Όπως ανέφερα και στο τελευταίο μου δοκίμιο, η σημερινή μου ανάρτηση, η δεύτερη με θέμα τα λάθη, θα έχει ως θέμα το πώς μπορούμε να τα αποφύγουμε, προκειμένου να αποφύγουμε και τις τιμωρίες-προβλήματα που αυτά επιφέρουν. Φυσικά το να τα αποφύγουμε σε απόλυτο βαθμό είναι κάτι αδύνατον, όμως μπορούμε να τα περιορίσουμε σημαντικά μέσω των τρόπων που θα αναφέρω παρακάτω.
Το βασικότερο που πρέπει να κάνουμε ώστε να αποφύγουμε τα λάθη, όπως προκύπτει κι από το πρώτο δοκίμιο, στο οποίο κάνω αναφορά σε αυτά, είναι να βελτιώσουμε όσο περισσότερο μπορούμε την κριτική μας ικανότητα, καθώς και την αυτοσυγκράτησή μας. Όπως έγραψα και στο προηγούμενο δοκίμιο, ο άνθρωπος κάνει λάθη είτε(συνήθως) επειδή η κριτική του ικανότητα δε δούλεψε σωστά σε κάποιο θέμα, είτε(σπανιότερα, κυρίως σε περιπτώσεις εθισμού-βέβαια το να κάνουμε και κανένα λάθος πού και πού δεν είναι κακό, αλλά όχι αν πρόκειται για λάθη με σοβαρές συνέπεις, οι οποίες διαρκούν και πολύ καιρό) επειδή, παρ'όλο που ξέρει ότι πρόκειται να υποπέσει σε σφάλμα, δεν έχει τη δύναμη(αυτοσυγκράτηση) να αντισταθεί. Είναι λοιπόν εύκολα κατανοητό το γιατί η βελτίωση αυτών των δύο στοιχείων παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή της διάπραξης λαθών. Τώρα, όσον αφορά το πώς τα στοιχεία αυτά βελτιώνονται, για να μιλήσουμε και πρακτικά, το έχω απαντήσει στο 2ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, για την κριτική ικανότητα, και στο 8ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο για την αυτοσυγκράτηση, οπότε δεν υπάρχει λόγος να το επαναλάβω.
Θα σταθώ όμως σε ένα στοιχείο. Έχω αναφέρει σχετικά με την κριτική ικανότητα, ότι ένας από τους τέσσερις παράγοντες, από τους οποίους εξαρτάται, είναι η εμπειρία. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει κάτι που ταιριάζει γάντι σε αυτό το σημείο και με το οποίο συμφωνώ απόλυτα: <<Εμπειρία είναι το όνομα που δίνουμε στα λάθη μας>>. Τι σημαίνει δηλαδή αυτό; Σημαίνει ότι η εμπειρία αποκτιέται κατά κύριο λόγο μέσω της διάπραξης λαθών. Εμπειρία είναι, για μένα, το σύνολο των λαθών κάποιου, όχι όμως <<ακατέργαστα>>, αλλά έχοντας δεχθεί κάποια επεξεργασία. Αυτή η επεξεργασία, όπως την εννοώ εγώ, περιλαμβάνει την (σωστή)απάντηση σε τρεις ερωτήσεις: 1<<Τι ακριβώς έκανα λάθος>>, 2<<Τι με οδήγησε σε αυτό το λάθος>>, 3<<Ποιο είναι το σωστό(στη συγκεκριμένη περίπτωση)>>. Όταν ο άνθρωπος αναγνωρίσει τα λάθη του και τα επεξεργαστεί με τον παραπάνω τρόπο, τότε το σύνολό τους θα αποτελεί την εμπειρία του, η οποία θα βελτιώσει την κριτική του ικανότητα και θα τον προστατεύσει από το να ξανακάνει τα ίδια λάθη, ή παρόμοια. Γιατί αν πχ κάποιος μαθητής δε διαβάζει όσο πρέπει και έτσι δεν έχει όσο καλές επιδόσεις ήθελε στο σχολείο μια χρονιά, αν αναγνωρίσει το λάθος του, κατόπιν του άσχημου αποτελέσματός του, τότε την επόμενη χρονιά πιθανότατα θα διαβάζει. (Βέβαια, αυτό θα συμβεί εφόσον ο λόγος που δε διάβαζε έχει να κάνει με κάποια δυσλειτουργία της κριτικής του ικανότητας, η οποία έτσι θα διορθωθεί. Αν το πρόβλημα είναι ότι ο άνθρωπος ξέρει ποιο είναι το σωστό, αλλά δεν μπορεί να το κάνει, γιατί πχ ο μαθητής έχει εθιστεί στα βιντεοπαιχνίδια ή επειδή δεν θεωρεί ότι αξίζει να κουραστεί ώστε να έχει καλούς βαθμούς, τότε δεν θα τον βοηθήσει η εμπειρία.) Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και να μην εθελοτυφλούμε, όπως κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα.
Φυσικά όμως, λάθη δεν κάνουμε μόνο εμείς. Λάθη κάνουν κι οι άλλοι. Επομένως είναι καλό να μαθαίνουμε όχι μόνο από τα δικά μας λάθη, αλλά κι από τα λάθη των άλλων. Δηλαδή, στην περίπτωση με το μαθητή στο παραπάνω παράδειγμα, ο μαθητής μπορεί να μάθει ότι, αν δε διαβάζει όσο πρέπει, δεν θα έχει όσο καλούς βαθμούς θέλει, όχι μόνο κάνοντάς το αυτός ο ίδιος, αλλά κι αν το κάνει κάποιος φίλος, συμμαθητής του κλπ. Κατά τη γνώμη μου μάλιστα, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των έξυπνων ανθρώπων είναι ότι την εμπειρία τους(εξήγησα τι εννοώ εμπειρία παραπάνω) την αποκτούν (λίγο) περισσότερο από τους άλλους, παρά από τον ίδιο τους τον εαυτό. Σε αυτό το σημείο μάλιστα θα κάνω και μια αναφορά σε μια από τις σπουδαιότερες, κατ'εμέ, επιστήμες, την ιστορία(σκοπεύω βέβαια να το κάνω και στο μέλλον, πιο αναλυτικά, αλλά ας κάνω εδώ μια πρώτη αναφορά). Οι περισσότεροι ΑΝΙΔΕΟΙ Νεοέλληνες, θεωρούν άχρηστη την ιστορία. Πιστεύουν ότι κακώς τη <<μαθαίνουν>>, μιας και δεν έχει τίποτα να τους προσφέρει. Κι εδώ αποδεικνύεται, με έναν πολύ ωραίο τρόπο, αυτό που έλεγα και πριν. Οι πραγματικά έξυπνοι άνθρωποι αποκτούν την εμπειρία τους κυρίως από τα λάθη των άλλων, ενώ οι λιγότερο έξυπνοι από τα δικά τους λάθη(έχουν την ανάγκη να φάνε τα μούτρα τους, τι να κάνουμε). Η ιστορία για εμένα έχει πολλές χρησιμότητες. Παρ'όλ'αυτά εδώ θα αναφέρω μόνο μία, η οποία είναι ίσως κι από τις βασικότερες, αφού οι άλλες δεν ταιριάζουν με τη γενική ιδέα του κειμένου. Η ιστορία μας πληροφορεί για τις πιο σημαντικές αποφάσεις-πράξεις των προγόνων μας. Μας ενημερώνει για τα σπουδαιότερα λάθη τους, καθώς και για τις σπουδαιότερες σωστές αποφάσεις τους. Και σε περιπτώσεις πολύ σημαντικές, ιστορικές, όχι απλές καθημερινές. Έχει κι αυτό τη σημασία του, μιας και στις πρώτες ενδεχόμενο λάθος διορθώνεται πολύ πιο δύσκολα από ότι στις δεύτερες. Ποιος καλύτερος τρόπος λοιπόν να αποκτήσουμε εμπειρία; Θα ήθελα να αναφέρω και σημερινά παραδείγματα καταστάσεων που έχουν ξανασυμβεί στο παρελθόν, ίδιες ή (κυρίως)παρόμοιες, αλλά προτιμώ να μην το κάνω εδώ, μιας και δε θεωρώ ότι είναι το κατάλληλο κείμενο για κάτι τέτοιο. Εννοείται πάντως ότι κάτι τέτοιο θα το κάνω στο μέλλον. Άλλωστε, είναι σχετικά εύκολο, για κάποιον που μελετά ουσιαστικά την ιστορία, να δει πόσα πράγματα που συμβαίνουν σήμερα έχουν ξανασυμβεί στο παρελθόν(όχι ακριβώς ίδια βέβαια, τίποτα δεν συμβαίνει 2 φορές ακριβώς ίδιο-παρ'όλ'αυτά κι η μελέτη των παραλαγών τους μπορεί να μας χαρίσει εμπειρία στο χειρισμό παρομοίων καταστάσεων).
Εκτός βέβαια από την παραδοχή και την επεξεργασία, τόσο των δικών μας λαθών, όσο και των λαθών των άλλων, υπάρχει και μία ακόμα πολύ σπουδαία και δυνατή άμυνα απέναντι στη διάπραξη (νέων)λαθών. Η άμυνα αυτή είναι πολύ απλή, αλλά πολύ λίγοι την εφαρμόζουν:να ακούμε τις συμβουλές των φίλων μας και γενικά των ανθρώπων που μας αγαπούν(ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε). Όπως προείπα, η άμυνα αυτή είναι εξαιρετικά απλή, παρ'όλ'αυτά ελάχιστοι την εφαρμόζουν. Τα αίτια είναι καθαρά εγωιστικά: δεν είναι φυσικά εύκολο να δεχτείς ότι εσύ έχεις άδικο κι εκείνος που σε συμβουλεύει δίκιο. Εδώ έρχεται να <<κολλήσει>> και κάτι που είχα αναφέρει από το πρώτο κιόλας δοκίμιό μου, και το οποίο είναι κάτι που πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας: όλο και κάποτε, ως άνθρωποι θα κάνουμε λάθη κι επίσης σχεδόν ποτέ δεν το καταλαβαίνουμε ότι κάνουμε λάθη. Είναι ελάχιστες και πολύ τραβηγμένες οι περιπτώσεις που κάποιος κάνει κάποιο σοβαρό(γιατί αν δεν είναι σοβαρό δεν έχει και τόσο σημασία) λάθος, αν και το ξέρει, επειδή απλά και μόνο δεν μπορεί να συγκρατηθεί(μειωμένη αυτοσυγκράτηση). Είναι τόσο τραβηγμένες που μόνο με τη βοήθεια κάποιου ειδικού(ψυχολόγου) ή έστω με μακροχρόνια και σκληρή προσπάθεια μπορούν να αντιμετωπιστούν. Συνήθως, όταν κάνουμε λάθος, δεν το ξέρουμε(το πολύ πολύ να ξέρουμε ότι η επιλογή μας θα έχει κάποια μειονεκτήματα, απλώς να πιστεύουμε ότι είναι η πιο ωφέλιμη απ'όλες τις επιλογές που έχουμε). Και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντικό και χρήσιμο να ακούμε ουσιαστικά τους ανθρώπους που ξέρουμε(ή έστω πιστεύουμε, γιατί κατά τη γνώμη μου για τίποτα δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι) ότι θέλουν το καλό μας, ειδικά αν πιστεύουμε ότι διαθέτουν καλή κριτική ικανότητα, είτε γενικά, κάτι που μπορούμε να το διαπιστώσουμε κυρίως από το αν οι συμβουλές που μας έχουν δώσει στο παρελθόν αποδείχθηκαν σωστές ή όχι, είτε ειδικά για το θέμα που συζητιέται, αν έχουν εμπειρία ή γνώσεις πάνω σε αυτό. Φυσικά δεν εννοώ να κάνουμε ότι μας λένε. Αυτό είναι άλλωστε σχεδόν αδύνατον, αφού τις περισσότερες φορές δεν θα μας λένε όλοι τα ίδια. Εννοώ κυρίως να ακούμε και να σκεφτόμαστε το τι προτείνουν και κυρίως το γιατί το προτείνουν. Άλλωστε, όπως είπα, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι πράττουμε σωστά ή λανθασμένα, αν δεν έχουμε δει πρώτα τα αποτελέσματα, τόσο τα βραχυπρόθεσμα, όσο και τα μακροπρόθεσμα) της πράξης μας.
Τελειώνοντας την αναφορά μου στα λάθη, θα ήθελα να αναφέρω επίσης 2 πράγματα. Το πρώτο είναι ότι όσο κι αν προσπαθούμε, όσο κι αν εφαρμόζουμε όλες τις άμυνες που έχουμε στη διάθεσή μας για να προστατευτούμε από αυτά, πάντα θα κάνουμε λάθη. Αυτό το στοιχείο ανήκει στην ανθρώπινη φύση μας και δεν είναι δυνατόν να απαλλαγούμε από αυτό πλήρως. Κι ούτε πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξει κανένα στοιχείο απ'όσα συναποτελούν την ανθρώπινη φύση, αφού όλα εξυπηρετούν κάποιο σκοπό, είτε είναι αυτός εμφανής, είτε δεν είναι. Όσον αφορά στα λάθη, θεωρώ ότι αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την ποικιλία στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία θα ήταν διαφορετικά πολύ περιορισμένη, κι επίσης κάνουν τη ζωή μας πρόκληση. Αν δεν υπήρχαν αυτά η ζωή μας θα ήταν πολύ εύκολη κι έτσι βαρετή. Για να συνεχίσω όμως κι αυτό που ξεκίνησα να λέω στην αρχή της παραγράφου, όλοι θα κάνουμε λάθη κάποιες φορές, όσο κι αν προσπαθούμε να προστατευτούμε από αυτά. Αυτό είναι κάτι φυσιολογικό. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να μην κάνουμε ποτέ λάθη(και να θέλαμε δε γίνεται). Πρέπει όμως να τα περιορίσουμε και να μην το παρακάνουμε. Πρέπει να τα κάνουμε με μέτρο, το οποίο είναι ορισμένο από τη φύση μας. Αν κάποιος σφάλλει ασύστολα, τότε θα αυτοκαταστραφεί. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και κατόπιν να τα περιορίσουμε, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν. Γιατί για εμένα το κακό δεν είναι να κάνει κάποιος λάθος. Αυτό το θεωρώ φυσιολογικό, όσο μεγάλο λάθος κι αν κάνει. Αυτό όμως που δεν μπορώ να δεχτώ με τίποτα και το θεωρώ καθαρή ανοησία, είναι κάνει στο μέλλον ξανά το ίδιο ή ένα παρόμοιο λάθος(φυσικά μιλάω για σοβαρά λάθη εδώ, όχι για ασήμαντα, πχ να ξενυχτήσει κάποιος πάνω από 1 φορά). Τότε θα είναι άξιος της μοίρας του και της βαριάς τιμωρίας που θα επέλθει.
Ας πάμε τώρα στο δεύτερο πολύ σημαντικό που θέλω να αναφέρω προτού κλείσω. Πολύ συχνά με τα λάθη μας δε βλάπτουμε μόνο τον εαυτό μας(ο οποίος στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων μας καταλαβαίνει και μας συγχωρεί, ενώ, σύμφωνα και με την ψυχολογία, προσπαθεί και να δικαιολογήσει τα λάθη μας), αλλά κι άλλους. Και τότε είναι πολύ σημαντικό το πώς θα χειριστούμε την κατάσταση ώστε να επουλώσουμε τις πληγές του ατόμου που βλάψαμε και να μην αφήσουμε να δημιουργηθούν αγκάθια στη σχέση μας. Για να το κάνουμε αυτό, η αρχή είναι πάντα φυσικά να ζητήσουμε από το άλλο άτομο συγγνώμη. Βέβαια αυτό δεν είναι κάτι απαραίτητο, είναι όμως πολύ σημαντικό ώστε το άλλο άτομο να καταλάβει ότι έχουμε μετανοιώσει κι έτσι να είναι <<ανοικτό>> κι όχι αρνητικά προδειατεθειμένο απέναντί μας. Αυτό όμως που είναι απολύτως απαραίτητο είναι να δείξουμε έμπρακτα το ότι μετανοιώσαμε, δηλαδή να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας προκειμένου να επανορθώσουμε για τη ζημιά που προξενήσαμε στον άλλο, αν όχι εντελώς, όσο περισσότερο γίνεται. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό κι ο κύριος δείκτης, από τον οποίο φαίνεται αν κάποιος έχει όντως μετανοιώσει για ένα λάθος του ή όχι. Γιατί το να πει συγγνώμη κανείς είναι εύκολο. Να τη δείξει όμως με πράξεις, να προσπαθήσει να επανορθώσει για το λάθος του, κάτι που συνήθως απαιτεί χρόνο και κόπο, ενώ ζημιώνει και καμιά φορά και το ίδιο το πρόσωπο που έσφαλε. Αυτό είναι κάτι που μόνο κάποιος που έχει μετανοιώσει πραγματικά είναι διατεθειμένος να κάνει. Αυτά που γράφω βέβαια εδώ ισχύουν και για τους άλλους. Δηλαδή, αν κάποιος κάνει ένα λάθος και μας βλάψει, τότε το αν έχει μετανοιώσει, για να τον συγχωρέσουμε, το καταλαβαίνουμε από το αν θα προσπαθήσει να επανορθώσει για τη ζημιά που μας έκανε.
Ίσως όσα γράφω στα τελευταία δοκίμια να φαίνονται σε κάποιους αυτονόητα, και μακάρι να είναι κιόλας. Εγώ πάντως σε όσα χρόνια ζω έχω διαπιστώσει το αντίθετο, γι'αυτό και τα γράφω κι εδώ. Τέλος πάντων, κάπου εδώ τελειώνει η αναφορά μου στα λάθη. Ελπίζω να κατάφερα να πείσω για το λόγο που δεν πρέπει να κάνουμε λάθη, κάτι που οι περισσότεροι καταλαβαίνουν, όσο και για το πώς θα το πετύχουμε αυτό, κάτι για το οποίο δεν είμαι και τόσο σίγουρος. Το εύχομαι, πάντως.
Homo Cogitans
Το βασικότερο που πρέπει να κάνουμε ώστε να αποφύγουμε τα λάθη, όπως προκύπτει κι από το πρώτο δοκίμιο, στο οποίο κάνω αναφορά σε αυτά, είναι να βελτιώσουμε όσο περισσότερο μπορούμε την κριτική μας ικανότητα, καθώς και την αυτοσυγκράτησή μας. Όπως έγραψα και στο προηγούμενο δοκίμιο, ο άνθρωπος κάνει λάθη είτε(συνήθως) επειδή η κριτική του ικανότητα δε δούλεψε σωστά σε κάποιο θέμα, είτε(σπανιότερα, κυρίως σε περιπτώσεις εθισμού-βέβαια το να κάνουμε και κανένα λάθος πού και πού δεν είναι κακό, αλλά όχι αν πρόκειται για λάθη με σοβαρές συνέπεις, οι οποίες διαρκούν και πολύ καιρό) επειδή, παρ'όλο που ξέρει ότι πρόκειται να υποπέσει σε σφάλμα, δεν έχει τη δύναμη(αυτοσυγκράτηση) να αντισταθεί. Είναι λοιπόν εύκολα κατανοητό το γιατί η βελτίωση αυτών των δύο στοιχείων παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή της διάπραξης λαθών. Τώρα, όσον αφορά το πώς τα στοιχεία αυτά βελτιώνονται, για να μιλήσουμε και πρακτικά, το έχω απαντήσει στο 2ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, για την κριτική ικανότητα, και στο 8ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο για την αυτοσυγκράτηση, οπότε δεν υπάρχει λόγος να το επαναλάβω.
Θα σταθώ όμως σε ένα στοιχείο. Έχω αναφέρει σχετικά με την κριτική ικανότητα, ότι ένας από τους τέσσερις παράγοντες, από τους οποίους εξαρτάται, είναι η εμπειρία. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είχε πει κάτι που ταιριάζει γάντι σε αυτό το σημείο και με το οποίο συμφωνώ απόλυτα: <<Εμπειρία είναι το όνομα που δίνουμε στα λάθη μας>>. Τι σημαίνει δηλαδή αυτό; Σημαίνει ότι η εμπειρία αποκτιέται κατά κύριο λόγο μέσω της διάπραξης λαθών. Εμπειρία είναι, για μένα, το σύνολο των λαθών κάποιου, όχι όμως <<ακατέργαστα>>, αλλά έχοντας δεχθεί κάποια επεξεργασία. Αυτή η επεξεργασία, όπως την εννοώ εγώ, περιλαμβάνει την (σωστή)απάντηση σε τρεις ερωτήσεις: 1<<Τι ακριβώς έκανα λάθος>>, 2<<Τι με οδήγησε σε αυτό το λάθος>>, 3<<Ποιο είναι το σωστό(στη συγκεκριμένη περίπτωση)>>. Όταν ο άνθρωπος αναγνωρίσει τα λάθη του και τα επεξεργαστεί με τον παραπάνω τρόπο, τότε το σύνολό τους θα αποτελεί την εμπειρία του, η οποία θα βελτιώσει την κριτική του ικανότητα και θα τον προστατεύσει από το να ξανακάνει τα ίδια λάθη, ή παρόμοια. Γιατί αν πχ κάποιος μαθητής δε διαβάζει όσο πρέπει και έτσι δεν έχει όσο καλές επιδόσεις ήθελε στο σχολείο μια χρονιά, αν αναγνωρίσει το λάθος του, κατόπιν του άσχημου αποτελέσματός του, τότε την επόμενη χρονιά πιθανότατα θα διαβάζει. (Βέβαια, αυτό θα συμβεί εφόσον ο λόγος που δε διάβαζε έχει να κάνει με κάποια δυσλειτουργία της κριτικής του ικανότητας, η οποία έτσι θα διορθωθεί. Αν το πρόβλημα είναι ότι ο άνθρωπος ξέρει ποιο είναι το σωστό, αλλά δεν μπορεί να το κάνει, γιατί πχ ο μαθητής έχει εθιστεί στα βιντεοπαιχνίδια ή επειδή δεν θεωρεί ότι αξίζει να κουραστεί ώστε να έχει καλούς βαθμούς, τότε δεν θα τον βοηθήσει η εμπειρία.) Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και να μην εθελοτυφλούμε, όπως κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα.
Φυσικά όμως, λάθη δεν κάνουμε μόνο εμείς. Λάθη κάνουν κι οι άλλοι. Επομένως είναι καλό να μαθαίνουμε όχι μόνο από τα δικά μας λάθη, αλλά κι από τα λάθη των άλλων. Δηλαδή, στην περίπτωση με το μαθητή στο παραπάνω παράδειγμα, ο μαθητής μπορεί να μάθει ότι, αν δε διαβάζει όσο πρέπει, δεν θα έχει όσο καλούς βαθμούς θέλει, όχι μόνο κάνοντάς το αυτός ο ίδιος, αλλά κι αν το κάνει κάποιος φίλος, συμμαθητής του κλπ. Κατά τη γνώμη μου μάλιστα, ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των έξυπνων ανθρώπων είναι ότι την εμπειρία τους(εξήγησα τι εννοώ εμπειρία παραπάνω) την αποκτούν (λίγο) περισσότερο από τους άλλους, παρά από τον ίδιο τους τον εαυτό. Σε αυτό το σημείο μάλιστα θα κάνω και μια αναφορά σε μια από τις σπουδαιότερες, κατ'εμέ, επιστήμες, την ιστορία(σκοπεύω βέβαια να το κάνω και στο μέλλον, πιο αναλυτικά, αλλά ας κάνω εδώ μια πρώτη αναφορά). Οι περισσότεροι ΑΝΙΔΕΟΙ Νεοέλληνες, θεωρούν άχρηστη την ιστορία. Πιστεύουν ότι κακώς τη <<μαθαίνουν>>, μιας και δεν έχει τίποτα να τους προσφέρει. Κι εδώ αποδεικνύεται, με έναν πολύ ωραίο τρόπο, αυτό που έλεγα και πριν. Οι πραγματικά έξυπνοι άνθρωποι αποκτούν την εμπειρία τους κυρίως από τα λάθη των άλλων, ενώ οι λιγότερο έξυπνοι από τα δικά τους λάθη(έχουν την ανάγκη να φάνε τα μούτρα τους, τι να κάνουμε). Η ιστορία για εμένα έχει πολλές χρησιμότητες. Παρ'όλ'αυτά εδώ θα αναφέρω μόνο μία, η οποία είναι ίσως κι από τις βασικότερες, αφού οι άλλες δεν ταιριάζουν με τη γενική ιδέα του κειμένου. Η ιστορία μας πληροφορεί για τις πιο σημαντικές αποφάσεις-πράξεις των προγόνων μας. Μας ενημερώνει για τα σπουδαιότερα λάθη τους, καθώς και για τις σπουδαιότερες σωστές αποφάσεις τους. Και σε περιπτώσεις πολύ σημαντικές, ιστορικές, όχι απλές καθημερινές. Έχει κι αυτό τη σημασία του, μιας και στις πρώτες ενδεχόμενο λάθος διορθώνεται πολύ πιο δύσκολα από ότι στις δεύτερες. Ποιος καλύτερος τρόπος λοιπόν να αποκτήσουμε εμπειρία; Θα ήθελα να αναφέρω και σημερινά παραδείγματα καταστάσεων που έχουν ξανασυμβεί στο παρελθόν, ίδιες ή (κυρίως)παρόμοιες, αλλά προτιμώ να μην το κάνω εδώ, μιας και δε θεωρώ ότι είναι το κατάλληλο κείμενο για κάτι τέτοιο. Εννοείται πάντως ότι κάτι τέτοιο θα το κάνω στο μέλλον. Άλλωστε, είναι σχετικά εύκολο, για κάποιον που μελετά ουσιαστικά την ιστορία, να δει πόσα πράγματα που συμβαίνουν σήμερα έχουν ξανασυμβεί στο παρελθόν(όχι ακριβώς ίδια βέβαια, τίποτα δεν συμβαίνει 2 φορές ακριβώς ίδιο-παρ'όλ'αυτά κι η μελέτη των παραλαγών τους μπορεί να μας χαρίσει εμπειρία στο χειρισμό παρομοίων καταστάσεων).
Εκτός βέβαια από την παραδοχή και την επεξεργασία, τόσο των δικών μας λαθών, όσο και των λαθών των άλλων, υπάρχει και μία ακόμα πολύ σπουδαία και δυνατή άμυνα απέναντι στη διάπραξη (νέων)λαθών. Η άμυνα αυτή είναι πολύ απλή, αλλά πολύ λίγοι την εφαρμόζουν:να ακούμε τις συμβουλές των φίλων μας και γενικά των ανθρώπων που μας αγαπούν(ή τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε). Όπως προείπα, η άμυνα αυτή είναι εξαιρετικά απλή, παρ'όλ'αυτά ελάχιστοι την εφαρμόζουν. Τα αίτια είναι καθαρά εγωιστικά: δεν είναι φυσικά εύκολο να δεχτείς ότι εσύ έχεις άδικο κι εκείνος που σε συμβουλεύει δίκιο. Εδώ έρχεται να <<κολλήσει>> και κάτι που είχα αναφέρει από το πρώτο κιόλας δοκίμιό μου, και το οποίο είναι κάτι που πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας: όλο και κάποτε, ως άνθρωποι θα κάνουμε λάθη κι επίσης σχεδόν ποτέ δεν το καταλαβαίνουμε ότι κάνουμε λάθη. Είναι ελάχιστες και πολύ τραβηγμένες οι περιπτώσεις που κάποιος κάνει κάποιο σοβαρό(γιατί αν δεν είναι σοβαρό δεν έχει και τόσο σημασία) λάθος, αν και το ξέρει, επειδή απλά και μόνο δεν μπορεί να συγκρατηθεί(μειωμένη αυτοσυγκράτηση). Είναι τόσο τραβηγμένες που μόνο με τη βοήθεια κάποιου ειδικού(ψυχολόγου) ή έστω με μακροχρόνια και σκληρή προσπάθεια μπορούν να αντιμετωπιστούν. Συνήθως, όταν κάνουμε λάθος, δεν το ξέρουμε(το πολύ πολύ να ξέρουμε ότι η επιλογή μας θα έχει κάποια μειονεκτήματα, απλώς να πιστεύουμε ότι είναι η πιο ωφέλιμη απ'όλες τις επιλογές που έχουμε). Και σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ σημαντικό και χρήσιμο να ακούμε ουσιαστικά τους ανθρώπους που ξέρουμε(ή έστω πιστεύουμε, γιατί κατά τη γνώμη μου για τίποτα δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι) ότι θέλουν το καλό μας, ειδικά αν πιστεύουμε ότι διαθέτουν καλή κριτική ικανότητα, είτε γενικά, κάτι που μπορούμε να το διαπιστώσουμε κυρίως από το αν οι συμβουλές που μας έχουν δώσει στο παρελθόν αποδείχθηκαν σωστές ή όχι, είτε ειδικά για το θέμα που συζητιέται, αν έχουν εμπειρία ή γνώσεις πάνω σε αυτό. Φυσικά δεν εννοώ να κάνουμε ότι μας λένε. Αυτό είναι άλλωστε σχεδόν αδύνατον, αφού τις περισσότερες φορές δεν θα μας λένε όλοι τα ίδια. Εννοώ κυρίως να ακούμε και να σκεφτόμαστε το τι προτείνουν και κυρίως το γιατί το προτείνουν. Άλλωστε, όπως είπα, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι πράττουμε σωστά ή λανθασμένα, αν δεν έχουμε δει πρώτα τα αποτελέσματα, τόσο τα βραχυπρόθεσμα, όσο και τα μακροπρόθεσμα) της πράξης μας.
Τελειώνοντας την αναφορά μου στα λάθη, θα ήθελα να αναφέρω επίσης 2 πράγματα. Το πρώτο είναι ότι όσο κι αν προσπαθούμε, όσο κι αν εφαρμόζουμε όλες τις άμυνες που έχουμε στη διάθεσή μας για να προστατευτούμε από αυτά, πάντα θα κάνουμε λάθη. Αυτό το στοιχείο ανήκει στην ανθρώπινη φύση μας και δεν είναι δυνατόν να απαλλαγούμε από αυτό πλήρως. Κι ούτε πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξει κανένα στοιχείο απ'όσα συναποτελούν την ανθρώπινη φύση, αφού όλα εξυπηρετούν κάποιο σκοπό, είτε είναι αυτός εμφανής, είτε δεν είναι. Όσον αφορά στα λάθη, θεωρώ ότι αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την ποικιλία στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία θα ήταν διαφορετικά πολύ περιορισμένη, κι επίσης κάνουν τη ζωή μας πρόκληση. Αν δεν υπήρχαν αυτά η ζωή μας θα ήταν πολύ εύκολη κι έτσι βαρετή. Για να συνεχίσω όμως κι αυτό που ξεκίνησα να λέω στην αρχή της παραγράφου, όλοι θα κάνουμε λάθη κάποιες φορές, όσο κι αν προσπαθούμε να προστατευτούμε από αυτά. Αυτό είναι κάτι φυσιολογικό. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε δεν είναι να μην κάνουμε ποτέ λάθη(και να θέλαμε δε γίνεται). Πρέπει όμως να τα περιορίσουμε και να μην το παρακάνουμε. Πρέπει να τα κάνουμε με μέτρο, το οποίο είναι ορισμένο από τη φύση μας. Αν κάποιος σφάλλει ασύστολα, τότε θα αυτοκαταστραφεί. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας και κατόπιν να τα περιορίσουμε, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν. Γιατί για εμένα το κακό δεν είναι να κάνει κάποιος λάθος. Αυτό το θεωρώ φυσιολογικό, όσο μεγάλο λάθος κι αν κάνει. Αυτό όμως που δεν μπορώ να δεχτώ με τίποτα και το θεωρώ καθαρή ανοησία, είναι κάνει στο μέλλον ξανά το ίδιο ή ένα παρόμοιο λάθος(φυσικά μιλάω για σοβαρά λάθη εδώ, όχι για ασήμαντα, πχ να ξενυχτήσει κάποιος πάνω από 1 φορά). Τότε θα είναι άξιος της μοίρας του και της βαριάς τιμωρίας που θα επέλθει.
Ας πάμε τώρα στο δεύτερο πολύ σημαντικό που θέλω να αναφέρω προτού κλείσω. Πολύ συχνά με τα λάθη μας δε βλάπτουμε μόνο τον εαυτό μας(ο οποίος στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων μας καταλαβαίνει και μας συγχωρεί, ενώ, σύμφωνα και με την ψυχολογία, προσπαθεί και να δικαιολογήσει τα λάθη μας), αλλά κι άλλους. Και τότε είναι πολύ σημαντικό το πώς θα χειριστούμε την κατάσταση ώστε να επουλώσουμε τις πληγές του ατόμου που βλάψαμε και να μην αφήσουμε να δημιουργηθούν αγκάθια στη σχέση μας. Για να το κάνουμε αυτό, η αρχή είναι πάντα φυσικά να ζητήσουμε από το άλλο άτομο συγγνώμη. Βέβαια αυτό δεν είναι κάτι απαραίτητο, είναι όμως πολύ σημαντικό ώστε το άλλο άτομο να καταλάβει ότι έχουμε μετανοιώσει κι έτσι να είναι <<ανοικτό>> κι όχι αρνητικά προδειατεθειμένο απέναντί μας. Αυτό όμως που είναι απολύτως απαραίτητο είναι να δείξουμε έμπρακτα το ότι μετανοιώσαμε, δηλαδή να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας προκειμένου να επανορθώσουμε για τη ζημιά που προξενήσαμε στον άλλο, αν όχι εντελώς, όσο περισσότερο γίνεται. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό κι ο κύριος δείκτης, από τον οποίο φαίνεται αν κάποιος έχει όντως μετανοιώσει για ένα λάθος του ή όχι. Γιατί το να πει συγγνώμη κανείς είναι εύκολο. Να τη δείξει όμως με πράξεις, να προσπαθήσει να επανορθώσει για το λάθος του, κάτι που συνήθως απαιτεί χρόνο και κόπο, ενώ ζημιώνει και καμιά φορά και το ίδιο το πρόσωπο που έσφαλε. Αυτό είναι κάτι που μόνο κάποιος που έχει μετανοιώσει πραγματικά είναι διατεθειμένος να κάνει. Αυτά που γράφω βέβαια εδώ ισχύουν και για τους άλλους. Δηλαδή, αν κάποιος κάνει ένα λάθος και μας βλάψει, τότε το αν έχει μετανοιώσει, για να τον συγχωρέσουμε, το καταλαβαίνουμε από το αν θα προσπαθήσει να επανορθώσει για τη ζημιά που μας έκανε.
Ίσως όσα γράφω στα τελευταία δοκίμια να φαίνονται σε κάποιους αυτονόητα, και μακάρι να είναι κιόλας. Εγώ πάντως σε όσα χρόνια ζω έχω διαπιστώσει το αντίθετο, γι'αυτό και τα γράφω κι εδώ. Τέλος πάντων, κάπου εδώ τελειώνει η αναφορά μου στα λάθη. Ελπίζω να κατάφερα να πείσω για το λόγο που δεν πρέπει να κάνουμε λάθη, κάτι που οι περισσότεροι καταλαβαίνουν, όσο και για το πώς θα το πετύχουμε αυτό, κάτι για το οποίο δεν είμαι και τόσο σίγουρος. Το εύχομαι, πάντως.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου