Στην προηγούμενή μου αναρτηση, έκανα λόγο για τα προβλήματα. Και πιστεύω ότι, σε γενικές γραμμές, το κάλυψα το θέμα αυτό. Ξέχασα όμως να αναφέρω κάτι πολύ σημαντικό: το από πού προέρχονται τα προβλήματα. Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα μπορούν να είναι δύο: η μία(σπανιότερα) είναι η τύχη κι η άλλη(συχνότερα) τα λάθη του ανθρώπου(καμιά φορά βέβαια μπορούν και να συνυπάρξουν). Σε αυτό εδώ το κείμενο, αλλά και στο επόμενο, καθώς δε φτάνει ένα για να καλύψω το θέμα, θα αναφερθώ στην έννοια λάθη.
Ας ξεκινήσουμε καταρχήν με τα βασικά: τι είναι λάθη κι από πού προέρχονται κι αυτά με τη σειρά τους. Σε αυτά τα δύο ερωτήματα, έχει δοθεί απάντηση σε προηγούμενα κείμενα. Όσο για το τι είναι τα λάθη, η απάντηση είναι ότι τα λάθη είναι παραβιάσεις του μέτρου, είτε προς την πλευρά της έλλειψης, είτε προς την πλευρά της υπερβολής(συνήθως ο άνθρωπος τείνει προς την πλευρά που του είναι ευκολότερο). Καθε παραβίαση του μέτρου αποτελεί λάθος(βέβαια μην ξεχνάμε ότι μπορούμε να παραβιάζουμε και καμιά φορά το μέτρο, αρκεί να μην προκληθεί έτσι κάποιο μόνιμο πρόβλημα. Σίγουρα και πάλι θα αντιμετωπίσουμε συνέπειες, αλλά ως άνθρωποι είναι αδύνατον να δρούμε πάντα στην εντέλεια). Φυσικά αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς, σε θεωρητικό επίπεδο. Γιατί παρ'όλ'αυτά οι άνθρωποι κάνουν λάθη; Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: κάποιος μπορεί να κοιμάται 5 ώρες τη μέρα, ενώ το σωστό(αυτό είναι αποδεδειγμένο) είναι γύρω στις 8(έλλειψη). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι ότι η κριτική τους ικανότητα δε λειτούργησε σωστά σε κάποιο θέμα. Δηλαδή, ο άνθρωπος να μην αντιλαμβάνεται ότι κάνει λάθος. Στην παραπάνω περίπτωση, ο άνθρωπος να μη γνωρίζει ότι κοιμάται λιγότερο από όσο πρέπει(βέβαια αυτό λογικά το σώμα του θα του το <<πει>>, αλλά ας επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο παράδειγμα). Αυτή είναι η μία περίπτωση. Η άλλη είναι να το ξέρει ο άνθρωπος ότι κάνει λάθος, αλλά να μην μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του. Δηλαδή, για να μιλήσουμε πάνω στο παράδειγμα, να ξέρει ότι πρέπει να κοιμάται 8 ώρες τη μέρα, αλλά να είναι πχ εργασιομανής και να μην μπορεί να το κάνει. Όλα αυτά μας δείχνουν το πόσο σημαντικό είναι να διαθέτει κανείς καλή κριτική ικανότητα και καλή αυτοσυγκράτηση, κάτι που έχω αναφέρει ξανά σε προηγούμενα δοκίμια. Μόνο έτσι ο άνθρωπος μπορεί να αποφύγει, στο βαθμό βέβαια που αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατόν, τα λάθη και τις άσχημες συνέπειές τους.
Γιατί όμως πρέπει να αποφεύγουμε τα λάθη; Η απάντηση εδώ νομίζω ότι είναι προφανής. Γιατί κάθε, μα κάθε λάθος οδηγεί, αργά ή γρήγορα, σε μια τιμωρία, δηλαδή μια δυσάρεστη κατάσταση, ένα πρόβλημα, το μέγεθος του οποίου θα είναι ανάλογο με το μέγεθος του λάθους. Αυτός είναι ένας θεμελιώδης κανόνας του παιχνιδιού που λέγεται ζωή. Δεν υπάρχει κανένα λάθος που να μην τιμωρείται. Όλα, μα όλα πληρώνονται. Κι υπάρχουν ένα σωρό παραδείγματα γι'αυτό κι είμαι σίγουρος ότι όλοι μας μπορούμε να σκεφτούμε περιπτώσεις στη ζωή μας που αυτός ο κανόνας επιβεβαιώθηκε. Βέβαια ο τρόπος που τα λάθη τιμωρούνται δεν είναι πάντα ο ίδιος. Άλλες φορές τιμωρούνται από το νόμο, άλλες με την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου ή ενός στόχου ζωής, άλλες με φρικτές τύψεις. Και με χίλιους ακόμα τρόπους. Κι αυτό το λέω επειδή κάποιοι πιστεύουν ότι επειδή κάποιο άτομο έσφαλε αλλά δεν τιμωρήθηκε, κατά τη γνώμη τους, τότε την έβγαλε καθαρή. Αυτό δε συμβαίνει. Το ότι κάποιος δεν θα τιμωρηθεί για ένα λάθος του με τον τρόπο που κάποιοι άλλοι θα περίμεναν, αυτό δε σημαίνει ότι δεν τιμωρείται κιόλας. Κι αν οι τρόποι τιμωρίας διαφέρουν, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάθε λάθους έπεται μια τιμωρία, ένα πρόβλημα δηλαδή, το οποίο απειλεί την υγεία ενός ή περισσοτέρων μερών του ανθρώπου. Αν κάτι τέτοιο δε συμβεί, τότε πολύ απλά δεν είναι λάθος. Μπορώ να πω μάλιστα ότι έτσι καθορίζεται ένα λάθος και το μέγεθός του: από το αν θα επιφέρει προβλήματα ως τιμωρία κι από το μέγεθος των προβλημάτων αυτών, αντίστοιχα. Αν κάποια πράξη δεν επιφέρει καμιά τιμωρία σε βάθος χρόνου ή, για να μιλήσω και σωστότερα αφού, όπως έχω πει, πάντα χάνουμε κάτι για να κερδίσουμε κάτι άλλο, αυτά που χάνει κανείς κάνοντάς τη είναι πιο ασήμαντα(δηλαδή λιγότερο ουσιαστικά) από τα κέρδη που του αποφέρει, τότε δεν πρόκειται για λάθος, ακόμα κι αν το θεωρούν λάθος όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη.
Και θα ήθελα να σταθώ λιγάκι στα δύο τελευταία που είπα. Πρώτον, στο ότι αν κάποιος δεν θα τιμωρηθεί για ένα λάθος του με τον τρόπο που κάποιοι άλλοι θα περίμεναν, αυτό δε σημαίνει ότι δεν τιμωρείται κιόλας. Πολλοί, βλέποντας κάποιους να κάνουν κάτι που θεωρούν λάθος, αλλά να μην τιμωρούνται(καθόλου ή όπως θα περίμεναν αυτοί να τιμωρηθούν), το κάνουν κι οι ίδιοι(πχ αν βλέπει ένας άνθρωπος ότι κάποιος που καπνίζει δεν εμφανίζει αναπνευστικά προβλήματα, τότε μπορεί να αρχίσει κι ο ίδιος το κάπνισμα). Αυτό είναι τεράστιο σφάλμα, καθώς είναι πιθανό εκείνο που ο μιμητής θεωρεί ότι δεν έχει επιπτώσεις να έχει απλώς αργήσει να τις εμφανίσει ή να έχει επιπτώσεις οι οποίες δεν είναι εμφανείς στους άλλους, παρά μόνο στο άτομο που κάνει το λάθος που τις προκαλεί. Ή έστω να πρόκειται για εξαίρεση του κανόνα(δύσκολο μου φαίνεται να υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα, αλλά δεν πρέπει να αποκλείουμε τίποτα) που λέει ότι κάθε λάθους έπεται μια τιμωρία. Ποτέ δεν πρέπει να μιμούμαστε κάτι που θεωρούμε λάθος. Και για να μιλήσω και με βάση το προηγούμενο παράδειγμα, δεν πρέπει να αρχίσει κανείς το κάπνισμα(πράξη που βλάπτει κυρίως τη σωματική υγεία του ανθρώπου) επειδή βλέπει κάποιον να το κάνει χωρίς να παθαίνει τίποτα. Η μόνη περίπτωση που δεν θα ήταν λάθος κάποιος να το αρχίσει είναι αν γινόντουσαν νέες έρευνες κι αποδείκνυαν ότι δεν ευθύνεται τελικά το κάπνισμα για όσα του προσάπτουν, αλλά κάτι άλλο(ότι πχ οι καπνιστές αναζητούν στο κάπνισμα μια ευχαρίστηση, η οποία είναι πλασματική, κι έτσι στερούν την ψυχή τους από αληθινή ευχαρίστηση). Το δεύτερο πράγμα στο οποίο θα ήθελα να σταθώ είναι το ότι αν κάποια πράξη δεν επιφέρει καμιά τιμωρία σε βάθος χρόνου ή, για να μιλήσω και σωστότερα αφού, όπως έχω πει, πάντα χάνουμε κάτι για να κερδίσουμε κάτι άλλο, αυτά που χάνει κανείς κάνοντάς τη είναι πιο ασήμαντα(δηλαδή λιγότερο ουσιαστικά) από τα κέρδη που του αποφέρει, τότε δεν πρόκειται για λάθος, ακόμα κι αν το θεωρούν σωστό όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη. Η κρίση των άλλων, των πολλών, επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό και τη δική μας κρίση, περισσότερο ή λιγότερο, με τη θέλησή μας και τη γνώση μας ή χωρίς. Αυτό το θέμα σηκώνει μεγάλη συζήτηση, εγώ όμως θα αρκεστώ στο να αναφέρω δύο στοιχεία που έχω διαπιστώσει. Όπως είναι η σημερινή κοινωνία(αναφέρομαι στην ελληνική, καθώς μόνο αυτή ξέρω, αλλά αυτό που θα πω ισχύει, σε διαφορετικό βαθμό βέβαια, και για τις υπόλοιπες πιστεύω), αυτό που οι περισσότεροι(περισσότεροι-85-90%) θεωρούν σωστό, είναι κατά πάσα πιθανότητα(κατά προσέγγιση σε ποσοστό που φτάνει στο 95%) λάθος. Κι όποιος διαφωνεί, ας μου εξηγήσει γιατί η ελληνική κοινωνία, αλλά κι οι άλλες(ακόμα και για τις πιο ανεπτυγμένες χώρες ισχύει αυτό κατά τη γνώμη, αν εξαιρέσουμε τον τομέα της οικονομίας και της οργάνωσης γενικότερα, αφού κι αυτές μόνο υγιή σώματα μπορούν να παράξουν κι όχι υγιείς τρισυπόστατους ανθρώπους) παραπαίουν. Το δεύτερο στοιχείο που θέλω να πω μοιάζει με το πρώτο εκ πρώτης όψεως, αλλά είναι διαφορετικό. Αν κάτι θεωρείται σωστό από όλους(-99,9%), τότε είναι κατά πάσα πιθανότητα(99%) σωστό. Βέβαια πολύ λίγα είναι αυτά που θεωρούν όλοι σωστά. Πχ, όλοι οι Έλληνες(μιλάω συνέχεια γι'αυτούς επειδή τους ξέρω καλύτερα απ'όλους) πιστεύουν ότι η διασκέδαση είναι ένα απαραίτητο στοιχείο της ζωής. Η άποψη αυτή λοιπόν, είναι κατά 95% σωστή(κι εγώ προσωπικά συμφωνώ). Από την άλλη, οι περισσότεροι θέλουν να διασκεδάζουν υπερβαίνοντας το μέτρο(υπερβολή), ενώ μόνο λίγοι ξεφεύγουν από αυτόν τον κανόνα. Η στάση αυτή λοιπόν είναι λανθασμένη.
Και λέω συνέχεια για τις επιπτώσεις των λαθών, τις τιμωρίες, τα προβλήματα. Γιατί να υπάρχουν όμως τιμωρίες; Η επικρατέστερη άποψη, η οποία είναι βέβαια και πολύ απλοϊκή για τον 21ο αιώνα, είναι ότι από τα λάθη μας(και βασικά από τις τιμωρίες που επιφέρουν αυτά) μαθαίνουμε. Αυτό, εμένα τουλάχιστον, δε μου λέει τίποτα. Δεν αμφιβάλλω πως μαθαίνουμε μέσω της τιμωρίας, αλλά γιατί να πρέπει να τιμωρηθούμε και να βιώσουμε ταλαιπωρία για να μάθουμε; Δεν θα ήταν πιο απλό να μαθαίνουμε χωρίς να τιμωρούμαστε; Όλες αυτές οι σκέψεις με οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η τιμωρία, παρ'ότι έχει σίγουρα εκπαιδευτική λειτουργία, έχει κάποιον άλλο σκοπό. Ο αληθινός σκοπός της τιμωρίας, είναι κατά τη γνώμη μου ότι λειτουργεί ως επιβράβευση όσων πράττουν σωστά. Φυσικά αυτό δεν το λέω με σαδιστική διάθεση, ότι δηλαδή αυτοί που έχουν κάνει το σωστό πρέπει να βλέπουν όσους κάνουν λάθος να τιμωρούνται και να χαίρονται. Το λέω με την εξής έννοια: αν δεν υπήρχε τιμωρία, δεν θα υπήρχε και διαχωρισμός μεταξύ σωστού και λάθους κι ούτε επομένως και κανένας λόγος να κάνει κάποιος το σωστό, που σχεδόν πάντα είναι και δυσκολότερο. Αν για παράδειγμα στο σχολείο αυτοί που δεν έδιναν λιγότερη(έλλειψη) ή περισσότερη(υπερβολή) προσοχή από όση επιτάσσει το μέτρο και δεν τιμωρούνταν γι'αυτό, τότε ποιος ο λόγος να ακολουθεί κάποιος το μέτρο; Θα είχε κάτι να κερδίσει; Όχι. επομένως αξίες όπως το μέτρο, το σωστό και, κατά συνέπεια, το λάθος θα έχαναν την αξία τους. Δεν θα υπήρχε κανένα σωστό πρότυπο συμπεριφοράς, ο καθένας θα έκανε λοιπόν ότι ήθελε κι η ζωή μας θα βυθιζόταν στην αναρχία. Κι έτσι θα ζούσαμε χειρότερα κι από ότι ζουν τα ζώα σήμερα, αφού μέχρι και σ'αυτά βρίσκουν εφαρμογή κανόνες όπως το μέτρο, το σωστό και το λάθος, απλώς σε μικρότερο βαθμό, αφού είναι λιγότερο ανεπτυγμένα νοητικά-δε διαθέτουν πνεύμα- και γι'αυτό και δεν μπορούν να φτάσουν στο επίπεδο που μπορεί ο άνθρωπος.
Πριν τελειώσω αυτήν την πρώτη(θα ακολουθήσει και δεύτερη, όπως προείπα) ανάρτηση-αναφορά στα λάθη, θεωρώ σκόπιμο να διελευκάνω ένα τελευταίο ζήτημα. Όπως είπα και στην αρχή, τα προβλήματα μπορούν να έχουν τις ρίζες τους είτε στα λάθη μας, είτε στην ατυχία(είτε και στα 2). Η σχέση όμως αυτή μπερδεύει τους περισσότερους ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι όλοι μας έχουμε μια έμφυτυ τάση να αποποιούμαστε τις ευθύνες μας, κατηγορώντας για ότι κακό μας συμβαίνει είτε τους άλλους, είτε την ατυχία, είτε και στα δύο. Αυτό κάποιες φορές μπορεί να αποτελεί βέβαια σωστή κρίση. Είναι όμως μια μεγάλη παγίδα. Πολλοί άνθρωποι επιρρίπτουν τις ευθύνες για τα προβλήματά τους στους άλλους ή/και στην ατυχία, ενώ στην πραγματικότητα η (κύρια) ευθύνη είναι δική τους. Κάνοντας αυτό, είναι σαν να διπλασιάζουν το λάθος τους, αφού τότε το επαναλαμβάνουν κι έτσι συνεχίζουν να υφίστανται τις άσχημες συνέπειές του. Επίσης αυτή η εμμονή κι η απενοχοποίηση του εαυτού τους κάνει πολύ κακό στην ανάπτυξη της κριτικής τους ικανότητας. Γι'αυτό το λόγο είναι εξαιρετικά σημαντικό να είμαστε ανοιχτοί απέναντι στην πιθανότητα να σφάλλουμε. Μόνο έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε όσα λάθη κάνουμε(σίγουρα κάνουμε, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην κάνει) και να τα διορθώσουμε, ώστε να γλυτώσουμε από τα προβλήματα που μας προκαλούν. Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος το οποίο μπορούμε να διαπράξουμε από την επανάληψη ενός λάθους που έχουμε κάνει.
Τελειώνοντας το δοκίμιο αυτό, θέλω να πιστεύω ότι κατέστησα σαφείς τους λόγους για τους οποίους πρέπει να προσέχουμε ώστε να μην κάνουμε λάθη. Στο επόμενό κείμενο που θα έχει ως θέμα τα λάθη, θα αναφερθώ εκτενέστερα(ήδη έχω κάνει μια μικρή αναφορά μέσα και σ'αυτό το κείμενο) στο πώς μπορούμε να αποφύγουμε, όσο το δυνατόν, τα λάθη.
Homo Cogitans
Ας ξεκινήσουμε καταρχήν με τα βασικά: τι είναι λάθη κι από πού προέρχονται κι αυτά με τη σειρά τους. Σε αυτά τα δύο ερωτήματα, έχει δοθεί απάντηση σε προηγούμενα κείμενα. Όσο για το τι είναι τα λάθη, η απάντηση είναι ότι τα λάθη είναι παραβιάσεις του μέτρου, είτε προς την πλευρά της έλλειψης, είτε προς την πλευρά της υπερβολής(συνήθως ο άνθρωπος τείνει προς την πλευρά που του είναι ευκολότερο). Καθε παραβίαση του μέτρου αποτελεί λάθος(βέβαια μην ξεχνάμε ότι μπορούμε να παραβιάζουμε και καμιά φορά το μέτρο, αρκεί να μην προκληθεί έτσι κάποιο μόνιμο πρόβλημα. Σίγουρα και πάλι θα αντιμετωπίσουμε συνέπειες, αλλά ως άνθρωποι είναι αδύνατον να δρούμε πάντα στην εντέλεια). Φυσικά αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς, σε θεωρητικό επίπεδο. Γιατί παρ'όλ'αυτά οι άνθρωποι κάνουν λάθη; Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: κάποιος μπορεί να κοιμάται 5 ώρες τη μέρα, ενώ το σωστό(αυτό είναι αποδεδειγμένο) είναι γύρω στις 8(έλλειψη). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι ότι η κριτική τους ικανότητα δε λειτούργησε σωστά σε κάποιο θέμα. Δηλαδή, ο άνθρωπος να μην αντιλαμβάνεται ότι κάνει λάθος. Στην παραπάνω περίπτωση, ο άνθρωπος να μη γνωρίζει ότι κοιμάται λιγότερο από όσο πρέπει(βέβαια αυτό λογικά το σώμα του θα του το <<πει>>, αλλά ας επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο παράδειγμα). Αυτή είναι η μία περίπτωση. Η άλλη είναι να το ξέρει ο άνθρωπος ότι κάνει λάθος, αλλά να μην μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του. Δηλαδή, για να μιλήσουμε πάνω στο παράδειγμα, να ξέρει ότι πρέπει να κοιμάται 8 ώρες τη μέρα, αλλά να είναι πχ εργασιομανής και να μην μπορεί να το κάνει. Όλα αυτά μας δείχνουν το πόσο σημαντικό είναι να διαθέτει κανείς καλή κριτική ικανότητα και καλή αυτοσυγκράτηση, κάτι που έχω αναφέρει ξανά σε προηγούμενα δοκίμια. Μόνο έτσι ο άνθρωπος μπορεί να αποφύγει, στο βαθμό βέβαια που αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατόν, τα λάθη και τις άσχημες συνέπειές τους.
Γιατί όμως πρέπει να αποφεύγουμε τα λάθη; Η απάντηση εδώ νομίζω ότι είναι προφανής. Γιατί κάθε, μα κάθε λάθος οδηγεί, αργά ή γρήγορα, σε μια τιμωρία, δηλαδή μια δυσάρεστη κατάσταση, ένα πρόβλημα, το μέγεθος του οποίου θα είναι ανάλογο με το μέγεθος του λάθους. Αυτός είναι ένας θεμελιώδης κανόνας του παιχνιδιού που λέγεται ζωή. Δεν υπάρχει κανένα λάθος που να μην τιμωρείται. Όλα, μα όλα πληρώνονται. Κι υπάρχουν ένα σωρό παραδείγματα γι'αυτό κι είμαι σίγουρος ότι όλοι μας μπορούμε να σκεφτούμε περιπτώσεις στη ζωή μας που αυτός ο κανόνας επιβεβαιώθηκε. Βέβαια ο τρόπος που τα λάθη τιμωρούνται δεν είναι πάντα ο ίδιος. Άλλες φορές τιμωρούνται από το νόμο, άλλες με την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου ή ενός στόχου ζωής, άλλες με φρικτές τύψεις. Και με χίλιους ακόμα τρόπους. Κι αυτό το λέω επειδή κάποιοι πιστεύουν ότι επειδή κάποιο άτομο έσφαλε αλλά δεν τιμωρήθηκε, κατά τη γνώμη τους, τότε την έβγαλε καθαρή. Αυτό δε συμβαίνει. Το ότι κάποιος δεν θα τιμωρηθεί για ένα λάθος του με τον τρόπο που κάποιοι άλλοι θα περίμεναν, αυτό δε σημαίνει ότι δεν τιμωρείται κιόλας. Κι αν οι τρόποι τιμωρίας διαφέρουν, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάθε λάθους έπεται μια τιμωρία, ένα πρόβλημα δηλαδή, το οποίο απειλεί την υγεία ενός ή περισσοτέρων μερών του ανθρώπου. Αν κάτι τέτοιο δε συμβεί, τότε πολύ απλά δεν είναι λάθος. Μπορώ να πω μάλιστα ότι έτσι καθορίζεται ένα λάθος και το μέγεθός του: από το αν θα επιφέρει προβλήματα ως τιμωρία κι από το μέγεθος των προβλημάτων αυτών, αντίστοιχα. Αν κάποια πράξη δεν επιφέρει καμιά τιμωρία σε βάθος χρόνου ή, για να μιλήσω και σωστότερα αφού, όπως έχω πει, πάντα χάνουμε κάτι για να κερδίσουμε κάτι άλλο, αυτά που χάνει κανείς κάνοντάς τη είναι πιο ασήμαντα(δηλαδή λιγότερο ουσιαστικά) από τα κέρδη που του αποφέρει, τότε δεν πρόκειται για λάθος, ακόμα κι αν το θεωρούν λάθος όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη.
Και θα ήθελα να σταθώ λιγάκι στα δύο τελευταία που είπα. Πρώτον, στο ότι αν κάποιος δεν θα τιμωρηθεί για ένα λάθος του με τον τρόπο που κάποιοι άλλοι θα περίμεναν, αυτό δε σημαίνει ότι δεν τιμωρείται κιόλας. Πολλοί, βλέποντας κάποιους να κάνουν κάτι που θεωρούν λάθος, αλλά να μην τιμωρούνται(καθόλου ή όπως θα περίμεναν αυτοί να τιμωρηθούν), το κάνουν κι οι ίδιοι(πχ αν βλέπει ένας άνθρωπος ότι κάποιος που καπνίζει δεν εμφανίζει αναπνευστικά προβλήματα, τότε μπορεί να αρχίσει κι ο ίδιος το κάπνισμα). Αυτό είναι τεράστιο σφάλμα, καθώς είναι πιθανό εκείνο που ο μιμητής θεωρεί ότι δεν έχει επιπτώσεις να έχει απλώς αργήσει να τις εμφανίσει ή να έχει επιπτώσεις οι οποίες δεν είναι εμφανείς στους άλλους, παρά μόνο στο άτομο που κάνει το λάθος που τις προκαλεί. Ή έστω να πρόκειται για εξαίρεση του κανόνα(δύσκολο μου φαίνεται να υπάρχει εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα, αλλά δεν πρέπει να αποκλείουμε τίποτα) που λέει ότι κάθε λάθους έπεται μια τιμωρία. Ποτέ δεν πρέπει να μιμούμαστε κάτι που θεωρούμε λάθος. Και για να μιλήσω και με βάση το προηγούμενο παράδειγμα, δεν πρέπει να αρχίσει κανείς το κάπνισμα(πράξη που βλάπτει κυρίως τη σωματική υγεία του ανθρώπου) επειδή βλέπει κάποιον να το κάνει χωρίς να παθαίνει τίποτα. Η μόνη περίπτωση που δεν θα ήταν λάθος κάποιος να το αρχίσει είναι αν γινόντουσαν νέες έρευνες κι αποδείκνυαν ότι δεν ευθύνεται τελικά το κάπνισμα για όσα του προσάπτουν, αλλά κάτι άλλο(ότι πχ οι καπνιστές αναζητούν στο κάπνισμα μια ευχαρίστηση, η οποία είναι πλασματική, κι έτσι στερούν την ψυχή τους από αληθινή ευχαρίστηση). Το δεύτερο πράγμα στο οποίο θα ήθελα να σταθώ είναι το ότι αν κάποια πράξη δεν επιφέρει καμιά τιμωρία σε βάθος χρόνου ή, για να μιλήσω και σωστότερα αφού, όπως έχω πει, πάντα χάνουμε κάτι για να κερδίσουμε κάτι άλλο, αυτά που χάνει κανείς κάνοντάς τη είναι πιο ασήμαντα(δηλαδή λιγότερο ουσιαστικά) από τα κέρδη που του αποφέρει, τότε δεν πρόκειται για λάθος, ακόμα κι αν το θεωρούν σωστό όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη. Η κρίση των άλλων, των πολλών, επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό και τη δική μας κρίση, περισσότερο ή λιγότερο, με τη θέλησή μας και τη γνώση μας ή χωρίς. Αυτό το θέμα σηκώνει μεγάλη συζήτηση, εγώ όμως θα αρκεστώ στο να αναφέρω δύο στοιχεία που έχω διαπιστώσει. Όπως είναι η σημερινή κοινωνία(αναφέρομαι στην ελληνική, καθώς μόνο αυτή ξέρω, αλλά αυτό που θα πω ισχύει, σε διαφορετικό βαθμό βέβαια, και για τις υπόλοιπες πιστεύω), αυτό που οι περισσότεροι(περισσότεροι-85-90%) θεωρούν σωστό, είναι κατά πάσα πιθανότητα(κατά προσέγγιση σε ποσοστό που φτάνει στο 95%) λάθος. Κι όποιος διαφωνεί, ας μου εξηγήσει γιατί η ελληνική κοινωνία, αλλά κι οι άλλες(ακόμα και για τις πιο ανεπτυγμένες χώρες ισχύει αυτό κατά τη γνώμη, αν εξαιρέσουμε τον τομέα της οικονομίας και της οργάνωσης γενικότερα, αφού κι αυτές μόνο υγιή σώματα μπορούν να παράξουν κι όχι υγιείς τρισυπόστατους ανθρώπους) παραπαίουν. Το δεύτερο στοιχείο που θέλω να πω μοιάζει με το πρώτο εκ πρώτης όψεως, αλλά είναι διαφορετικό. Αν κάτι θεωρείται σωστό από όλους(-99,9%), τότε είναι κατά πάσα πιθανότητα(99%) σωστό. Βέβαια πολύ λίγα είναι αυτά που θεωρούν όλοι σωστά. Πχ, όλοι οι Έλληνες(μιλάω συνέχεια γι'αυτούς επειδή τους ξέρω καλύτερα απ'όλους) πιστεύουν ότι η διασκέδαση είναι ένα απαραίτητο στοιχείο της ζωής. Η άποψη αυτή λοιπόν, είναι κατά 95% σωστή(κι εγώ προσωπικά συμφωνώ). Από την άλλη, οι περισσότεροι θέλουν να διασκεδάζουν υπερβαίνοντας το μέτρο(υπερβολή), ενώ μόνο λίγοι ξεφεύγουν από αυτόν τον κανόνα. Η στάση αυτή λοιπόν είναι λανθασμένη.
Και λέω συνέχεια για τις επιπτώσεις των λαθών, τις τιμωρίες, τα προβλήματα. Γιατί να υπάρχουν όμως τιμωρίες; Η επικρατέστερη άποψη, η οποία είναι βέβαια και πολύ απλοϊκή για τον 21ο αιώνα, είναι ότι από τα λάθη μας(και βασικά από τις τιμωρίες που επιφέρουν αυτά) μαθαίνουμε. Αυτό, εμένα τουλάχιστον, δε μου λέει τίποτα. Δεν αμφιβάλλω πως μαθαίνουμε μέσω της τιμωρίας, αλλά γιατί να πρέπει να τιμωρηθούμε και να βιώσουμε ταλαιπωρία για να μάθουμε; Δεν θα ήταν πιο απλό να μαθαίνουμε χωρίς να τιμωρούμαστε; Όλες αυτές οι σκέψεις με οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η τιμωρία, παρ'ότι έχει σίγουρα εκπαιδευτική λειτουργία, έχει κάποιον άλλο σκοπό. Ο αληθινός σκοπός της τιμωρίας, είναι κατά τη γνώμη μου ότι λειτουργεί ως επιβράβευση όσων πράττουν σωστά. Φυσικά αυτό δεν το λέω με σαδιστική διάθεση, ότι δηλαδή αυτοί που έχουν κάνει το σωστό πρέπει να βλέπουν όσους κάνουν λάθος να τιμωρούνται και να χαίρονται. Το λέω με την εξής έννοια: αν δεν υπήρχε τιμωρία, δεν θα υπήρχε και διαχωρισμός μεταξύ σωστού και λάθους κι ούτε επομένως και κανένας λόγος να κάνει κάποιος το σωστό, που σχεδόν πάντα είναι και δυσκολότερο. Αν για παράδειγμα στο σχολείο αυτοί που δεν έδιναν λιγότερη(έλλειψη) ή περισσότερη(υπερβολή) προσοχή από όση επιτάσσει το μέτρο και δεν τιμωρούνταν γι'αυτό, τότε ποιος ο λόγος να ακολουθεί κάποιος το μέτρο; Θα είχε κάτι να κερδίσει; Όχι. επομένως αξίες όπως το μέτρο, το σωστό και, κατά συνέπεια, το λάθος θα έχαναν την αξία τους. Δεν θα υπήρχε κανένα σωστό πρότυπο συμπεριφοράς, ο καθένας θα έκανε λοιπόν ότι ήθελε κι η ζωή μας θα βυθιζόταν στην αναρχία. Κι έτσι θα ζούσαμε χειρότερα κι από ότι ζουν τα ζώα σήμερα, αφού μέχρι και σ'αυτά βρίσκουν εφαρμογή κανόνες όπως το μέτρο, το σωστό και το λάθος, απλώς σε μικρότερο βαθμό, αφού είναι λιγότερο ανεπτυγμένα νοητικά-δε διαθέτουν πνεύμα- και γι'αυτό και δεν μπορούν να φτάσουν στο επίπεδο που μπορεί ο άνθρωπος.
Πριν τελειώσω αυτήν την πρώτη(θα ακολουθήσει και δεύτερη, όπως προείπα) ανάρτηση-αναφορά στα λάθη, θεωρώ σκόπιμο να διελευκάνω ένα τελευταίο ζήτημα. Όπως είπα και στην αρχή, τα προβλήματα μπορούν να έχουν τις ρίζες τους είτε στα λάθη μας, είτε στην ατυχία(είτε και στα 2). Η σχέση όμως αυτή μπερδεύει τους περισσότερους ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι όλοι μας έχουμε μια έμφυτυ τάση να αποποιούμαστε τις ευθύνες μας, κατηγορώντας για ότι κακό μας συμβαίνει είτε τους άλλους, είτε την ατυχία, είτε και στα δύο. Αυτό κάποιες φορές μπορεί να αποτελεί βέβαια σωστή κρίση. Είναι όμως μια μεγάλη παγίδα. Πολλοί άνθρωποι επιρρίπτουν τις ευθύνες για τα προβλήματά τους στους άλλους ή/και στην ατυχία, ενώ στην πραγματικότητα η (κύρια) ευθύνη είναι δική τους. Κάνοντας αυτό, είναι σαν να διπλασιάζουν το λάθος τους, αφού τότε το επαναλαμβάνουν κι έτσι συνεχίζουν να υφίστανται τις άσχημες συνέπειές του. Επίσης αυτή η εμμονή κι η απενοχοποίηση του εαυτού τους κάνει πολύ κακό στην ανάπτυξη της κριτικής τους ικανότητας. Γι'αυτό το λόγο είναι εξαιρετικά σημαντικό να είμαστε ανοιχτοί απέναντι στην πιθανότητα να σφάλλουμε. Μόνο έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε όσα λάθη κάνουμε(σίγουρα κάνουμε, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην κάνει) και να τα διορθώσουμε, ώστε να γλυτώσουμε από τα προβλήματα που μας προκαλούν. Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει μεγαλύτερο λάθος το οποίο μπορούμε να διαπράξουμε από την επανάληψη ενός λάθους που έχουμε κάνει.
Τελειώνοντας το δοκίμιο αυτό, θέλω να πιστεύω ότι κατέστησα σαφείς τους λόγους για τους οποίους πρέπει να προσέχουμε ώστε να μην κάνουμε λάθη. Στο επόμενό κείμενο που θα έχει ως θέμα τα λάθη, θα αναφερθώ εκτενέστερα(ήδη έχω κάνει μια μικρή αναφορά μέσα και σ'αυτό το κείμενο) στο πώς μπορούμε να αποφύγουμε, όσο το δυνατόν, τα λάθη.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου