Στο προηγούμενο ψυχολογικό δοκίμιο, το οποίο αφορούσε το άγχος, αναφέρθηκα λίγο στο συναίσθημα της απαισιοδοξίας και στο πώς αυτό, από κοινού με το φόβο, παράγει το άγχος. Πιστεύω όμως ότι το συναίσθημα της απαισιοδοξίας, όσο κι αυτό της αισιοδοξίας, είναι δύο συναισθήματα τα οποία είναι πολύ πιο <<πολύπλευρα>> κι έχουν αρκετές ακόμα επιδράσεις, οπότε το σημερινό μου δοκίμιο θα το αφιερώσω στην αποσαφήνισή τους, καθώς και στο ποια πρέπει να είναι η σωστή χρήση τους κι <<ισορροπία>> ανάμεσα στα δύο.
Όποτε μιλάω για δύο αντίθετα συναισθήματα, συνήθως αναφέρομαι πρώτα στο ευχάριστο και μετά στο δυσάρεστο. Παρ'όλ'αυτά, σήμερα, επειδή η απαισιοδοξία είναι ένα πιο σύνηθες συναίσθημα, αλλά κι επειδή έχω ήδη κάνει μια μικρή αναφορά σε αυτή, θα μιλήσω πρώτα για εκείνη. Η απαισιοδοξία είναι λοιπόν το συναίσθημα, το οποίο εκφράζεται με την εξής πρόταση: <<Κάτι μάλλον δεν θα πάει καλά>>. Με λίγα λόγια, η πίστη του ατόμου ότι πιθανότατα η κατάληξη σε κάποιο θέμα δεν θα είναι η επιθυμητή από αυτό. Η απαισιοδοξία ενισχύει τα αισθήματα φόβου κι άγχους ενός ατόμου, ενώ μειώνει το συναίσθημα της ελπίδας(ένας απαισιόδοξος άνθρωπος δεν ελπίζει σε πολλά πράγματα, αφού πιστεύει ότι δύσκολα θα τα κερδίσει). Όπως κι ο φόβος και το άγχος, κι η απαισιοδοξία είναι ένα συναίσθημα μάλλον δυσάρεστο για το άτομο, αν και κάποιοι ασυνείδητα το επιλέγουν έναντι της αισιοδοξίας, για λόγους που θα εξηγήσω παρακάτω. Παρ'όλ'αυτά όμως, είναι ένα πολύ σημαντικό και χρήσιμο συναίσθημα. Ο λόγος είναι ότι αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την ασπίδα, την άμυνα της ψυχής ενάντια στα δυσάρεστα συναισθήματα. Ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις απαισιόδοξα, δεν θα νοιώθει αρνητικά συναισθήματα. Θα νοιώθει μόνο την ίδια την απαισιοδοξία, η οποία επίσης αποτελεί ένα αρνητικό συναίσθημα, καθώς ίσως και θλίψη για το πόσο άσχημη είναι η ζωή του κι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει. Δεν θα νοιώσει όμως απογοήτευση αν αποτύχει σε κάτι ή αν χάσει κάτι(αφού θα είναι αναμενόμενο για αυτόν) ή, και αν νοιώσει, θα νοιώσει πολύ λιγότερο από έναν μέσο άνθρωπο. Γενικά, η απαισιοδοξία(όταν είναι γενικευμένη κι αρκετά έντονη), προφυλάσσει τον άνθρωπο από όλα τα συναισθήματα. Όχι μόνο τα αρνητικά, αλλά και τα θετικά(δύσκολο να νοιώσει κάποιος αγάπη για κάποιον άλλο, αν φοβάται ότι αυτός θα τον προδώσει στο μέλλον. Δύσκολο να νοιώσει ελπίδα ότι θα κερδίσει κάτι, κι ειδικά να το κυνηγήσει, αν φοβάται ότι μάλλον δεν θα το κατακτήσει-ας το κρατήσουμε αυτό. Δείχνει μια αλυσίδα: απαισιοδοξία-<<πνίξιμο>> ελπίδας-κατάσταση αδράνειας). Θα μπορούσαμε λοιπόν επίσης να τη θεωρήσουμε ως ένα τοίχο, μια ασπίδα, που προφυλάσσει την ψυχή από κάθε άλλο συναίσθημα πέραν της ίδιας(της απαισιοδοξίας).
Το αντίθετο συναίσθημα της απαισιοδοξίας είναι η αισιοδοξία, η οποία είναι ένα ευχάριστο συναίσθημα, λιγότερο διαδεδομένο όμως, για τους λόγους που ανέλυσα και στην προτελευταία παράγραφο του 7ου ψυχολογικού δοκιμίου. Το νόημα αυτού του συναισθήματος συνοψίζεται στην εξής πρόταση: <<Κάτι μάλλον θα πάει καλά>>. Δηλαδή, η πίστη του ατόμου, ότι οι πιθανότητες να πάνε τα πράγματα όπως επιθυμεί, είναι περισσότερες από τις πιθανότητες να μη γίνει αυτό. Η αισιοδοξία είναι το <<σπαθί>>, η <<επίθεση>>(επιθετική διάθεση της ψυχής), το συναίσθημα που την ωθεί να νοιώθει άλλα συναισθήματα, να επιθυμεί διάφορα πράγματα και να κινητοποιείται(μαζί και με το πνεύμα και το σώμα) για να τα κατακτήσει. Τονώνει δηλαδή το αίσθημα της ελπίδας κι ελαττώνει εκείνο του φόβου(και του άγχους). Χάρη στην αισιοδοξία ο άνθρωπος κάνει οτιδήποτε κάνει με τη θέλησή του(εξαιρούνται οι περιπτώσσεις που κάποιος κυνηγάει κάτι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα χάσει αν αποτύχει, οπότε τότε μάλλον θα το κυνηγήσει ακόμα κι αν ξέρει ότι πιθανότατα δεν θα το αποκτήσει-είναι απαισιόδοξος). Για αυτό το λόγο χαρακτηρίζω την αισιοδοξία <<επίθεση>>. Επειδή κινητοποιεί το άτομο, ώστε να δράσει, να διεκδικήσει και να κατακτήσει νέα πράγματα. Ενώ η απαισιοδοξία κάνει το αντίθετο, τον κρατάει ακίνητο, ώστε να διατηρήσει τα κεκτημένα. Η αισιοδοξία φυσικά, πέρα από ένα πιο ευχάριστο συναίσθημα, είναι κι ένα πιο χρήσιμο, αφού ο άνθρωπος έχει συνεχώς νέες ανάγκες(ειδικά η ψυχή και το πνεύμα του), οπότε νομίζω ότι είναι κάπως ανόητο κάποιος να μένει με όσα αγαθά έχει και να μη διεκδικεί περισσότερα. Ή και να διεκδικεί λιγότερα από όσα χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του κι όχι αρκετά, καθώς δεν πιστεύει ότι θα τα κερδίσει. Φυσικά υπάρχουν και κάποιες λίγες, το τονίζω, περιπτώσεις, που είναι καλό να είμαστε ευχαριστημένοι με όσα έχουμε, αλλά δεν είναι αυτός ο κανόνας. Συνήθως πρέπει να διεκδικούμε και περισσότερα, αρκεί φυσικά να μην το παρακάνουμε. Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι κανείς δεν έχει όοολα όσα επιθυμεί. Σε όλους λείπει κάτι. Επομένως είναι επίσης ανόητο να ρισκάρουμε να χάσουμε τα 9 για να κερδίσουμε 1 πράγμα(αν επιθυμούμε 10 και έχουμε τα 9). Αν όμως έχουμε λιγότερα από όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια ποιοτική ζωή, η σκέψη ότι υπάρχουν άνθρωποι με ακόμα λιγότερα από μας, δεν πρέπει να μας αποτρέψει από το διεκδικήσουμε όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε καλά.
Φυσικά, πρέπει να τονίσω ότι δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο. Δε σημαίνει ότι υπάρχουν οι αισιόδοξοι που νοιώθουν συναισθήματα και κυνηγάνε στόχους κι οι απαισιόδοξοι που δεν νοιώθουν συναισθήματα και δεν κυνηγάνε στόχους. Οι χαρακτηρισμοί αισιόδοξος και απαισιόδοξος, όπως κι όλοι σχεδόν οι χαρακτηρισμοί, δεν είναι απόλυτοι. Αναφέρονται στο πόση απαισιοδοξία/πόση αισιοδοξία νοιώθει ο καθένας σε σχέση με το μέσο όρο των ανθρώπων(συνήθως) ή σε σχέση με το μέτρο(σωστότερο, αλλά σπανιότερο). Επομένως, κάποιος <<απαισιόδοξος>> είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος νοιώθει περισσότερη απαισιοδοξία(και λιγότερη αισιοδοξία) συγκριτικά με το μέσο όρο του πλυθησμού(ή συγκριτικά με το μέτρο). Αυτό σημαίνει ότι και κάποιος που είναι απαισιόδοξος, μπορεί κάποιες φορές να είναι αισιόδοξος και φυσικά θα νοιώθει και κάποια συναισθήματα(για αυτό στην υπογραμμισμένη πρόταση της δεύτερης παραγράφου τόνισα τη λέξη <<όλες>>, δεν νομίζω ότι υπάρχει φυσιολογικός άνθρωπος που να αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις απαισιόδοξα, εκτός αν πάσχει από κατάθλιψη), θα κυνηγάει και κάποιους στόχους. Απλά, θα τα κάνει αυτά λιγότερο από όσο θα τα κάνει ένας μέσος άνθρωπος. Ένας αισιόδοξος άνθρωπος αντίθετα, θα τα κάνει περισσότερο από έναν μέσο άνθρωπο και στις περισσότερες περιπτώσεις θα νοιώθει αισιοδοξία και πίστη στην επιτυχία. Αυτό είναι το νόημα κι η πρακτική σημασία των χαρακτηριστικών <<απαισιόδοξος>> και <<αισιόδοξος>>. Όσον αφορά το πώς καθορίζεται το αν κάποιος θα είναι αισιόδοξος ή όχι, αυτό έχει να κάνει με 2 κυρίως παράγοντες. Ο ένας είναι το ψυχικό του σθένος κι η προσπάθεια να έχει μια θετική αντιμετώπιση απέναντι στα γεγονότα. Ο δεύτερος, έχει να κάνει με τα μηνύματα που έχει εισπράξει από τη ζωή του. Αν δηλαδή κάποιος έχει βιώσει πολλές δυσκολίες κι απογοητεύσεις, θα του έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα πράγματα συνήθως πάνε άσχημα, επομένως θα είναι απαισιόδοξος. Αν πάλι κάποιος έχει βιώσει κυρίως χαρές κι επιτυχίες, το πιθανότερο είναι να έχει πιστέψει ότι ο κανόνας είναι αυτός, ότι δηλαδή συνήθως τα πράγματα θα έρχονται όπως επιθυμεί.
Ένα πολύ σπουδαίο ερώτημα βέβαια είναι το αν πρέπει λοιπόν να είμαστε απαισιόδοξοι ή αισιόδοξοι, το ποιο είναι τέλος πάντων το μέτρο σε αυτή την περίπτωση(ήδη έχω κάνει μια αναφορά, στο υπογραμμισμένο κομμάτι της 3ης παραγράφου). Θα απαντήσω βασιζόμενος σε κάτι που είχα πει σε ένα παλιότερο δοκίμιο, το 4ο φιλοσοφικό-λογικό, το οποίο είχε θέμα το μέτρο. Είχα πει λοιπόν τότε ότι το μέτρο είναι το σημείο που συναντάμε τα θετικά στοιχεία μιας κατάστασης σε αρκετό βαθμό, χωρίς παράλληλα να υπάρχουν(σε αξιόλογο έστω βαθμό), τα αρνητικά της. Μέτρο λοιπόν όσον αφορά την αισιοδοξία-απαισιοδοξία, είναι το σημείο εκείνο που είμαστε αρκετά αισιόδοξοι, τόσο για να κινητοποιηθούμε και να διεκδικήσουμε πράγματα, όσο και για κάποιον άλλο λόγο, που θα αναλύσω στην επόμενη παράγραφο, έχοντας όμως επίγνωση και της πιθανότητας να αποτύχουμε. ώστε να μην πέσουμε από τα σύννεφα, αν συμβεί αυτό. Θα μπορούσα να πω ότι πρέπει να είμαστε (70-)80% αισιόδοξοι, στις περισσότερες περιπτώσεις. Έτσι, αφενός θα είμαστε κατά βάση αισιόδοξοι, απολαμβάνοντας τα πλεονεκτήματα της αισιοδοξίας σε έναν αρκετό(αρκετά μεγάλο) βαθμό, έχοντας όμως και σε ένα (αρκετά μεγάλο) κομμάτι του μυαλού μας την πιθανότητα να αποτύχουμε να κερδίσουμε αυτό που θέλουμε, σκέψη που θα μετριάσει την απογοήτευση και τη θλίψη, αν όντως αποτύχουμε, καθώς και την πίεση που θα νοιώθουμε να τα καταφέρουμε, ενώ επίσης, σε δεύτερο επίπεδο, αν ξέρουμε ότι είναι και μια λογική εξέλιξη η αποτυχία, δεν θα κάνουμε υπερβολές στην προσπάθειά μας για επιτυχία(οι περισσότεροι τουλάχιστον άνθρωποι, κάποιους αυτή η σκέψη μάλλον θα τους ωθήσει στο να τα δώσουν όλα, έτσι ώστε να μειώσουν όσο περισσότερο μπορούν τις πιθανότητες αποτυχίας). Πάντως, για να χρησιμοποιήσω και πάλι την παρομοίωση του τίτλου, αυτά τα δύο συναισθήματα, πρέπει να τα χρησιμοποιούμε όπως χρησιμοποιούνταν παλιά κι η ασπίδα και το σπαθί κατά τη μάχη. Πρέπει δηλαδή κυρίως να χρησιμοποιούμε το σπαθί(αισιοδοξία), έτσι ώστε να προσπαθήσουμε να πετύχουμε το στόχο μας, αλλά να είμαστε έτοιμοι να αποκρούσουμε και κάποιο ενδεχόμενο χτύπημα, με την ασπίδα(απαισιοδοξία). Ξέρω ότι το μέτρο στην περίπτωση των συναισθημάτων, κι ειδικά σε αυτή την περίπτωση, είναι δύσκολο να επιτευχθεί, αλλά αναφέρω το ποιο είναι.
Πριν τελειώσω, θέλω να μιλήσω και για κάτι ακόμα, εξαιρετικά σημαντικό. Την επίδραση των προσδοκιών κάποιου στην επίδοσή του, καθώς και στην αξιολόγηση τόσο της δικής του επίδοσης, όσο και των άλλων. Αυτό που στην ψυχολογία ονομάζεται <<αυτοεκπληρούμενη προφητεία>>. Πρωτού κάνω τη δική μου αναφορά σε αυτό, παραθέτω ένα απόσπασμα από το
http://isiliel.weebly.com/muomicroniotarho940zetaomicronmualphaiota/10
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μελέτη δύο καθηγητών του Χάρβαρντ, των Rosenthal και Jacobson (1992), το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα στη σχολική τάξη.
Σε ένα Δημοτικό σχολείο μοίρασαν ένα τεστ νοημοσύνης. Στους δασκάλους του σχολείου παραπλανητικά είπαν πως μια ομάδα παιδιών είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης ενώ μια άλλη ομάδα παιδιών είχε χαμηλό δείκτη νοημοσύνης. Στην πραγματικότητα τα παιδιά κάθε ομάδας είχαν επιλεγεί τυχαία.
Στο τέλος της χρονιάς τα παιδιά που θεωρούνταν πιο έξυπνα είχαν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από τα παιδιά που θεωρούνταν λιγότερο έξυπνα. Οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν και επηρέασαν, αφού πίστεψαν πως κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα και είναι καλύτεροι μαθητές και τα αντιμετώπισαν ανάλογα. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.
Το παραπάνω παράδειγμα είναι κάτι παραπάνω από χαρακτηριστικό. Αποδίδει έξοχα την επίδραση των προσδοκιών σε πολλές παραμέτρους. α)Στο πώς θα βλέπουμε τους άλλους και πώς θα τους αντιμετωπίζουμε(οι δάσκαλοι είχαν την προσδοκία ότι τα έξυπνα παιδιά που τους είχαν υποδείξει θα προοδεύσουν και τελικά έβλεπαν όντως βελτίωση σε αυτά, ακόμα και στην αρχή, όταν δεν υπήρχε κάποια σπουδαία πρόοδος σε αυτά, σε σχέση με τα υπόλοιπα), β)στο πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας(τα παιδιά, τα οποία αντιμετωπίζονταν από τους δασκάλους, ως εξυπνότερα-καλύτεροι μαθητές, το πίστεψαν ότι όντως είναι, επειδή τους δημιουργήθηκε η πίστη-προσδοκία για αυτό), γ)καθώς και το πώς η προσδοκία μας μπορεί να επηρεάσει την έκβαση των προσπαθειών μας(τα παιδιά που πίστευαν ότι όντως ήταν καλύτεροι μαθητές, συμπεριφέρονταν σαν όντως να είναι-προφανώς διάβαζαν περισσότερο, είχαν μεγαλύτερη όρεξη για μάθημα και συμμετείχαν περισσότερο κλπ, όλα αυτά όμως ασυνείδητα-, με αποτέλεσμα τελικά να γίνουν!). Είναι νομίζω ένα εκπληκτικό εύρημα που δείχνει και μία ακόμα παράμετρο της επίδρασης της απαισιοδοξίας και της αισιοδοξίας στη ζωή και τις προσπάθειές μας. Όσο περισσότερο πιστεύει κανείς ότι θα αποτύχει, τόσο αυξάνει τις πιθανότητες να γίνει όντως αυτό(με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την περίπτωση). Αντίθετα, όσο περισσότερο πιστεύει κανείς ότι θα πετύχει, τόσο αυξάνει τις πιθανότητες να πετύχει όντως. Είναι νομίζω ένας ακόμα, ο σπουδαιότερος ίσως, λόγος να νοιώθουμε αισιοδοξία και να έχουμε αυτοπεποίθηση. Ας σκεφτόμαστε, πως απλά και μόνο με τη σκέψη ότι θα τα καταφέρουμε(αρκεί βέβαια και να κάνουμε μία α προσπάθεια-η προσπάθεια είναι το 40% της επιτυχίας, η πίστη το άλλο 40% και το 20% οι ικανότητες του ανθρώπου σχετικά με το θέμα της προσπάθειας), αυξάνουμε κατακόρυφα τις πιθανότητές μας για αυτό. Και μόνο με τη σκέψη αυτή, το τονίζω. Επομένως, από τη στιγμή που ισχύει αυτό, είναι μάλλον ανόητο κάποιος να είναι περισσότερο απαισιόδοξος, παρά αισιόδοξος(με λίγες, πολύ λίγες εξαιρέσεις), είναι σαν να θέλει να αποτύχει. Σε διαφορετική περίπτωση, ας πιστέψει στην επιτυχία, κι ας κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα σε αυτή. Το τονίζω, για τελευταία φορά, ότι κάποιος που προσπαθεί κι είναι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρει, πιθανότατα, θα τα καταφέρει όντως(λέω πιθανότατα γιατί κάποιες φορές εμπλέκονται και τυχαίοι παράγοντες-κι η τύχη είναι το μόνο που μπορεί να του στερήσει την επιτυχία, αν κάνει αυτά τα 2, αλλά αυτό γίνεται υπερβολικά σπάνια, επομένως δεν αξίζει να το σκέφτεται, να χαλάει την ψυχολογία του κάθε φορά χωρίς λόγο, για να δικαιωθεί μια στις εκατό).
Κάπου εδώ τελειώνω και με αυτό το, εξαιρετικά σημαντικό θέμα. Ελπίζω να κατάφερα να εξηγήσω σωστά το ποιο είναι το μέτρο σε αυτήν την περίπτωση, κι επίσης να εισακουστώ. Το εύχομαι πραγματικά. Και αυτό είναι κάτι που θα ωφελήσει τους άλλους, εγώ δεν έχω κάποιο ώφελος από αυτό. Απλά θα σταματήσω να βλέπω γύρω μου ανθρώπους με ταλέντο και δυνατότητες, να προσπαθούν και να αποτυγχάνουν λόγω της έλλειψης αισιοδοξίας που τους διακατέχει. Και νομίζω ότι αυτό μάλλον είναι ένα σημαντικό ώφελος, αφού αυτοί οι άνθρωποι είναι πάρα πολλοί. Ας ακολουθήσουμε το μέτρο λοιπόν, και σε αυτήν την περίπτωση, ή ας δεχτούμε τις επιπτώσεις που επιφέρει η παραβίασή του.
Homo Cogitans
Όποτε μιλάω για δύο αντίθετα συναισθήματα, συνήθως αναφέρομαι πρώτα στο ευχάριστο και μετά στο δυσάρεστο. Παρ'όλ'αυτά, σήμερα, επειδή η απαισιοδοξία είναι ένα πιο σύνηθες συναίσθημα, αλλά κι επειδή έχω ήδη κάνει μια μικρή αναφορά σε αυτή, θα μιλήσω πρώτα για εκείνη. Η απαισιοδοξία είναι λοιπόν το συναίσθημα, το οποίο εκφράζεται με την εξής πρόταση: <<Κάτι μάλλον δεν θα πάει καλά>>. Με λίγα λόγια, η πίστη του ατόμου ότι πιθανότατα η κατάληξη σε κάποιο θέμα δεν θα είναι η επιθυμητή από αυτό. Η απαισιοδοξία ενισχύει τα αισθήματα φόβου κι άγχους ενός ατόμου, ενώ μειώνει το συναίσθημα της ελπίδας(ένας απαισιόδοξος άνθρωπος δεν ελπίζει σε πολλά πράγματα, αφού πιστεύει ότι δύσκολα θα τα κερδίσει). Όπως κι ο φόβος και το άγχος, κι η απαισιοδοξία είναι ένα συναίσθημα μάλλον δυσάρεστο για το άτομο, αν και κάποιοι ασυνείδητα το επιλέγουν έναντι της αισιοδοξίας, για λόγους που θα εξηγήσω παρακάτω. Παρ'όλ'αυτά όμως, είναι ένα πολύ σημαντικό και χρήσιμο συναίσθημα. Ο λόγος είναι ότι αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την ασπίδα, την άμυνα της ψυχής ενάντια στα δυσάρεστα συναισθήματα. Ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις απαισιόδοξα, δεν θα νοιώθει αρνητικά συναισθήματα. Θα νοιώθει μόνο την ίδια την απαισιοδοξία, η οποία επίσης αποτελεί ένα αρνητικό συναίσθημα, καθώς ίσως και θλίψη για το πόσο άσχημη είναι η ζωή του κι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει. Δεν θα νοιώσει όμως απογοήτευση αν αποτύχει σε κάτι ή αν χάσει κάτι(αφού θα είναι αναμενόμενο για αυτόν) ή, και αν νοιώσει, θα νοιώσει πολύ λιγότερο από έναν μέσο άνθρωπο. Γενικά, η απαισιοδοξία(όταν είναι γενικευμένη κι αρκετά έντονη), προφυλάσσει τον άνθρωπο από όλα τα συναισθήματα. Όχι μόνο τα αρνητικά, αλλά και τα θετικά(δύσκολο να νοιώσει κάποιος αγάπη για κάποιον άλλο, αν φοβάται ότι αυτός θα τον προδώσει στο μέλλον. Δύσκολο να νοιώσει ελπίδα ότι θα κερδίσει κάτι, κι ειδικά να το κυνηγήσει, αν φοβάται ότι μάλλον δεν θα το κατακτήσει-ας το κρατήσουμε αυτό. Δείχνει μια αλυσίδα: απαισιοδοξία-<<πνίξιμο>> ελπίδας-κατάσταση αδράνειας). Θα μπορούσαμε λοιπόν επίσης να τη θεωρήσουμε ως ένα τοίχο, μια ασπίδα, που προφυλάσσει την ψυχή από κάθε άλλο συναίσθημα πέραν της ίδιας(της απαισιοδοξίας).
Το αντίθετο συναίσθημα της απαισιοδοξίας είναι η αισιοδοξία, η οποία είναι ένα ευχάριστο συναίσθημα, λιγότερο διαδεδομένο όμως, για τους λόγους που ανέλυσα και στην προτελευταία παράγραφο του 7ου ψυχολογικού δοκιμίου. Το νόημα αυτού του συναισθήματος συνοψίζεται στην εξής πρόταση: <<Κάτι μάλλον θα πάει καλά>>. Δηλαδή, η πίστη του ατόμου, ότι οι πιθανότητες να πάνε τα πράγματα όπως επιθυμεί, είναι περισσότερες από τις πιθανότητες να μη γίνει αυτό. Η αισιοδοξία είναι το <<σπαθί>>, η <<επίθεση>>(επιθετική διάθεση της ψυχής), το συναίσθημα που την ωθεί να νοιώθει άλλα συναισθήματα, να επιθυμεί διάφορα πράγματα και να κινητοποιείται(μαζί και με το πνεύμα και το σώμα) για να τα κατακτήσει. Τονώνει δηλαδή το αίσθημα της ελπίδας κι ελαττώνει εκείνο του φόβου(και του άγχους). Χάρη στην αισιοδοξία ο άνθρωπος κάνει οτιδήποτε κάνει με τη θέλησή του(εξαιρούνται οι περιπτώσσεις που κάποιος κυνηγάει κάτι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που θα χάσει αν αποτύχει, οπότε τότε μάλλον θα το κυνηγήσει ακόμα κι αν ξέρει ότι πιθανότατα δεν θα το αποκτήσει-είναι απαισιόδοξος). Για αυτό το λόγο χαρακτηρίζω την αισιοδοξία <<επίθεση>>. Επειδή κινητοποιεί το άτομο, ώστε να δράσει, να διεκδικήσει και να κατακτήσει νέα πράγματα. Ενώ η απαισιοδοξία κάνει το αντίθετο, τον κρατάει ακίνητο, ώστε να διατηρήσει τα κεκτημένα. Η αισιοδοξία φυσικά, πέρα από ένα πιο ευχάριστο συναίσθημα, είναι κι ένα πιο χρήσιμο, αφού ο άνθρωπος έχει συνεχώς νέες ανάγκες(ειδικά η ψυχή και το πνεύμα του), οπότε νομίζω ότι είναι κάπως ανόητο κάποιος να μένει με όσα αγαθά έχει και να μη διεκδικεί περισσότερα. Ή και να διεκδικεί λιγότερα από όσα χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του κι όχι αρκετά, καθώς δεν πιστεύει ότι θα τα κερδίσει. Φυσικά υπάρχουν και κάποιες λίγες, το τονίζω, περιπτώσεις, που είναι καλό να είμαστε ευχαριστημένοι με όσα έχουμε, αλλά δεν είναι αυτός ο κανόνας. Συνήθως πρέπει να διεκδικούμε και περισσότερα, αρκεί φυσικά να μην το παρακάνουμε. Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι κανείς δεν έχει όοολα όσα επιθυμεί. Σε όλους λείπει κάτι. Επομένως είναι επίσης ανόητο να ρισκάρουμε να χάσουμε τα 9 για να κερδίσουμε 1 πράγμα(αν επιθυμούμε 10 και έχουμε τα 9). Αν όμως έχουμε λιγότερα από όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε μια ποιοτική ζωή, η σκέψη ότι υπάρχουν άνθρωποι με ακόμα λιγότερα από μας, δεν πρέπει να μας αποτρέψει από το διεκδικήσουμε όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε καλά.
Φυσικά, πρέπει να τονίσω ότι δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο. Δε σημαίνει ότι υπάρχουν οι αισιόδοξοι που νοιώθουν συναισθήματα και κυνηγάνε στόχους κι οι απαισιόδοξοι που δεν νοιώθουν συναισθήματα και δεν κυνηγάνε στόχους. Οι χαρακτηρισμοί αισιόδοξος και απαισιόδοξος, όπως κι όλοι σχεδόν οι χαρακτηρισμοί, δεν είναι απόλυτοι. Αναφέρονται στο πόση απαισιοδοξία/πόση αισιοδοξία νοιώθει ο καθένας σε σχέση με το μέσο όρο των ανθρώπων(συνήθως) ή σε σχέση με το μέτρο(σωστότερο, αλλά σπανιότερο). Επομένως, κάποιος <<απαισιόδοξος>> είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος νοιώθει περισσότερη απαισιοδοξία(και λιγότερη αισιοδοξία) συγκριτικά με το μέσο όρο του πλυθησμού(ή συγκριτικά με το μέτρο). Αυτό σημαίνει ότι και κάποιος που είναι απαισιόδοξος, μπορεί κάποιες φορές να είναι αισιόδοξος και φυσικά θα νοιώθει και κάποια συναισθήματα(για αυτό στην υπογραμμισμένη πρόταση της δεύτερης παραγράφου τόνισα τη λέξη <<όλες>>, δεν νομίζω ότι υπάρχει φυσιολογικός άνθρωπος που να αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις απαισιόδοξα, εκτός αν πάσχει από κατάθλιψη), θα κυνηγάει και κάποιους στόχους. Απλά, θα τα κάνει αυτά λιγότερο από όσο θα τα κάνει ένας μέσος άνθρωπος. Ένας αισιόδοξος άνθρωπος αντίθετα, θα τα κάνει περισσότερο από έναν μέσο άνθρωπο και στις περισσότερες περιπτώσεις θα νοιώθει αισιοδοξία και πίστη στην επιτυχία. Αυτό είναι το νόημα κι η πρακτική σημασία των χαρακτηριστικών <<απαισιόδοξος>> και <<αισιόδοξος>>. Όσον αφορά το πώς καθορίζεται το αν κάποιος θα είναι αισιόδοξος ή όχι, αυτό έχει να κάνει με 2 κυρίως παράγοντες. Ο ένας είναι το ψυχικό του σθένος κι η προσπάθεια να έχει μια θετική αντιμετώπιση απέναντι στα γεγονότα. Ο δεύτερος, έχει να κάνει με τα μηνύματα που έχει εισπράξει από τη ζωή του. Αν δηλαδή κάποιος έχει βιώσει πολλές δυσκολίες κι απογοητεύσεις, θα του έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι τα πράγματα συνήθως πάνε άσχημα, επομένως θα είναι απαισιόδοξος. Αν πάλι κάποιος έχει βιώσει κυρίως χαρές κι επιτυχίες, το πιθανότερο είναι να έχει πιστέψει ότι ο κανόνας είναι αυτός, ότι δηλαδή συνήθως τα πράγματα θα έρχονται όπως επιθυμεί.
Ένα πολύ σπουδαίο ερώτημα βέβαια είναι το αν πρέπει λοιπόν να είμαστε απαισιόδοξοι ή αισιόδοξοι, το ποιο είναι τέλος πάντων το μέτρο σε αυτή την περίπτωση(ήδη έχω κάνει μια αναφορά, στο υπογραμμισμένο κομμάτι της 3ης παραγράφου). Θα απαντήσω βασιζόμενος σε κάτι που είχα πει σε ένα παλιότερο δοκίμιο, το 4ο φιλοσοφικό-λογικό, το οποίο είχε θέμα το μέτρο. Είχα πει λοιπόν τότε ότι το μέτρο είναι το σημείο που συναντάμε τα θετικά στοιχεία μιας κατάστασης σε αρκετό βαθμό, χωρίς παράλληλα να υπάρχουν(σε αξιόλογο έστω βαθμό), τα αρνητικά της. Μέτρο λοιπόν όσον αφορά την αισιοδοξία-απαισιοδοξία, είναι το σημείο εκείνο που είμαστε αρκετά αισιόδοξοι, τόσο για να κινητοποιηθούμε και να διεκδικήσουμε πράγματα, όσο και για κάποιον άλλο λόγο, που θα αναλύσω στην επόμενη παράγραφο, έχοντας όμως επίγνωση και της πιθανότητας να αποτύχουμε. ώστε να μην πέσουμε από τα σύννεφα, αν συμβεί αυτό. Θα μπορούσα να πω ότι πρέπει να είμαστε (70-)80% αισιόδοξοι, στις περισσότερες περιπτώσεις. Έτσι, αφενός θα είμαστε κατά βάση αισιόδοξοι, απολαμβάνοντας τα πλεονεκτήματα της αισιοδοξίας σε έναν αρκετό(αρκετά μεγάλο) βαθμό, έχοντας όμως και σε ένα (αρκετά μεγάλο) κομμάτι του μυαλού μας την πιθανότητα να αποτύχουμε να κερδίσουμε αυτό που θέλουμε, σκέψη που θα μετριάσει την απογοήτευση και τη θλίψη, αν όντως αποτύχουμε, καθώς και την πίεση που θα νοιώθουμε να τα καταφέρουμε, ενώ επίσης, σε δεύτερο επίπεδο, αν ξέρουμε ότι είναι και μια λογική εξέλιξη η αποτυχία, δεν θα κάνουμε υπερβολές στην προσπάθειά μας για επιτυχία(οι περισσότεροι τουλάχιστον άνθρωποι, κάποιους αυτή η σκέψη μάλλον θα τους ωθήσει στο να τα δώσουν όλα, έτσι ώστε να μειώσουν όσο περισσότερο μπορούν τις πιθανότητες αποτυχίας). Πάντως, για να χρησιμοποιήσω και πάλι την παρομοίωση του τίτλου, αυτά τα δύο συναισθήματα, πρέπει να τα χρησιμοποιούμε όπως χρησιμοποιούνταν παλιά κι η ασπίδα και το σπαθί κατά τη μάχη. Πρέπει δηλαδή κυρίως να χρησιμοποιούμε το σπαθί(αισιοδοξία), έτσι ώστε να προσπαθήσουμε να πετύχουμε το στόχο μας, αλλά να είμαστε έτοιμοι να αποκρούσουμε και κάποιο ενδεχόμενο χτύπημα, με την ασπίδα(απαισιοδοξία). Ξέρω ότι το μέτρο στην περίπτωση των συναισθημάτων, κι ειδικά σε αυτή την περίπτωση, είναι δύσκολο να επιτευχθεί, αλλά αναφέρω το ποιο είναι.
Πριν τελειώσω, θέλω να μιλήσω και για κάτι ακόμα, εξαιρετικά σημαντικό. Την επίδραση των προσδοκιών κάποιου στην επίδοσή του, καθώς και στην αξιολόγηση τόσο της δικής του επίδοσης, όσο και των άλλων. Αυτό που στην ψυχολογία ονομάζεται <<αυτοεκπληρούμενη προφητεία>>. Πρωτού κάνω τη δική μου αναφορά σε αυτό, παραθέτω ένα απόσπασμα από το
http://isiliel.weebly.com/muomicroniotarho940zetaomicronmualphaiota/10
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μελέτη δύο καθηγητών του Χάρβαρντ, των Rosenthal και Jacobson (1992), το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα στη σχολική τάξη.
Σε ένα Δημοτικό σχολείο μοίρασαν ένα τεστ νοημοσύνης. Στους δασκάλους του σχολείου παραπλανητικά είπαν πως μια ομάδα παιδιών είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης ενώ μια άλλη ομάδα παιδιών είχε χαμηλό δείκτη νοημοσύνης. Στην πραγματικότητα τα παιδιά κάθε ομάδας είχαν επιλεγεί τυχαία.
Στο τέλος της χρονιάς τα παιδιά που θεωρούνταν πιο έξυπνα είχαν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από τα παιδιά που θεωρούνταν λιγότερο έξυπνα. Οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν και επηρέασαν, αφού πίστεψαν πως κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα και είναι καλύτεροι μαθητές και τα αντιμετώπισαν ανάλογα. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.
Το παραπάνω παράδειγμα είναι κάτι παραπάνω από χαρακτηριστικό. Αποδίδει έξοχα την επίδραση των προσδοκιών σε πολλές παραμέτρους. α)Στο πώς θα βλέπουμε τους άλλους και πώς θα τους αντιμετωπίζουμε(οι δάσκαλοι είχαν την προσδοκία ότι τα έξυπνα παιδιά που τους είχαν υποδείξει θα προοδεύσουν και τελικά έβλεπαν όντως βελτίωση σε αυτά, ακόμα και στην αρχή, όταν δεν υπήρχε κάποια σπουδαία πρόοδος σε αυτά, σε σχέση με τα υπόλοιπα), β)στο πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας(τα παιδιά, τα οποία αντιμετωπίζονταν από τους δασκάλους, ως εξυπνότερα-καλύτεροι μαθητές, το πίστεψαν ότι όντως είναι, επειδή τους δημιουργήθηκε η πίστη-προσδοκία για αυτό), γ)καθώς και το πώς η προσδοκία μας μπορεί να επηρεάσει την έκβαση των προσπαθειών μας(τα παιδιά που πίστευαν ότι όντως ήταν καλύτεροι μαθητές, συμπεριφέρονταν σαν όντως να είναι-προφανώς διάβαζαν περισσότερο, είχαν μεγαλύτερη όρεξη για μάθημα και συμμετείχαν περισσότερο κλπ, όλα αυτά όμως ασυνείδητα-, με αποτέλεσμα τελικά να γίνουν!). Είναι νομίζω ένα εκπληκτικό εύρημα που δείχνει και μία ακόμα παράμετρο της επίδρασης της απαισιοδοξίας και της αισιοδοξίας στη ζωή και τις προσπάθειές μας. Όσο περισσότερο πιστεύει κανείς ότι θα αποτύχει, τόσο αυξάνει τις πιθανότητες να γίνει όντως αυτό(με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την περίπτωση). Αντίθετα, όσο περισσότερο πιστεύει κανείς ότι θα πετύχει, τόσο αυξάνει τις πιθανότητες να πετύχει όντως. Είναι νομίζω ένας ακόμα, ο σπουδαιότερος ίσως, λόγος να νοιώθουμε αισιοδοξία και να έχουμε αυτοπεποίθηση. Ας σκεφτόμαστε, πως απλά και μόνο με τη σκέψη ότι θα τα καταφέρουμε(αρκεί βέβαια και να κάνουμε μία α προσπάθεια-η προσπάθεια είναι το 40% της επιτυχίας, η πίστη το άλλο 40% και το 20% οι ικανότητες του ανθρώπου σχετικά με το θέμα της προσπάθειας), αυξάνουμε κατακόρυφα τις πιθανότητές μας για αυτό. Και μόνο με τη σκέψη αυτή, το τονίζω. Επομένως, από τη στιγμή που ισχύει αυτό, είναι μάλλον ανόητο κάποιος να είναι περισσότερο απαισιόδοξος, παρά αισιόδοξος(με λίγες, πολύ λίγες εξαιρέσεις), είναι σαν να θέλει να αποτύχει. Σε διαφορετική περίπτωση, ας πιστέψει στην επιτυχία, κι ας κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα σε αυτή. Το τονίζω, για τελευταία φορά, ότι κάποιος που προσπαθεί κι είναι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρει, πιθανότατα, θα τα καταφέρει όντως(λέω πιθανότατα γιατί κάποιες φορές εμπλέκονται και τυχαίοι παράγοντες-κι η τύχη είναι το μόνο που μπορεί να του στερήσει την επιτυχία, αν κάνει αυτά τα 2, αλλά αυτό γίνεται υπερβολικά σπάνια, επομένως δεν αξίζει να το σκέφτεται, να χαλάει την ψυχολογία του κάθε φορά χωρίς λόγο, για να δικαιωθεί μια στις εκατό).
Κάπου εδώ τελειώνω και με αυτό το, εξαιρετικά σημαντικό θέμα. Ελπίζω να κατάφερα να εξηγήσω σωστά το ποιο είναι το μέτρο σε αυτήν την περίπτωση, κι επίσης να εισακουστώ. Το εύχομαι πραγματικά. Και αυτό είναι κάτι που θα ωφελήσει τους άλλους, εγώ δεν έχω κάποιο ώφελος από αυτό. Απλά θα σταματήσω να βλέπω γύρω μου ανθρώπους με ταλέντο και δυνατότητες, να προσπαθούν και να αποτυγχάνουν λόγω της έλλειψης αισιοδοξίας που τους διακατέχει. Και νομίζω ότι αυτό μάλλον είναι ένα σημαντικό ώφελος, αφού αυτοί οι άνθρωποι είναι πάρα πολλοί. Ας ακολουθήσουμε το μέτρο λοιπόν, και σε αυτήν την περίπτωση, ή ας δεχτούμε τις επιπτώσεις που επιφέρει η παραβίασή του.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου