Μπορεί ακόμα να σκέφτεται ότι συμβαίνουν γεγονότα, που θα ήθελε να συμβούν, αλλά δε συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Φυσικά, θα μπορούσαν πολλοί να πουν ότι άλλο να ζεις πραγματικά, κι άλλο να φαντάζεσαι κάτι. Δεν μπορώ, παρά να συμφωνήσω σε αυτό. Παρ'όλ'αυτά, νομίζω ότι είναι ένας μονομερής συλλογισμός. Ο λόγος είναι ότι, κατά τη γνώμη μου, όλα συμβαίνουν για κάποιο σκοπό. Ο σκοπός αυτός καθορίζεται από μια ανώτερη δύναμη, η οποία για κάθε άνθρωπο είναι διαφορετική. Άλλοι τη συμβολίζουν με κάποιο θεό, άλλοι πιστεύουν απλά σε μιας μορφής ενέργεια, η οποία ωθεί τον κόσμο προς τη βελτίωση. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που δεν πιστεύουν σε τίποτα, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι λάθος. Ασφαλώς κι είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να πιστεύει ή να μην πιστεύει, αλλά έχω παρατηρήσει κάτι που με κάνει προσωπικά να πιστεύω στην ύπαρξη μιας ανώτερης δύναμης: αυτό το κάτι είναι η τελειότητα των όσων υπάρχουν από μόνα τους, χωρίς να τα δημιουργήσει κάποιος οργανισμός του πλανήτη. Όλα αυτά, είναι τόσο τέλεια φτιαγμένα, που με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δε γίνεται να είναι καθαρά αποτελέσματα κάποιων τυχαίων διαδικασιών(άλλο που αφού βάλει ο άνθρωπος το <<χεράκι>> του, συνήθως παύουν να είναι τόσο τέλεια). Βέβαια, ο σκοπός του κειμένου μου δεν είναι να μιλήσω για τις ανώτερες δυνάμεις, οπότε επιστέφω εκεί που βρισκόμουν πριν προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί πιστεύω στην ύπαρξη κάποιας ανώτερης δύναμης. Όλα γίνονται για κάποιο σκοπό, ακόμα κι αυτά που δεν μας αρέσουν ή δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε. Θεωρώ ότι αυτή η ανώτερη δύναμη, όποια κι αν είναι αυτή, δεν θα επέτρεπε, τουλάχιστον σε κάποιο, αρκετά μεγάλο βαθμό, να γίνουν πράγματα που θα οδηγούσαν στην καταστροφή του κόσμου(τουλάχιστον στην ολοκληρωτική, σε μια ανεπανόρθωτη ζημιά). Ακόμα όμως κι αν αυτή η δύναμη επέτρεπε στους ανθρώπους να κάνουν απολύτως ό,τι θέλουν, ακόμα και τότε θα προέκυπτε άλλο πρόβλημα. Υπάρχουν πάνω από 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, που όλοι θέλουν διαφορετικά πράγματα, κι οι επιθυμίες πολλών, συγκρούονται μεταξύ τους. Οπότε, ούτως ή άλλως, θα ήταν αδύνατο να είναι όλοι ικανοποιημένοι, να πραγματοποιηθούν οι επιθυμίες όλων. Αυτό, εξηγεί αυτό που έλεγα στην αρχή της παραγράφου. Η φαντασία μας επιτρέπει να ζούμε διάφορες καταστάσεις, που θέλουμε, αλλά δεν μπορούμε. Μπορεί να μην είναι τόσο καλό, όσο στην πραγματικότητα, αλλά είναι το καλύτερο δυνατό και πρέπει, έστω αυτό, να το αξιοποιούμε. Επίσης, πρέπει να πω και κάτι τελευταίο. Η δύναμη της φαντασίας πολύ συχνά υποτιμάται. Όμως, είναι πιο μεγάλη από ότι πιστεύουμε. Αυτό θα το αποδείξω με ένα παράδειγμα. Αν κλείσουμε τα μάτια μας, συγκεντρωθούμε και φανταστούμε ότι τρώμε πχ μια τούρτα, ή ότι στάζουμε λίγες σταγόνες λεμόνι στο στόμα μας, θα νοιώσουμε το στόμα μας να παράγει σάλιο, όπως θα έκανε αν πράγματι τα κάναμε αυτά. Αυτό δείχνει τη δύναμη της φαντασίας και τη δύναμή της: αυτό που σκεφτόμαστε, με το μυαλό μας, αν είμαστε πολύ συγκεντρωμένοι σε αυτό, μπορεί να έχει επίδραση και στο σώμα μας.
Πέρα από αυτό που ανέφερα, τη δυνατότητα να ζήσουμε πράγματα που θέλουμε αλλά δεν μπορούμε, έστω και φανταστικά, υπάρχουν κι ορισμένες πιο εξειδικευμένες χρήσεις της φαντασίας. Ας αρχίσω με τις πιο πρακτικές, αφού αυτές μάλλον θα ενδιαφέρουν περισσότερους. Είχα αναφέρει, στο 11ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, ότι τα προβλήματα μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε σε δύο χρόνους: α)πριν εμφανιστούν-πρόληψη(που είναι και το προτιμότερο), και β)αφού εμφανιστούν-καταπολέμηση. Και τα δύο, επιτυγχάνονται μέσω της φαντασίας. Όσον αφορά το πρώτο, μπορούμε, και πρέπει, να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας, για να υποθέσουμε τα διάφορα προβλήματα που ίσως προκύψουν, σύμφωνα με τα δεδομένα που υπάρχουν, και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να τα εμποδίσουμε να εμφανιστούν. Όσον αφορά το πώς θα πάρουμε αυτά τα μέτρα, αλλά και το πώς θα λύσουμε τα προβλήματα, αυτά που τελικά θα προκύψουν, κι αυτό το πετυχαίνουμε μέσω της φαντασίας(ή της μνήμης, αν πρόκειται για ένα πρόβλημα που έχουμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν ή το έχει αντιμετωπίσει κάποιος άλλος, κι έτσι ξέρουμε το πώς μπορούμε να το λύσουμε-αν όμως είναι κάτι καινούριο, το αντιμετωπίζουμε μέσω της φαντασίας). Σκεφτόμαστε διάφορα μέτρα που θα μπορούσαμε να πάρουμε, και φανταζόμαστε το τι αποτέλεσμα θα είχε το καθένα. Έπειτα, τα συγκρίνουμε, κι επιλέγουμε το καλύτερο, με βάση το ποιο θα είχε το καλύτερο αποτέλεσμα, αλλά και τις πιθανότητες που έχει να είναι επιτυχημένο(μπορεί ένα μέτρο να έχει πολύ καλά αποτελέσματα, αλλά λίγες πιθανότητες να είναι επιτυχημένο-17ο φιλοσοφικο-λογικό δοκίμιο). Μια ακόμα πολύ σημαντική και πρακτική χρήση της φαντασίας, έχει να κάνει με το ότι, όντες ικανοί να φανταστούμε πράγματα που δεν υπάρχουν, μπορούμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Δηλαδή, μπορούμε να σκεφτούμε-φανταστούμε τι είναι αυτό που της λείπει και να προσπαθήσουμε να το αποκτήσουμε ή να το κατασκευάσουμε. Έτσι άλλωστε δεν έγιναν κι οι μεγαλύτερες(κι όχι μόνο)εφευρέσεις;
Η φαντασία όμως έχει κι άλλες λειτουργίες. Λιγότερο(παρ'όλ'αυτά, αρκετά) πρακτικές μεν, αλλά εξίσου σημαντικές, δε. Το πρώτο, είναι αυτό, που προκύπτει μέσω αυτού του παραδείγματος που ανέφερα προηγουμένως, με το λεμόνι, και του συμπεράσματος ότι αυτά που φανταζόμαστε, μπορούν να έχουν αντίκτυπο και στο σώμα μας. Τα περισσότερα συναισθήματα, άλλα περισσότερο, άλλα λιγότερο, βασίζονται σε σωματικές αποκρίσεις. Ένα παράδειγμα, είναι το στρες, για το οποίο μίλησα πριν λίγο καιρό. Το στρες το νοιώθουμε λόγω κάποιων ουσιών που παράγει ο εγκέφαλος. Επομένως, αν μπορούμε να κάνουμε το στόμα μας να παράγει σάλιο, με τη φαντασία ότι τρώμε μια τούρτα, μάλλον μπορούμε να κάνουμε και τον εγκέφαλο να μην παράγει αυτές τις ουσίες, αν φανταστούμε ότι όλα πάνε καλά και ότι είμαστε επιτυχημένοι. Αυτή την ιδέα μου την πρωτοέβαλε ένα βιβλίο που διάβασα, κι εξετάζοντάς τη, με την εμπειρία μου, μπορώ να πω ότι ισχύει σε έναν πάρα πολύ μεγάλο βαθμό. Για να το γενικεύσουμε, η φαντασία μπορεί να μας βοηθήσει στο να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας, κάτι πολύ δύσκολο, αλλά κι απαραίτητο. Ακόμα, η φαντασίωση διαφόρων καταστάσεων, μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη πραγματικότητα, αλλά και να μας προστατεύσει από μια μορφή εμμονών(για αυτές έγινε λόγος στο 6ο ψυχολογικό δοκίμιο), τα απωθημένα. Τα απωθημένα δημιουργούνται όταν ο άνθρωπος θέλει ορισμένα πράγματα, αλλά δεν μπορεί να τα αποκτήσει, για κάποιο λόγο. Τότε, η επιθυμία, αν είναι μεγάλη, μένει χαραγμένη στο υποσυνείδητο, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για να επανέλθει. Η δύναμη της φαντασίας όμως, είναι αρκετά μεγάλη, για να ξεγελάσει, τις περισσότερες φορές το υποσυνείδητο, έστω κι αν δεν ισχύει αυτό για το συνειδητό. Δηλαδή, ο άνθρωπος, μπορεί να νοιώθει απογοήτευση που δεν κέρδισε κάτι, που ήθελε πολύ, αυτό δεν αλλάζει, αλλά δεν θα του μείνει ως απωθημένο. Μια ακόμη προσφορά της φαντασίας στον άνθρωπο, είναι ότι του επιτρέπει να δίνει λύσεις σε αναπάντητα ερωτήματα, και, γενικότερα, να υποθέτει τα όσα δε γνωρίζει(έτσι χρησιμοποιείται η φαντασία στη <<θεωρητική φιλοσοφία>>). Αυτό είναι πολύ χρήσιμο, τόσο γιατί τον βοηθάει, σε ένα βαθμό, να απαλαγεί από την περιέργεια, αλλά και γιατί τον προστατεύει από την παραπλάνηση και την κοροϊδία. Δηλαδή, αν κάποιος λέει αρκετά εμφανώς ψέμματα σε κάποιον άλλο, ο άλλος μπορεί, χάρη στη δυνατότητά του να φανταστεί το ποια είναι η αλήθεια, να το αντιληφθεί. Τέλος, μια επίσης πολύ χρήσιμη λειτουργία της φαντασίας, είναι ότι είναι κάτι σαν εισιτήριο, που επιτρέπει στον άνθρωπο να επισκεφθεί διάφορα μέρη, διάφορους χρόνους. Ο καθένας ζει μία ζωή, η οποία στις μέρες μας έχει πολλούς περιορισμούς, και έχει λίγες εναλλακτικές λύσεις. Με τη φαντασία του όμως, μπορεί να φτιάξει μια δική του πραγματικότητα, όπως τη θέλει, ή να αντιληφθεί και μία πραγματικότητα που έχει φτιάξει κάποιος άλλος, με ένα βιβλίο, μια ταινία, ένα video game.
Εννοείται, πως όσο πιο ανεπτυγμένη φαντασία έχει κάποιος, τόσο καλύτερη πρόσβαση έχει σε αυτές τις δυνατότητες. Όσον αφορά το πώς αναπτύσσεται η φαντασία, υπάρχουν δύο προϋποθέσεις. Η πρώτη, έχει να κάνει με αυτό που ανέφερα, στη δεύτερη παράγραφο. Το ότι η φαντασία βασίζεται στα διάφορα ερεθίσματα που έχει κάποιος, κυρίως στα οπτικά, αλλά και στα πληροφοριακά, αφού εκεί βασίζεται η φαντασίωση διάφορων γεγονότων. Όσο περισσότερο διευρύνει κανείς τους ορίζοντές του, όσο περισσότερα ερεθίσματα δέχεται, τόσο καλύτερη φαντασία θα έχει, και τόσο καλύτερη ικανότητα να χρησιμοποιήσει τις διάφορες λειτουργίες της. Για αυτό το λόγο και πιστεύω ότι το να βλέπει κανείς τηλεόραση-ταινίες και να παίζει video games, δεν καταστρέφει την φαντασία του, όπως πολλοί λένε, ειδικά πιο παλιά, αλλά τη βελτιώνει. Αρκεί βέβαια να μην μένει ο άνθρωπος σε αυτά που βλέπει, και να προσπαθεί να σκεφτεί και δικά του. Κι αυτή είναι η δεύτερη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της φαντασίας. Όπως και για τη μνήμη, για την εξυπνάδα, και για κάθε δυνατότητα, γενικά, ο άνθρωπος θα πρέπει να τη χρησιμοποιεί, προκειμένου να την αναπτύξει. Αυτός είναι κι ο βασικός λόγος που τα παιδιά έχουν καλύτερη φαντασία από τους μεγάλους. Τα παιδιά, δε φοβούνται να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους, αντίθετα το επιδιώκουν. Αντίθετα, οι μεγάλοι, τόσο επειδή έχουν υιοθετήσει μια πιο ρεαλιστική στάση ζωής, όσο κι επειδή πολλά πράγματα που τα παιδιά δεν ξέρουν και χρειάζεται να τα φανταστούν, αυτοί τα ξέρουν, αλλά κυρίως επειδή αυτό(οι μεγάλοι με φαντασία) είναι ένα μοτίβο που δεν προβάλλεται κι έτσι φοβούνται να το χρησιμοποιήσουν, δεν έχουν τόσο δυνατή φαντασία, ή έχουν επιλεκτικά για κάποια(λίγα) θέματα. Αυτό είναι καιρός να αλλάξει, αφού η φαντασία είναι ένα αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, το οποίο είναι τόσο χρήσιμο, όσο κι απαραίτητο. Ας αφήσουμε λοιπόν τη φαντασία μας ελεύθερη, να δουλέψει, και να αναπτυχθεί.
Βέβαια, το πόσο ελεύθερη πρέπει να είναι η φαντασία, είναι ένα καλό ερώτημα. Ποιο είναι το μέτρο στη φαντασία; Κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο είναι η φαντασία να είναι όσο πιο ελεύθερη γίνεται, αφού έτσι μπορούμε να επωφεληθούμε από τις δυνατότητές της, ενώ παράλληλα είναι κάτι που δεν μπορεί να μας βλάψει. Με μια σημαντική σημείωση, όμως. Όσο ελεύθερη κι αν είναι η φαντασία, πρέπει πάντα να μην φτάνουμε στο σημείο να την μπερδέψουμε με την πραγματικότητα. Η φαντασία πρέπει να ξεγελάει το υποσυνείδητο(για να μη δημιουργούνται απωθημένα), όχι το συνειδητό. Βλέπω πολλές φορές ανθρώπους να δέχονται ως δεδομένα πράγματα, τα οποία δεν τα ξέρουν, αλλά απλά τα φαντάζονται. Είτε σε παθολογικό σημείο(άνθρωποι που είναι σε ένα δικό τους κόσμο, χωρίς όμως να αντιμετωπίζουν μια ψυχική ασθένεια, οπότε και θα ήταν λογικό), είτε σε πιο νορμάλ επίπεδα(άνθρωποι που κατηγορούν άλλους χωρίς στοιχεία). Σε κάθε περίπτωση, ζούμε σε μία πραγματικότητα. Ακόμα κι αν αυτή δεν μας αρέσει, τότε αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε, με κάποιον τρόπο, όχι να ζούμε σύμφωνα με μια άλλη. Αν το κάνουμε αυτό, δεν θα μπορέσουμε να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον, κάτι το οποίο έχει πολύ άσχημες συνέπειες, αφού άνθρωποι που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο περιβάλλον τους, δεν μπορούν να ζήσουν καλά, ακόμα και να επιβιώσουν, κάποιες φορές. Για αυτό, παρόλο που δεν είναι κακό, όπως είπα και προηγουμένως, να φανταστούμε ότι ζούμε σε μια άλλη πραγματικότητα(μας βοηθάει να νοιώσουμε καλύτερα και να σπάσουμε τη μονοτονία), πρέπει πάντα να έχουμε επίγνωση της αληθινής πραγματικότητας, κι όχι να χαθούμε μέσα σε μια ψεύτικη. Εφόσον έχουμε επίγνωση αυτής της αληθινής πραγματικότητας, είναι πολύ καλό, να χρησιμοποιούμε τη φαντασία μας, μια στις τόσες, για να ζήσουμε και κάποια άλλη. Όσον αφορά τις άλλες χρήσεις της φαντασίας, πχ υπόθεση των προβλημάτων που μπορούν να προκύψουν, αυτές είναι πιο πρακτικές, και πρέπει να γίνονται όποτε υπάρχει η αντίστοιχη ανάγκη.
Είμαι της άποψης ότι για να καταλάβει κάποιος ακριβώς την αξία κάποιου πράγματος(υλικού αγαθού, δυνατότητας, ακόμα και ανθρώπου), θα πρέπει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να το αποκτήσει(κι αν δεν είναι αρκετά έξυπνος, να το χάσει). Το ίδιο ισχύει και με τη φαντασία. Αισθάνομαι πως, ό,τι και να γράψω εδώ, είναι πολύ δύσκολο να βοηθήσω τους ανθρώπους να αντιληφθούν την αξία ενός αγαθού που δεν έχουν και θυμούνται ελάχιστα από την παιδική τους ηλικία, κι επομένως μπορούν μόνο να το φανταστούν νοητά. Το ίδιο ισχύει και για τη φαντασία. Το μόνο που θα γράψω λοιπόν, είναι το εξής: Αποκτήστε φαντασία και δεν θα χάσετε. Σε ένα κόσμο που προβάλλει μόνο ότι συμφέρει τους βοσκούς να βλέπουν τα πρόβατα, εσείς θα μπορέσετε να βλέπετε κι όσα δεν σας δείχνει και δεν σας λέει κανείς, αλλά είναι πέρα για πέρα υπαρκτά(ή και κάποιες φορές όχι).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου