Στη σημερινή εποχή είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να βρει κανείς άτομα με τα οποία μπορεί να επικοινωνήσει πραγματικά κι ουσιαστικά. Τόσο δύσκολο, που έχουμε φτάσει να θεωρείται ευλογία να βρει κανείς ένα άτομο με το οποίο μπορεί να επικοινωνήσει ακόμα και σε απλά θέματα(γιατί για πολύ σύνθετα θέματα είναι αρκετά λογικό να μην μπορούν να συνεννοηθούν κάποιοι άνθρωποι είτε λόγω διαφορετικής ιδεολογίας, είτε λόγω διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου), τόσο δύσκολο που το αίσθημα μοναξιάς των ανθρώπων να γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Επομένως με αυτή την ανάρτηση θα προσπαθήσω να εξηγήσω, όπως εγώ την έχω εκλάβει, μέσα από την εμπειρία μου, και την αντιλαμβάνομαι, την αιτία της δυσπραγίας της ανθρώπινης επικοινωνίας και θα το κάνω εκθέτοντας 3 γινόμενα.
Όπως εξήγησα και στον πρόλογο(εννοώντας εδώ την 1η μου ανάρτηση), απαραίτητη προϋπόθεση για έναν ομαλό διάλογο είναι οι συνομιλητές να μην είναι απόλυτοι για την ορθότητα(ή μη) ούτε των δικών τους απόψεων ούτε των συνομιλητών τους, αφού ποτέ δεν μπορούν να είναι 100% σίγουροι ότι μια άποψη είναι σωστή ή λανθασμένη(αυτό είναι και το πραγματικό νόημα, κατά τη γνώμη μου, της γνωστής φράσης του Σωκράτη <<εν οίδα, ότι ουδέν οίδα>>, ότι κανείς δεν ξέρει τίποτα με σιγουριά). Θα μπορούσαμε επομένως να πούμε ότι όταν κάποιος θέλει να συνδιαλεχθεί σοβαρά με κάποιον άλλο, τότε θα πρέπει να συζητάει έχοντας τη διάθεση να αναθεωρήσει τις απόψεις του, αν αυτές αποδειχθούν λανθασμένες. Δυστυχώς όμως σήμερα το 89% των ανθρώπων(τα νούμερα είναι ενδεικτικά κι προκύπτουν μονάχα από προσωπική μου εκτίμηση βάσει της εμπειρίας μου) όταν συζητούν δεν το κάνουν προκειμένου να υποβάλλουν σε εξέταση τις απόψεις τους και να οδηγηθούν, όσο αυτό είναι δυνατόν, μαζί με τους συνομιλητές τους, στην αλήθεια, αλλά μόνο και μόνο για να μεταδώσουν και στους άλλους τις δικές τους απόψεις. Αυτό είναι το πρώτο γινόμενο, το οποίο είναι κακό.
Το δεύτερο γινόμενο είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, ας πούμε ένα ποσοστό γύρω στο 94%, αντιλαμβάνεται τη διάθεση του συνομιλητή του να του επιβληθεί και να του περάσει τις δικές του απόψεις. Αυτό γίνεται είτε από ένστικτο, είτε είναι αποτέλεσμα της αντίληψης κάποιου ανθρώπου. Πάντως οι περισσότεροι το καταλαβαίνουν όταν ο συνομιλητής τους το κάνει αυτό. Σε αντίθεση με το πρώτο, αυτό το γινόμενο είναι καλό, μιας και αποτελεί ασπίδα ενάντια στην πρακτική του, ουσιαστικά, μονολόγου. Και βέβαια, οφείλω να απαντήσω σε όσους αναρωτηθούν πώς γίνεται λοιπόν, αν το παραπάνω ισχύει, να χειραγωγούνται τόσο εύκολα οι περισσότεροι από τους σημερινούς άνθρωπους από τους επιτήδειους. Οι αιτίες μπορεί να είναι τρεις. Η μία είναι ο φόβος, ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα, για το οποίο θα μιλήσω σε επόμενο ψυχολογικό δοκίμιο, ο οποίος αναγκάζει τους ανθρώπους μερικές φορές να πράττουν αντίθετα με τη θέλησή τους, ώστε να μη συμβεί κάτι που δεν επιθυμούν. Η δεύτερη αιτία είναι η τάση των περισσοτέρων ανθρώπων να συμμορφώνονται στις επιταγές της πλειοψηφίας-κοινωνίας(έχω μιλήσει για αυτό στο 1ο κοινωνιολογικό δοκίμιο). Η τρίτη έχει να κάνει με την έλλειψη παιδείας(κριτικής ικανότητας) κι εκπαίδευσης που διακατέχει τους περισσότερους ανθρώπους αλλά και της μεγάλης πειθούς εκείνων που τους χειραγωγούν(μπορεί οι περισσότεροι χειραγωγούνται, λίγοι είναι όμως αυτοί που χειραγωγούν). Κι εξηγούμαι: Για να καταλάβει κάποιος ότι ο συνομιλητής του προσπαθεί να τον χειραγωγήσει, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ισχύει όντως αυτό, ή να του δίνεται έστω αυτή η εντύπωση. Και για να γίνει αυτό, θα πρέπει να υπάρχει κάποια διαφωνία ή άγνοια του υποψηφίου <<θύματος>> σε κάποιο θέμα(ώστε να το <<κατευθύνουν>> οι άλλοι). Και για να υπάρχει κάποια διαφωνία, δεδομένης της, μεγάλης ομολογουμένως, τέχνης των σύγχρονων δημαγωγών, πρέπει να υπάρχει και κριτική ικανότητα(μέρος της οποίας είναι κι οι γνώσεις). Χωρίς αυτή, οι άνθρωποι εύκολα χειραγωγούνται, μαζοποιούνται και μετατρέπονται σε ένα κοπάδι προβάτων, έτοιμο να ακολουθήσει όποιον τους προσφέρει λίγο σανό. Αντίθετα, δε διαστάζουν να αμφισβητήσουν όσους δε βρίσκονται στο κοπάδι ή όσους θεωρούν εύκολα θύματα και προσπαθούν να τους αλλάξουν μυαλά. Βέβαια μερικές φορές μαλώνουν και μεταξύ τους, αλλά αυτό συνήθως συμβαίνει σε περιπτώσεις που κάποιος απομακρύνεται από τα εσκαμμένα ή όταν τα συμφέροντά τους πλήττονται με τρόπο απλό, ώστε να το καταλαβαίνουν και χωρίς δυνατή κρίση(αυτοί που τους χειραγωγούν το κάνουν τόσο επιδέξια ώστε τα θύματά τους να μην το καταλαβαίνουν. Οι περισσότεροι όμως άνθρωποι δεν μπορούν να το κάνουν αυτό).
Ας δούμε λοιπόν τώρα και το 3ο γινόμενο, το οποίο περιλαμβάνει το 99% των ανθρώπων και είναι τόσο καλό όσο και κακό, αλλά και μια απλή ψυχολογική αντίδραση κάθε ανθρώπου με, λίγη έστω, αυτοπεποίθηση. Το γινόμενο αυτό είναι το εξής: το 99% των ανθρώπων που καταλαβαίνουν ή νομίζουν ότι ο συνομιλητής τους προσπαθεί να τους επιβάλλει την άποψή του, αλλάζουν αυτόματα στάση και, σε μια προσπάθεια υπεράσπισης της άποψης που γέννησε ή υιοθέτησε το δικό τους μυαλό, αρχίζουν να συμπεριφέρονται όπως κι εκείνος. Δηλαδή απορρίπτουν με μιας την αντίθετη άποψη(αυτό είναι το καλό γιατί δεν είναι δίκαιο να σέβεται μονάχα ο ένας τη γνώμη του άλλου και μια συζήτηση που δε γίνεται επί ίσοις όροις δεν τους ωφελεί έτσι κι αλλιώς αφού τους μαθαίνει να νοιώθουν κατώτεροι και σχεδόν ποτέ δεν οδηγεί την αλήθεια/σωστή άποψη: είναι σαν να δουλεύει μόνο ο ένας, οπότε κι η απόδοση θα είναι μικρότερη από το αν δουλεύουν κι οι δύο. Και δεδομένου ότι ακόμα και αν <<δουλεύουν>> κι οι 2 δεν είναι σίγουρο ότι θα βγει σωστό συμπέρασμα οι πιθανότητες αν <<δουλεύει>> μόνο ο ένας είναι μηδαμινές) και αρχίζουν ένα δικό τους αγώνα να κάνουν τον συνομιλητή τους κοινωνό της δικής τους γνώμης(αυτό είναι κακό γιατί τώρα είναι οι ίδιοι που δε σέβονται την αντίθετη άποψη-κάνουν αυτό που δεν τους αρέσει να κάνουν οι άλλοι στους ίδιους). Και ανάλογα με το αν ισχύει για εκείνον ανήκει το δεύτερο και το τρίτο γινόμενο ή όχι μπορεί να τα καταφέρουν ή(πιθανότατα) να αντιδράσει ο συνομιλητής τους, να οδηγηθεί η συζήτηση σε αδιέξοδο και να ξεφύγει από τα πολιτισμένα πλαίσια. Βέβαια αυτή η αντίδραση, όσο κι αν σπανιότατα έχει καλά αποτελέσματα, είναι φυσιολογική, αφού είναι αναμενόμενο κάποιος που έχει εγωισμό και εμπιστοσύνη στον εαυτό του να μην ανεχτεί την προσπάθεια του άλλου να τον χειραγωγήσει.
Αυτή είναι λοιπόν η δική μου εκδοχή για το λόγο που δεν υπάρχει στις μέρες μας πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, ότι δηλαδή, είτε από έμφυτη τάση των συνομιλητών(αν ανήκουν στο 89% σε σχέση με το πρώτο γινόμενο), είτε από αντίδραση(αν κάποιος για τον οποίο δεν ισχύει το πρώτο, αλλά ισχύει το δεύτερο και το τρίτο γινόμενο, συζητά με κάποιον άλλο με έμφυτη τάση επιβολής στο συνομιλητή του) οι περισσότεροι διάλογοι καταλήγουν, από εποικοδομητική αντιπαράθεση ιδεών με στόχο την προσέγγιση της αληθειας, παράλληλοι μονόλογοι με μόνο στόχο την επιβολή. Βέβαια η εκδοχή αυτή εξηγεί μονάχα το γιατί δεν υπάρχει επικοινωνία σε περίπτωση διαφωνίας. Θεωρώ όμως ότι, ακόμα κι αν δύο άνθρωποι έχουν παρόμοιες απόψεις σε ένα θέμα, και η μικρή διαφωνία που θα προκύψει(δε γίνεται να συμφωνούν 100%) μπορεί να καταστρέψει ολόκληρη την επικοινωνία και την καλή σχέση που είχαν, γι'αυτό κι εστιάζω στην περίπτωση της διαφωνίας(άλλωστε το να επικοινωνήσουν σε κάτι που συμφωνούν το μπορούν όλοι, αλλά σε κάτι που διαφωνούν λίγοι, γι'αυτό κι είναι αυτός ο δείκτης της καλής ή όχι επικοινωνίας). Και, έχοντας εξετάσει την αιτία αυτού του προβλήματος, μπορώ πλέον να προτείνω και τη λύση του. Για να πάψουν οι άνθρωποι να φιλονεικούν, θα πρέπει να πάψει ένα από τα τρία γινόμενα που ανέλυσα να υφίσταται. Και δεδομένου ότι το δεύτερο είναι καλό για τον άνθρωπο και το τρίτο φυσιολογική του αντίδραση(το να αντιστέκεται όταν κάποιος προσπαθεί να του επιβληθεί και να αντεπιτίθεται) και κάνει και καλό στον άνθρωπο, πέρα από κακό, θεωρώ, και θα το πω για άλλη μία φορά ότι η λύση είναι να πάψουν οι άνθρωποι να θεωρούν τους εαυτούς τους (ή τους άλλους) αυθεντίες, να σέβονται την άποψη του συνομιλητή τους και να προσπαθούν να πορευθούν μαζί τους προς την αλήθεια. Ειδάλλως πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία δε θα υπάρχει, παρά μόνο μεταξύ όσων βρίσκονται στο 11% της πρώτης ομάδας(αν κάποιος από το 89% προσπαθήσει να επιβληθεί σε κάποιον από το 6% της δεύτερης, ο οποίος δε θα το καταλάβει, αυτό είναι χειραγώγηση, κι αν το κάνει σε κάποιον του 1% της τρίτης, ο οποίος δε θα τολμήσει να αντισταθεί, αυτό θα είναι υποταγή-τονίζω βέβαια κι εδώ ότι τα ποσοστά είναι ενδεικτικά κι όχι προϊόντα μετρήσεων). Και χωρίς επικοινωνία δεν υπάρχει και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, επομένως ούτε και πρόοδος, ούτε και συντροφιά(πραγματική-μόνιμη τουλάχιστον γιατί φαινομενική-παροδική είναι πολύ εύκολο να υπάρξει ακόμη και δίχως πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία).
Homo Cogitans
Όπως εξήγησα και στον πρόλογο(εννοώντας εδώ την 1η μου ανάρτηση), απαραίτητη προϋπόθεση για έναν ομαλό διάλογο είναι οι συνομιλητές να μην είναι απόλυτοι για την ορθότητα(ή μη) ούτε των δικών τους απόψεων ούτε των συνομιλητών τους, αφού ποτέ δεν μπορούν να είναι 100% σίγουροι ότι μια άποψη είναι σωστή ή λανθασμένη(αυτό είναι και το πραγματικό νόημα, κατά τη γνώμη μου, της γνωστής φράσης του Σωκράτη <<εν οίδα, ότι ουδέν οίδα>>, ότι κανείς δεν ξέρει τίποτα με σιγουριά). Θα μπορούσαμε επομένως να πούμε ότι όταν κάποιος θέλει να συνδιαλεχθεί σοβαρά με κάποιον άλλο, τότε θα πρέπει να συζητάει έχοντας τη διάθεση να αναθεωρήσει τις απόψεις του, αν αυτές αποδειχθούν λανθασμένες. Δυστυχώς όμως σήμερα το 89% των ανθρώπων(τα νούμερα είναι ενδεικτικά κι προκύπτουν μονάχα από προσωπική μου εκτίμηση βάσει της εμπειρίας μου) όταν συζητούν δεν το κάνουν προκειμένου να υποβάλλουν σε εξέταση τις απόψεις τους και να οδηγηθούν, όσο αυτό είναι δυνατόν, μαζί με τους συνομιλητές τους, στην αλήθεια, αλλά μόνο και μόνο για να μεταδώσουν και στους άλλους τις δικές τους απόψεις. Αυτό είναι το πρώτο γινόμενο, το οποίο είναι κακό.
Το δεύτερο γινόμενο είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, ας πούμε ένα ποσοστό γύρω στο 94%, αντιλαμβάνεται τη διάθεση του συνομιλητή του να του επιβληθεί και να του περάσει τις δικές του απόψεις. Αυτό γίνεται είτε από ένστικτο, είτε είναι αποτέλεσμα της αντίληψης κάποιου ανθρώπου. Πάντως οι περισσότεροι το καταλαβαίνουν όταν ο συνομιλητής τους το κάνει αυτό. Σε αντίθεση με το πρώτο, αυτό το γινόμενο είναι καλό, μιας και αποτελεί ασπίδα ενάντια στην πρακτική του, ουσιαστικά, μονολόγου. Και βέβαια, οφείλω να απαντήσω σε όσους αναρωτηθούν πώς γίνεται λοιπόν, αν το παραπάνω ισχύει, να χειραγωγούνται τόσο εύκολα οι περισσότεροι από τους σημερινούς άνθρωπους από τους επιτήδειους. Οι αιτίες μπορεί να είναι τρεις. Η μία είναι ο φόβος, ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα, για το οποίο θα μιλήσω σε επόμενο ψυχολογικό δοκίμιο, ο οποίος αναγκάζει τους ανθρώπους μερικές φορές να πράττουν αντίθετα με τη θέλησή τους, ώστε να μη συμβεί κάτι που δεν επιθυμούν. Η δεύτερη αιτία είναι η τάση των περισσοτέρων ανθρώπων να συμμορφώνονται στις επιταγές της πλειοψηφίας-κοινωνίας(έχω μιλήσει για αυτό στο 1ο κοινωνιολογικό δοκίμιο). Η τρίτη έχει να κάνει με την έλλειψη παιδείας(κριτικής ικανότητας) κι εκπαίδευσης που διακατέχει τους περισσότερους ανθρώπους αλλά και της μεγάλης πειθούς εκείνων που τους χειραγωγούν(μπορεί οι περισσότεροι χειραγωγούνται, λίγοι είναι όμως αυτοί που χειραγωγούν). Κι εξηγούμαι: Για να καταλάβει κάποιος ότι ο συνομιλητής του προσπαθεί να τον χειραγωγήσει, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να ισχύει όντως αυτό, ή να του δίνεται έστω αυτή η εντύπωση. Και για να γίνει αυτό, θα πρέπει να υπάρχει κάποια διαφωνία ή άγνοια του υποψηφίου <<θύματος>> σε κάποιο θέμα(ώστε να το <<κατευθύνουν>> οι άλλοι). Και για να υπάρχει κάποια διαφωνία, δεδομένης της, μεγάλης ομολογουμένως, τέχνης των σύγχρονων δημαγωγών, πρέπει να υπάρχει και κριτική ικανότητα(μέρος της οποίας είναι κι οι γνώσεις). Χωρίς αυτή, οι άνθρωποι εύκολα χειραγωγούνται, μαζοποιούνται και μετατρέπονται σε ένα κοπάδι προβάτων, έτοιμο να ακολουθήσει όποιον τους προσφέρει λίγο σανό. Αντίθετα, δε διαστάζουν να αμφισβητήσουν όσους δε βρίσκονται στο κοπάδι ή όσους θεωρούν εύκολα θύματα και προσπαθούν να τους αλλάξουν μυαλά. Βέβαια μερικές φορές μαλώνουν και μεταξύ τους, αλλά αυτό συνήθως συμβαίνει σε περιπτώσεις που κάποιος απομακρύνεται από τα εσκαμμένα ή όταν τα συμφέροντά τους πλήττονται με τρόπο απλό, ώστε να το καταλαβαίνουν και χωρίς δυνατή κρίση(αυτοί που τους χειραγωγούν το κάνουν τόσο επιδέξια ώστε τα θύματά τους να μην το καταλαβαίνουν. Οι περισσότεροι όμως άνθρωποι δεν μπορούν να το κάνουν αυτό).
Ας δούμε λοιπόν τώρα και το 3ο γινόμενο, το οποίο περιλαμβάνει το 99% των ανθρώπων και είναι τόσο καλό όσο και κακό, αλλά και μια απλή ψυχολογική αντίδραση κάθε ανθρώπου με, λίγη έστω, αυτοπεποίθηση. Το γινόμενο αυτό είναι το εξής: το 99% των ανθρώπων που καταλαβαίνουν ή νομίζουν ότι ο συνομιλητής τους προσπαθεί να τους επιβάλλει την άποψή του, αλλάζουν αυτόματα στάση και, σε μια προσπάθεια υπεράσπισης της άποψης που γέννησε ή υιοθέτησε το δικό τους μυαλό, αρχίζουν να συμπεριφέρονται όπως κι εκείνος. Δηλαδή απορρίπτουν με μιας την αντίθετη άποψη(αυτό είναι το καλό γιατί δεν είναι δίκαιο να σέβεται μονάχα ο ένας τη γνώμη του άλλου και μια συζήτηση που δε γίνεται επί ίσοις όροις δεν τους ωφελεί έτσι κι αλλιώς αφού τους μαθαίνει να νοιώθουν κατώτεροι και σχεδόν ποτέ δεν οδηγεί την αλήθεια/σωστή άποψη: είναι σαν να δουλεύει μόνο ο ένας, οπότε κι η απόδοση θα είναι μικρότερη από το αν δουλεύουν κι οι δύο. Και δεδομένου ότι ακόμα και αν <<δουλεύουν>> κι οι 2 δεν είναι σίγουρο ότι θα βγει σωστό συμπέρασμα οι πιθανότητες αν <<δουλεύει>> μόνο ο ένας είναι μηδαμινές) και αρχίζουν ένα δικό τους αγώνα να κάνουν τον συνομιλητή τους κοινωνό της δικής τους γνώμης(αυτό είναι κακό γιατί τώρα είναι οι ίδιοι που δε σέβονται την αντίθετη άποψη-κάνουν αυτό που δεν τους αρέσει να κάνουν οι άλλοι στους ίδιους). Και ανάλογα με το αν ισχύει για εκείνον ανήκει το δεύτερο και το τρίτο γινόμενο ή όχι μπορεί να τα καταφέρουν ή(πιθανότατα) να αντιδράσει ο συνομιλητής τους, να οδηγηθεί η συζήτηση σε αδιέξοδο και να ξεφύγει από τα πολιτισμένα πλαίσια. Βέβαια αυτή η αντίδραση, όσο κι αν σπανιότατα έχει καλά αποτελέσματα, είναι φυσιολογική, αφού είναι αναμενόμενο κάποιος που έχει εγωισμό και εμπιστοσύνη στον εαυτό του να μην ανεχτεί την προσπάθεια του άλλου να τον χειραγωγήσει.
Αυτή είναι λοιπόν η δική μου εκδοχή για το λόγο που δεν υπάρχει στις μέρες μας πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, ότι δηλαδή, είτε από έμφυτη τάση των συνομιλητών(αν ανήκουν στο 89% σε σχέση με το πρώτο γινόμενο), είτε από αντίδραση(αν κάποιος για τον οποίο δεν ισχύει το πρώτο, αλλά ισχύει το δεύτερο και το τρίτο γινόμενο, συζητά με κάποιον άλλο με έμφυτη τάση επιβολής στο συνομιλητή του) οι περισσότεροι διάλογοι καταλήγουν, από εποικοδομητική αντιπαράθεση ιδεών με στόχο την προσέγγιση της αληθειας, παράλληλοι μονόλογοι με μόνο στόχο την επιβολή. Βέβαια η εκδοχή αυτή εξηγεί μονάχα το γιατί δεν υπάρχει επικοινωνία σε περίπτωση διαφωνίας. Θεωρώ όμως ότι, ακόμα κι αν δύο άνθρωποι έχουν παρόμοιες απόψεις σε ένα θέμα, και η μικρή διαφωνία που θα προκύψει(δε γίνεται να συμφωνούν 100%) μπορεί να καταστρέψει ολόκληρη την επικοινωνία και την καλή σχέση που είχαν, γι'αυτό κι εστιάζω στην περίπτωση της διαφωνίας(άλλωστε το να επικοινωνήσουν σε κάτι που συμφωνούν το μπορούν όλοι, αλλά σε κάτι που διαφωνούν λίγοι, γι'αυτό κι είναι αυτός ο δείκτης της καλής ή όχι επικοινωνίας). Και, έχοντας εξετάσει την αιτία αυτού του προβλήματος, μπορώ πλέον να προτείνω και τη λύση του. Για να πάψουν οι άνθρωποι να φιλονεικούν, θα πρέπει να πάψει ένα από τα τρία γινόμενα που ανέλυσα να υφίσταται. Και δεδομένου ότι το δεύτερο είναι καλό για τον άνθρωπο και το τρίτο φυσιολογική του αντίδραση(το να αντιστέκεται όταν κάποιος προσπαθεί να του επιβληθεί και να αντεπιτίθεται) και κάνει και καλό στον άνθρωπο, πέρα από κακό, θεωρώ, και θα το πω για άλλη μία φορά ότι η λύση είναι να πάψουν οι άνθρωποι να θεωρούν τους εαυτούς τους (ή τους άλλους) αυθεντίες, να σέβονται την άποψη του συνομιλητή τους και να προσπαθούν να πορευθούν μαζί τους προς την αλήθεια. Ειδάλλως πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία δε θα υπάρχει, παρά μόνο μεταξύ όσων βρίσκονται στο 11% της πρώτης ομάδας(αν κάποιος από το 89% προσπαθήσει να επιβληθεί σε κάποιον από το 6% της δεύτερης, ο οποίος δε θα το καταλάβει, αυτό είναι χειραγώγηση, κι αν το κάνει σε κάποιον του 1% της τρίτης, ο οποίος δε θα τολμήσει να αντισταθεί, αυτό θα είναι υποταγή-τονίζω βέβαια κι εδώ ότι τα ποσοστά είναι ενδεικτικά κι όχι προϊόντα μετρήσεων). Και χωρίς επικοινωνία δεν υπάρχει και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, επομένως ούτε και πρόοδος, ούτε και συντροφιά(πραγματική-μόνιμη τουλάχιστον γιατί φαινομενική-παροδική είναι πολύ εύκολο να υπάρξει ακόμη και δίχως πραγματική κι ουσιαστική επικοινωνία).
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου