(Πριν αρχίσω το παρόν κείμενο ζητάω συγγνώμη από όσους δεν έχουν κάνει το quiz μου που δεν θα τους περιμένω άλλο, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να το κάνω μιας και πρέπει πλέον να ασχοληθώ και με τα νέα θέματα. Επίσης, ξεκαθαρίζω ότι όλα αυτά που θα γράψω, και σε αυτό, και στα επόμενα καθαρά φιλοσοφικά δοκίμια, δεν μπορούν να τεκμηριωθούν, αλλά σχετίζονται με το πως αντιλαμβάνομαι εγώ μερικά πράγματα. Εξ'ου και καθαρά φιλοσοφικά κι όχι φιλοσοφικά(-λογικά))
Στο τελευταίο δοκίμιο, το οποίο είχε ως θέμα την ουσία, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων ότι ουσιαστικές είναι οι δραστηριότητες που ωφελούν το σώμα, την ψυχή, ή το πνεύμα. Παρέλειψα όμως να αναφέρω τι σημαίνει σώμα, ψυχή, πνεύμα. Για το σώμα βέβαια δεν απαιτούνται μάλλον ιδιαίτερες διευκρινίσεις, δεν ισχύει όμως και για το πνεύμα και την ψυχή. Η σημερινή μου ανάρτηση θα είναι λοιπόν αφιερωμένη στο σώμα, την ψυχή και το πνεύμα, τα τρία μέρη που συναποτελούν την ανθρώπινη οντότητα, για τα οποία θα αναφέρω μερικές γενικές πληροφορίες, τις δυνατότητες τους και τις ανάγκες τους.
Ξεκινάω λοιπόν την προσπάθειά μου με το απλούστερο μέρος από τα τρία, το σώμα, το οποίο ορίζει την ύπαρξη και με το οποίο συμετέχουμε στον υλικό κόσμο. Το σώμα είναι το μοναδικό ορατό κι απτό μέρος της ανθρώπινης υπόστασης κι, ως εκ τούτου, αναγνωρίζεται ευκολότερα και είναι ευρύτερα γνωστό. Είναι έτσι το πιο απλό από τα τρία μέρη και το μόνο από αυτά που έχουν τα άβια αντικείμενα. Η μόνη ίσως πολυπλοκότητά του έγκειται στο γεγονός ότι έχει πολλά επιμέρους μέλη κι όργανα (κεφάλι, χέρια κτλ.) Ένα ακόμη χαραχτηριστικό του σώματος είναι ότι εκείνο παρέχει τη δυνατότητα θνησιμότητας στον άνθρωπο και τα ζώα(και καταστροφής στα άψυχα όντα-αντικείμενα).
Οι δυνατότητες που έχει το σώμα είναι πολλές. Η πρώτη, η βασικότερη, είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να ζήσει σε αυτόν τον κόσμο, όπως ανέφερα παραπάνω. Κι αν μπορεί να <<ζήσει>> κάποιος στον κόσμο αυτό δίχως τα άλλα δύο μέρη, την ψυχή και το πνεύμα, έστω κι όχι ως άνθρωπος, αλλά ως άγαλμα(αν δεν έχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα) ή ως ζώο(αν έχει μόνο ψυχή- μόνο πνεύμα δεν γίνεται να έχει, θα εξηγήσω αργότερα το γιατί), αυτό δεν είναι δυνατόν δίχως το σώμα του, για ευνόητους λόγους. Η δεύτερη βασικότερη είναι ότι του επιτρέπει να προβαίνει σε πράξεις. Γιατί, όσο σημαντικές κι αν είναι οι θεωρίες, οι ιδεές, οι απόψεις, είναι παντελώς άχρηστες αν δεν καταλήγουν σε αντίστοιχες πράξεις ή, αν έστω, δε μεταδίδονται. Και τα δύο αυτά, και το να πράττει κανείς, και το να μεταδίδει σε άλλους γνώσεις, ιδέες, θεωρίες γίνονται μέσω του σώματος κι αυτό αναδεικνύει την πολύ μεγάλη χρησιμότητα και σπουδαιότητά του. Η τρίτη δυνατότητα του σώματος, που είναι επίσης πολύ σημαντική είναι ότι με αυτό μπορούμε να απολαμβάνουμε τις σωματικές ηδονές(φαγητό, άθληση, έρωτας κ.τ.λ.). Η απόλαυση βέβαια αυτών των ηδονών πρέπει να γίνεται με μέτρο, είναι όμως απαραίτητη στο σωστό βαθμό. Η απόλαυση αυτή γίνεται μέσω του σώματος.
Για να μπορούμε βέβαια να επωφεληθούμε από τις δυνατότητες του σώματός μας υπάρχει μια απαραίτητη προϋπόθεση: να είναι αυτό υγιές. Και για να συμβαίνει αυτό χρειάζεται να ικανοποιούμε τις διάφορες ανάγκες του. Θεωρώ βέβαια πώς όλοι ξέρουν ποιες ανάγκες έχει το σώμα τους, αλλά μπορώ να αναφέρω μερικές από αυτές. Και θα τις αναφέρω, χωρίζοντάς τες σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις ανάγκες που έχει το σώμα μας προκειμένου να επιβιώσει καταρχήν. Οι ανάγκες αυτές είναι η τροφή, το νερό, ο ύπνος, η υγιεινή και το να βρίσκεται σε ευνοϊκές για αυτό θερμοκρασίες. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τις ανάγκες που δεν είναι απαραίτητες για την επιβίωση του σώματος, αλλά το βοηθούν να είναι υγιές σε ικανοποιητικό και να μπορεί να χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του στο μέγιστο βαθμό. Οι ανάγκες αυτές αφορούν τον καλό τρόπο ζωής(π.χ. όχι ξενύχτια, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών), την άθληση, την απόλαυση των σωματικών ηδονών. Αν δεν ικανοποιηθούν οι ανάγκες του σώματος(της πρώτης κατηγορίας κατά πρώτο λόγο και της δεύτερης κατά δεύτερο), τότε το σώμα αρρωσταίνει και χάνει κάποιες από τις δυνατότητές του.Οι διάφορες αρρώστιες του σώματος είναι γνωστές σε όλους κι ονομάζονται ακόμη ασθένειες και νόσοι. Εκείνοι που τις θεραπεύουν είναι οι γιατροί, μέσω κυρίως των φαρμάκων, αλλά κι άλλων τεχνικών(π.χ. μασάζ).
Το δεύτερο μέρος της ανθρώπινης οντότητας είναι η ψυχή. Η ψυχή είναι κάτι πολύ πιο πολύπλοκο από το σώμα, αφού είναι αόρατη κι άυλη. Επομένως είναι αρκετά δύσκολο να περιγραφεί το τι ακριβώς είναι ψυχή. Είναι όμως αρκετά εύκολο να αντιληφθεί κανείς τις διαφορές που θα έχει με ένα κέρινο ομοίωμά του. Εκείνος θα μπορεί να νοιώθει, να έχει επιθυμίες κι όνειρα, να ζει, ενώ αυτό όχι. Με απλά λόγια λοιπόν, θα μπορούσαμε να χαραχτηρίσουμε την ψυχή ως ζωοδόχο ενέργεια των σωμάτων. Εκείνη τους επιτρέπει να αισθάνονται, να επικοινωνούν, να ζουν. Είναι η ενέργεια αυτή που δίνει όλες αυτές τις δυνατότητες σε όντα πλασμένα από χημικά στοιχεία. Είναι επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ένα θείο δώρο στον άνθρωπο, το οποίο του επιτρέπει να ξεφεύγει από το στάδιο της ύπαρξης, στο οποίο βρίσκεται χάρη στο σώμα του, και να φθάνει στο στάδιο της οντότητας. Να είναι ζωντανό ον κι όχι ένα απλό αντικείμενο. Η ψυχή είναι εκείνη που προσφέρει ειδικό βάρος στον άνθρωπο, από κοινού με το πνεύμα του(πολλοί λένε ότι δεν υπάρχει ψυχή, αλλά εγώ, μέχρι κάποια στιγμή να φτιαχτεί ένας άνθρωπος με τεχνητό τρόπο σε ένα εργαστήριο, θα πιστεύω ότι είμαστε κάτι παραπάνω από ένα τεράστιο άθροισμα χημικών στοιχείων κι ενώσεων). Αυτό βέβαια που χρειάζεται να αναφερθεί στο σημείο αυτό είναι ότι η ψυχή έχει ένα κοινό με το σώμα: όπως τα σώματα μοιάζουν(π.χ. αποτελούνται από τα ίδια μέλη, έχουν τις ίδιες ανάγκες), αν κι έχουν κάποιες διαφορές(π.χ. χρώμα, ύψος), το ίδιο συμβαίνει και με τις ανθρώπινες ψυχές: είναι φτιαγμένες με τον ίδιο τρόπο κι έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, έχουν όμως και κάποιες διαφορές που διαφοροποιούν τη μία από την άλλη. Αυτό το λέω γιατί ο τρόπος που συμπεριφέρονται κάποιοι άνθρωποι σήμερα με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι νομίζουν ότι η κάθε ψυχή είναι εντελώς διαφορετική. Στην πραγματικότητα όμως οι ανθρώπινες ψυχές έχουν μεγαλύτερες ομοιότητες παρά διαφορές.
Οι δυνατότητες της ψυχής είναι πολλές. Η πρώτη είναι ότι δίνει ζωή στα υλικά σώματα, όπως προαναφέρθηκε. Η ψυχή είναι αυτή που διαχωρίζει τα ζώα και τους ανθρώπους(κατά τη γνώμη μου, και τα φυτά) από τα άβια αντικείμενα.Αυτή τους δίνει τη δυνατότητα να ζουν κι όχι απλά να υπάρχουν και αν δεν υπήρχε θα ζούσαμε, ή μάλλον, θα υπήρχαμε όπως και τα αντικείμενα αυτά(με ό,τι αυτό συνεπάγεται). Παράλληλα, αν είναι υγιής, δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να ζήσει αιώνια, όπως και το πνεύμα, αφού, κατά τη γνώμη μου, σε αυτά τα δύο μέρη δεν υφίσταται ο θάνατος από ηλικία(αφού δεν είναι υλικά κι επομένως φθαρτά), παρά μόνο από αρρώστια, ο οποίος μάλιστα δεν είναι κι οριστικός κάποιες φορές αφού θεραπεύεται, έστω κι αν αυτό είναι μερικές φορές πολύ δύσκολο. Επίσης, η ψυχή είναι εκείνη που επιτρέπει στα όντα να νοιώθουν διάφορα συναισθήματα: χαρά, λύπη, αγάπη, μίσος κ.τ.λ. Φυσικά, σε αυτή τη δυνατότητα παίζει ρόλο κι ο εγκέφαλος, ο οποίος εκκρίνει τις κατάλληλες χημικές ουσίες σε κάθε περίπτωση-ο λόγος όμως που δεν πιστεύω ότι είναι καθαρά βιολογικό θέμα τα συναισθήματα, είναι ότι, αφενός δεν είναι έχουν όλα τα συναισθήματα βιολογικές προεκτάσεις(πχ η αγάπη είναι μια εξαίρεση) και, αφετέρου, η ψυχή κατ'εμέ διαλέγει τι συναίσθημα θα νοιώσει(με βάση της περιστάσεις) κι ο εγκέφαλος το πραγματοποιεί(βέβαια, κάποια όντα δεν έχουν εγκέφαλο, οπότε νοιώθουν συναισθήματα σε πολύ μικρότερο, ως μηδενικό ορισμένα, βαθμό). Αυτή η δυνατότητα είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που έχουν δοθεί στον άνθρωπο, έστω κι αν κάποιοι το θεωρούν αδυναμία, και θα φανεί στη συνέχεια το γιατί. Αυτό που θα πω προς το παρόν είναι ότι χάρη σε αυτή του τη δυνατότητα ο άνθρωπος έχει δικαιώματα, ελευθερίες δηλαδή που του επιτρέπουν να ζήσει μια χαρούμενη και ποιοτική ζωή. Αν ο άνθρωπος δεν μπορούσε να αισθανθεί, τότε η ζωή του δεν θα μπορούσε να είναι ούτε χαρούμενη, ούτε ποιοτική(θα μπορούσε να έχει την ίδια ποιότητα μονάχα που έχουν οι ζωές των άβιων αντικειμένων, η οποία σχετίζεται όμως μόνο με το σώμα), οπότε, όπως και τα διάφορα αντικείμενα, δε θα είχε τα δικαιώματα που (πρέπει να) απολαμβάνει. Τέλος, μια πολύ σπουδαία δυνατότητα της ψυχής είναι το ότι κάνει τον άνθρωπο να έχει χαρακτήρα, και γενικά την προσωπικότητα. Πέρα από το ότι κι αυτή η δυνατότητα δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να είναι άνθρωπος(αν δεν είχε χαρακτήρα, δεν θα είχε ούτε συναισθήματα τα οποία εξαρτώνται από το χαρακτήρα και θα ήταν άβουλο ον, κάτι σαν ρομπότ ή μηχανή) είναι πολύ σημαντική για το λόγο ακόμα ότι, για να υπάρξει οποιαδήποτε πρόοδος, πρέπει να υπάρξει και διαφοροποίηση. Αν οι άνθρωποι δεν είχαν χαρακτήρα(με τα θετικά και τα αρνητικά του), δε θα υπήρχε και καμιά διαφορά μεταξύ τους. Έτσι, πρώτον μερικά συναισθήματα, όπως η αγάπη, δεν θα υπήρχαν, αφού δεν θα είχε νόημα να αγαπάς έναν άνθρωπο αν όλοι ήταν ίδιοι και δεύτερον οι άνθρωποι θα έμεναν στάσιμοι και δεν θα μπορούσαν να προοδεύσουν σε κανέναν τομέα, αφού κανείς δεν θα διαφοροποιούνταν από τους άλλους. Και τι νόημα θα υπήρχε να υπάρχουν ακτίνες λέιζερ και σούπερ εξελιγμένοι πύραυλοι(που, εδώ που τα λέμε, ούτε αυτά θα υπήρχαν αν κάποιοι άνθρωποι δε διαφοροποιούνταν από τη μάζα-αλλά ας πούμε ότι θα υπήρχαν) αν οι άνθρωποι δεν άλλαζαν συμπεριφορά και φέρονταν σαν πρωτόγονοι; Το μόνο που θα πετύχαιναν θα ήταν να αλληλοαφανιστούν πιο εύκολα(αμφιβάλλω βέβαια αν οι άνθρωποι θα υπήρχαν μέχρι σήμερα αν η συμπεριφορά τους δεν άλλαζε από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκαν). Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί πώς συνεχίζουν να υπάρχουν τότε τα ζώα να υπάρχουν, στην περίπτωσή τους όμως υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: αυτά δεν κάνουν κακό σε κανένα άλλο ον αν δεν είναι ανάγκη να το κάνουν, ώστε να επιβιώσουν. Επίσης, δε διαθέτουν τόσο εξελιγμένο νου, άρα και τα σχέδια καταστροφής που καταστρώνουν δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, όπως αυτά του ανθρώπου.
Η ανάγκη της ψυχής είναι μία: η σωστή αξιοποίηση των δυνατοτήτων της. Η ψυχή δηλαδή δε χρειάζεται τροφή και ύπνο. Χρειάζεται να γίνονται με το σωστό τρόπο όσα αναφέρθηκαν παραπάνω. Καταρχήν δηλαδή να απολαμβάνει τα θετικά συναισθήματα που μπορεί να παράγει. Μια υγιής ψυχή είναι αυτή που νοιώθει συχνά χαρά, την αγάπη και την αποδοχή των άλλων, συντροφικότητα. Όσο περισσότερο μια ψυχή νοιώθει τέτοια συναισθήματα, και παράλληλα προφυλάσσεται από τα αρνητικά, όπως ο θυμός, το άγχος, η λύπη, τόσο πιο υγιής και ικανή να νοιώθει θετικά συναισθήματα θα είναι. Επίσης είναι απαραίτητο να αξιοποιείται με το σωστό τρόπο και η δυνατότητα που έχει να δίνει στον άνθρωπο χαραχτήρα. Αυτό σημαίνει, όπως εύκολα καταλαβαίνει κάποιος, ότι για να είναι μια ψυχή υγιής, είναι απαραίτητο ο χαρακτήρα του ατόμου να είναι καλός. Ένας καλός χαρακτήρας βοηθάει την ψυχή να είναι υγιής και να εξελίσσεται υγιής, ενώ ένας κακός τη δηλητηριάζει με το χειρότερο τρόπο και κάνει τον άνθρωπο χειρότερο κι από το πιο άγριο θηρίο. Κι επειδή ο <<καλός χαρακτήρας>> μπορεί να μην είναι και τόσο ξεκάθαρη έννοια, οφείλω να ξεκαθαρίσω ότι καλός είναι ο χαρακτήρας που διαθέτει ηθική αρετή, το σπουδαιότερο πνευματικό αγαθό. Η ψυχή έχει και μια ακόμη πολύ σπουδαία ανάγκη. Η ανάγκη αυτή είναι να αγαπάει ο άνθρωπος τον εαυτό του. Όση αγάπη από τους άλλους και χαρά κι αν νοιώθει, όση ηθική αρετή και να έχει, η ψυχή του ανθρώπου καταστρέφεται αν ο άνθρωπος για κάποιον λόγο δεν αγαπάει αληθινά τον εαυτό του(θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για αυτό ως αυτοεκτίμηση, ως ένα ακόμα θετικό συναίσθημα δηλαδή, αλλά το διαχωρίζω γιατί είναι μακράν σημαντικότερο από όλα). Φυσικά και πρέπει να υπάρχει μέτρο και σε αυτήν την αγάπη, αλλά είναι απαραίτητη για την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Διαφορετικά η ψυχή θα νοιώθει όπως κάποιος εργαζόμενος που ξέρει ότι το αφεντικό του τον μισεί και δεν τον εμπιστεύεται, και συνεπώς, δεν θα έχει ούτε το κίνητρο, ούτε και το κουράγιο να δουλέψει σωστά. Αυτές είναι οι ανάγκες της ψυχής που, αν ικανοποιηθούν, την κάνουν αθάνατη. Οι αρρώστιες της ψυχής είναι τα ψυχολογικά προβλήματα και θεραπεύονται από τους ψυχολόγους ή τους ψυχιάτρους, μέσω ειδικών αγωγών που αποσκοπούν στην ψυχολογική στήριξη του ασθενούς.
Ας πάμε λοιπόν τώρα στο τρίτο και πιο πολύπλοκο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, το πνέυμα. Πνεύμα είναι λοιπόν το αποτέλεσμα της ανάμειξης της ψυχής και του νου(πιο απλά:ο συνδυασμός τους). Είναι δηλαδή, θα μπορούσαμε να πούμε, τα συναισθήματα και τα στοιχεία του χαρακτήρα κάποιου(που σχετίζονται με την ψυχή) φιλτραρισμένα από τη λογική και την αντίληψη του νου κι, αντίστροφα, η λογική κι η αντίληψη του νου φιλτραρισμένες από τα συναισθήματα και τα στοιχεία της προσωπικότητας κάποιου, τα οποία σχετίζονται με την ψυχή. Η συμμετοχή του στην <<κατασκευή>> του πνεύματος είναι αυτό που κάνει το μυαλό τόσο σπουδαίο. Αλλιώς δε θα διέφερε και τόσο από τα υπόλοιπα όργανα του ανθρωπίνου σώματος(το μυαλό θα ήταν ένα απλό όργανο, με αρμοδιότητα να σκέφτεται, όπως τα πόδια έχουν αρμοδιότητα να περπατούν). Με το να είναι όμως συστατικό στοιχείο του πνεύματος δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να φτάσει ψηλά, εκεί που δεν μπορούν οι μηχανές που διαθέτουν μόνο <<μυαλό>>, και να δημιουργήσει πολιτισμό. Το πνεύμα είναι το μόνο από τα τρία στοιχεία που δεν το έχουν όλοι οι άνθρωποι(το σώμα το έχουν όλοι και την ψυχή σχεδόν όλοι, εκτός ίσως μονάχα από τους ανθρώπους που έχουν χάσει για κάποιον λόγο την επαφή τους με το περιβάλλον). Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι δύο. Ο πρώτος είναι ότι αυτή η <<ανάμειξη>> της ψυχής με το μυαλό είναι κάτι που χρειάζεται πολύ χρόνο και μεγάλη προσπάθεια και, συνεπώς, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι πρόθυμοι να την κάνουν. Ο δεύτερος είναι ότι για να γίνει πρέπει η ψυχή και το μυαλό να είναι πολύ εξελιγμένα. Ίσως αυτό φανεί περισσότερο μέσω ενός παραδείγματος. Πρέπει βέβαια να ξεκαθαρίσω ότι, αν και συμμετέχουν στη δημιουργία του, ψυχή και νους είναι 2 διαφορετικά από το πνεύμα πράγματα. Αν χρειάζονται λοιπόν <<50 γραμμάρια ψυχής>> για να μπορεί η ψυχή να εκτελεί σωστά τις δυνατότητες που αναφέρθηκαν παραπάνω, άλλα <<50 γραμμάρια νου>> για να χρησιμοποιεί και ο νους τις δικές του δυνατότητες και άλλα <<50 γραμμάρια>> νου και <<50 γραμμάρια>> ψυχής για να γίνει η <<ανάμειξη>> μέσω της οποίας προκύπτει το πνεύμα, τότε για να μπορούν να κάνουν χρήση των δυνατοτήτων τους αλλά και να αναμειγνύονται παράλληλα για να <<φτιάχνουν>> το πνεύμα, τότε θα χρειαστούν <<100 γραμμάρια ψυχής>> και <<100 γραμμάρια νου>>(πρέπει βέβαια να τονίσω ότι το πόσα γραμμάρια έχει κάποιος δεν το εννοώ με βάση την ποσότητα, αλλά με βάση την ποιότητα του μυαλού και της ψυχής του. Έτσι κι αλλιώς, η ψυχή ως άυλο πράγμα και το μυαλό ως ίδιο-όσον αφορά το μέγεθος-, και παρ'όλ'αυτά με διαφορετική δυναμική, σε όλους τους ανθρώπους δεν θα γινόταν να χαρακτηριστούν ποσοτικά). Πολλοί λίγοι όμως άνθρωποι έχουν τόσο δυνατή ψυχή και τόσο δυνατό μυαλό. Οι πλειοψηφία των ανθρώπων έχει(όχι λόγω φυσικής αδυναμίας, αλλά λόγω απροθυμίας) μόνο περίπου <<50 γραμμάρια>> κι από τα δύο, πολλοί και λιγότερο. Έτσι, προτιμούν να το αξιοποιούν (σχεδόν) όλο για να χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του μυαλού και της ψυχής τους, για να καλύπτουν μονάχα τις σωματικές και ψυχικές τους ανάγκες, αφού μόνο αυτές αντιλαμβάνονται, κι έτσι μένουν δίχως πνεύμα ή με ένα πνεύμα πολύ φτωχό.
Οι δυνατότητες του πνεύματος είναι περισσότερες και μεγαλύτερες κι από εκείνες του σώματος, κι από εκείνες της ψυχής. Η πρώτη είναι ότι αποτελεί το μέτρο μεταξύ της ψυχής και του μυαλού. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι είναι μια κατάσταση που συνδυάζει σε επαρκή βαθμό τα θετικά των δύο άλλων και έχει σε μηδαμινό βαθμό τα αρνητικά τους. Δηλαδή, με λίγα λόγια η ψυχή καλύπτει τις αδυναμίες που έχει το μυαλό και το μυαλό καλύπτει τις αδυναμίες της ψυχής. Προσφέρει επομένως τεράστια βοήθεια στον άνθρωπο, ώστε αυτός να εξελιχθεί και να προοδεύσει. Κάνει επίσης κάτι παρόμοιο και για το σώμα. Αυξάνει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό τις περιορισμένες δυνατότητές του και παράλληλα καλύπτει τις πολύ μεγάλες αδυναμίες του. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το πόσο βοήθησε το πνεύμα τον άνθρωπο ώστε να καλύψει τις σωματικές αδυναμίες του, αν παρατηρήσει ότι, χάρη σε αυτό, ο άνθρωπος μπόρεσε να επιβληθεί στα δυνατότερα σωματικά θηρία. Μια τρίτη δυνατότητα του πνεύματος είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να απολαμβάνει τις πνευματικές ηδονές(πνευματικές είναι οι ηδονές στις οποίες συμμετέχουν και η ψυχή και το μυαλό), όπως το διάβασμα ενός βιβλίου ή το άκουσμα ενός ωραίου-ποιοτικού τραγουδιού. Αυτά ο άνθρωπος τα προσεγγίζει με το πνεύμα(=από κοινού με την ψυχή και με το μυαλό).
Και φυσικά, εξίσου σημαντικό με τη δυνατότητα του ανθρώπου να απολαμβάνει τις πνευματικές ηδονές, είναι και το καλλιτεχνικό αισθητήριο, το οποίο βοηθάει τον άνθρωπο να προσεγγίσει και να <<ερμηνεύσει>> τις τέχνες, η ενασχόληση με τις οποίες βοηθά τον άνθρωπο να ωριμάσει και να διαπλάσει ένα καλό χαρακτήρα. Μια ακόμη από τις σπουδαιότερες δυνατότητες του πνεύματος είναι ότι δίνει στον άνθρωπο την ικανότητα να σκέφτεται και να κρίνει σωστά(καλή κριτική ικανότητα). Έτσι έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει τους σκοπούς του και παράλληλα μπορεί να κρίνει αν κάτι είναι σωστό ή λάθος, χωρίς να χρειάζεται μεγάλη βοήθεια από τους άλλους. Επομένως πολύ δύσκολα χειραγωγείται και παραμένει ένα ελεύθερο ον, όπως είναι φτιαγμένος από τη φύση του. Τέλος, η σπουδαιότερη ίσως δυνατότητα του πνεύματος είναι ότι κάνει τον άνθρωπο ένα ον ανώτερο από τα ζώα, αν αποκτηθεί από αυτόν. Μπορεί να σκέφτεται σωστά, να διακρίνει το καλό και το κακό(σωστά), να βιώνει τις πνευματικές ηδονές και να χαλιναγωγεί, στο βαθμό που πρέπει, τις αισθήσεις και τα συναισθήματά του προκειμένου να μην κυριεύεται από αυτά. Όλα αυτά δεν είναι δυνατά για τον άνθρωπο που δεν έχει πνεύμα.
Η βασική ανάγκη του πνεύματος είναι να αποκτάει όλο και περισσότερα πνευματικά αγαθά(παιδεία). Πρέπει δηλαδή να οξύνεται το μυαλό κι η κρίση, να αποκτάει γνώσεις, να έρχεται σε επαφή με την τέχνη και να αναπτύσσει <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο. Να βελτιώνεται η μνήμη, η φαντασία, να αναπτύσσεται η λογική και γενικά ο άνθρωπος να αποκτάει συνεχώς πνευματικά αγαθά. Ακόμη, για να είναι το πνεύμα υγιές, όπως είναι λογικό, απαιτείται να είναι υγιή και τα 2 άλλα στοιχεία του ανθρώπου, τα οποία το συναποτελούν: το μυαλό κι η ψυχή. Κάτι αρκετά λογικό αφού δεν μπορεί π.χ. ένα φαγητό που φτιάχτηκε με χαλασμένα υλικά να είναι καλό. Σε αυτό βέβαια συντελλούν και τα πνευματικά αγαθά, δεν μπορούν όμως να το εξασφαλίσουν από μόνα τους. Αν δε συμβαίνουν αυτά τα δύο, τότε το πνεύμα δεν είναι υγιές και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις <<υποχρεώσεις>> του. Υπάρχουν διάφορες ασθένειες του πνεύματος. Η βασικότερη είναι πλήρης ανυπαρξία του, αν ένα άτομο είναι εντελώς απαίδευτο, υπάρχουν όμως και πιο απλές, όπως η απουσία καλλιτεχνικού αισθητηρίου. Ανάλογα με την ασθένεια ποικίλλει κι αυτός που τη θεραπεύει: μπορεί να είναι ένας δάσκαλος στην πρώτη περίπτωση κι ένας δάσκαλος καλών τεχνών στη δεύτερη. Τα φάρμακα για τις ασθένειες του πνεύματος είναι τα πνευματικά αγαθά. Έτσι ονομάζονται τα αγαθά που βελτιώνουν είτε την ψυχή είτε το μυαλό.
Και τα τρία μέρη από τα οποία συναπαρτίζεται η ανθρώπινη οντότητα είναι εξίσου σημαντικά και πρέπει να δίνεται σε όλα προσοχή. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος μόνο αν διαθέτει υγιές(=<<λειτουργικό>>) σώμα, υγιή(=<<λειτουργική>>) ψυχή, υγιές(=<<λειτουργικό>>) πνεύμα. Αν δεν είχε σώμα δεν θα υπήρχε καν (ή δεν θα ήταν άνθρωπος), αν είχε σώμα κι όχι ψυχή(επομένως ούτε και πνεύμα) θα ήταν σαν ένα άγαλμα, αν είχε μόνο ψυχή κι όχι πνεύμα θα ήταν σαν ζώο. Κι αν είχε μόνο σώμα και μυαλό θα ήταν σαν μηχανή. Και μιας και μπορεί να φαίνεται ακόμη παράξενο το γιατί δεν συμπεριέλαβα το μυαλό ξεχωριστά στα μέρη της ανθρώπινης οντότητας, δεσμεύομαι να πω το λόγο πιο ξεκάθαρα και πιο αναλυτικά στο επόμενο φιλοσοφικό δοκίμιο.
Homo Cogitans
Στο τελευταίο δοκίμιο, το οποίο είχε ως θέμα την ουσία, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων ότι ουσιαστικές είναι οι δραστηριότητες που ωφελούν το σώμα, την ψυχή, ή το πνεύμα. Παρέλειψα όμως να αναφέρω τι σημαίνει σώμα, ψυχή, πνεύμα. Για το σώμα βέβαια δεν απαιτούνται μάλλον ιδιαίτερες διευκρινίσεις, δεν ισχύει όμως και για το πνεύμα και την ψυχή. Η σημερινή μου ανάρτηση θα είναι λοιπόν αφιερωμένη στο σώμα, την ψυχή και το πνεύμα, τα τρία μέρη που συναποτελούν την ανθρώπινη οντότητα, για τα οποία θα αναφέρω μερικές γενικές πληροφορίες, τις δυνατότητες τους και τις ανάγκες τους.
Ξεκινάω λοιπόν την προσπάθειά μου με το απλούστερο μέρος από τα τρία, το σώμα, το οποίο ορίζει την ύπαρξη και με το οποίο συμετέχουμε στον υλικό κόσμο. Το σώμα είναι το μοναδικό ορατό κι απτό μέρος της ανθρώπινης υπόστασης κι, ως εκ τούτου, αναγνωρίζεται ευκολότερα και είναι ευρύτερα γνωστό. Είναι έτσι το πιο απλό από τα τρία μέρη και το μόνο από αυτά που έχουν τα άβια αντικείμενα. Η μόνη ίσως πολυπλοκότητά του έγκειται στο γεγονός ότι έχει πολλά επιμέρους μέλη κι όργανα (κεφάλι, χέρια κτλ.) Ένα ακόμη χαραχτηριστικό του σώματος είναι ότι εκείνο παρέχει τη δυνατότητα θνησιμότητας στον άνθρωπο και τα ζώα(και καταστροφής στα άψυχα όντα-αντικείμενα).
Οι δυνατότητες που έχει το σώμα είναι πολλές. Η πρώτη, η βασικότερη, είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να ζήσει σε αυτόν τον κόσμο, όπως ανέφερα παραπάνω. Κι αν μπορεί να <<ζήσει>> κάποιος στον κόσμο αυτό δίχως τα άλλα δύο μέρη, την ψυχή και το πνεύμα, έστω κι όχι ως άνθρωπος, αλλά ως άγαλμα(αν δεν έχει ούτε ψυχή ούτε πνεύμα) ή ως ζώο(αν έχει μόνο ψυχή- μόνο πνεύμα δεν γίνεται να έχει, θα εξηγήσω αργότερα το γιατί), αυτό δεν είναι δυνατόν δίχως το σώμα του, για ευνόητους λόγους. Η δεύτερη βασικότερη είναι ότι του επιτρέπει να προβαίνει σε πράξεις. Γιατί, όσο σημαντικές κι αν είναι οι θεωρίες, οι ιδεές, οι απόψεις, είναι παντελώς άχρηστες αν δεν καταλήγουν σε αντίστοιχες πράξεις ή, αν έστω, δε μεταδίδονται. Και τα δύο αυτά, και το να πράττει κανείς, και το να μεταδίδει σε άλλους γνώσεις, ιδέες, θεωρίες γίνονται μέσω του σώματος κι αυτό αναδεικνύει την πολύ μεγάλη χρησιμότητα και σπουδαιότητά του. Η τρίτη δυνατότητα του σώματος, που είναι επίσης πολύ σημαντική είναι ότι με αυτό μπορούμε να απολαμβάνουμε τις σωματικές ηδονές(φαγητό, άθληση, έρωτας κ.τ.λ.). Η απόλαυση βέβαια αυτών των ηδονών πρέπει να γίνεται με μέτρο, είναι όμως απαραίτητη στο σωστό βαθμό. Η απόλαυση αυτή γίνεται μέσω του σώματος.
Για να μπορούμε βέβαια να επωφεληθούμε από τις δυνατότητες του σώματός μας υπάρχει μια απαραίτητη προϋπόθεση: να είναι αυτό υγιές. Και για να συμβαίνει αυτό χρειάζεται να ικανοποιούμε τις διάφορες ανάγκες του. Θεωρώ βέβαια πώς όλοι ξέρουν ποιες ανάγκες έχει το σώμα τους, αλλά μπορώ να αναφέρω μερικές από αυτές. Και θα τις αναφέρω, χωρίζοντάς τες σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις ανάγκες που έχει το σώμα μας προκειμένου να επιβιώσει καταρχήν. Οι ανάγκες αυτές είναι η τροφή, το νερό, ο ύπνος, η υγιεινή και το να βρίσκεται σε ευνοϊκές για αυτό θερμοκρασίες. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τις ανάγκες που δεν είναι απαραίτητες για την επιβίωση του σώματος, αλλά το βοηθούν να είναι υγιές σε ικανοποιητικό και να μπορεί να χρησιμοποιεί τις δυνατότητές του στο μέγιστο βαθμό. Οι ανάγκες αυτές αφορούν τον καλό τρόπο ζωής(π.χ. όχι ξενύχτια, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών), την άθληση, την απόλαυση των σωματικών ηδονών. Αν δεν ικανοποιηθούν οι ανάγκες του σώματος(της πρώτης κατηγορίας κατά πρώτο λόγο και της δεύτερης κατά δεύτερο), τότε το σώμα αρρωσταίνει και χάνει κάποιες από τις δυνατότητές του.Οι διάφορες αρρώστιες του σώματος είναι γνωστές σε όλους κι ονομάζονται ακόμη ασθένειες και νόσοι. Εκείνοι που τις θεραπεύουν είναι οι γιατροί, μέσω κυρίως των φαρμάκων, αλλά κι άλλων τεχνικών(π.χ. μασάζ).
Το δεύτερο μέρος της ανθρώπινης οντότητας είναι η ψυχή. Η ψυχή είναι κάτι πολύ πιο πολύπλοκο από το σώμα, αφού είναι αόρατη κι άυλη. Επομένως είναι αρκετά δύσκολο να περιγραφεί το τι ακριβώς είναι ψυχή. Είναι όμως αρκετά εύκολο να αντιληφθεί κανείς τις διαφορές που θα έχει με ένα κέρινο ομοίωμά του. Εκείνος θα μπορεί να νοιώθει, να έχει επιθυμίες κι όνειρα, να ζει, ενώ αυτό όχι. Με απλά λόγια λοιπόν, θα μπορούσαμε να χαραχτηρίσουμε την ψυχή ως ζωοδόχο ενέργεια των σωμάτων. Εκείνη τους επιτρέπει να αισθάνονται, να επικοινωνούν, να ζουν. Είναι η ενέργεια αυτή που δίνει όλες αυτές τις δυνατότητες σε όντα πλασμένα από χημικά στοιχεία. Είναι επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ένα θείο δώρο στον άνθρωπο, το οποίο του επιτρέπει να ξεφεύγει από το στάδιο της ύπαρξης, στο οποίο βρίσκεται χάρη στο σώμα του, και να φθάνει στο στάδιο της οντότητας. Να είναι ζωντανό ον κι όχι ένα απλό αντικείμενο. Η ψυχή είναι εκείνη που προσφέρει ειδικό βάρος στον άνθρωπο, από κοινού με το πνεύμα του(πολλοί λένε ότι δεν υπάρχει ψυχή, αλλά εγώ, μέχρι κάποια στιγμή να φτιαχτεί ένας άνθρωπος με τεχνητό τρόπο σε ένα εργαστήριο, θα πιστεύω ότι είμαστε κάτι παραπάνω από ένα τεράστιο άθροισμα χημικών στοιχείων κι ενώσεων). Αυτό βέβαια που χρειάζεται να αναφερθεί στο σημείο αυτό είναι ότι η ψυχή έχει ένα κοινό με το σώμα: όπως τα σώματα μοιάζουν(π.χ. αποτελούνται από τα ίδια μέλη, έχουν τις ίδιες ανάγκες), αν κι έχουν κάποιες διαφορές(π.χ. χρώμα, ύψος), το ίδιο συμβαίνει και με τις ανθρώπινες ψυχές: είναι φτιαγμένες με τον ίδιο τρόπο κι έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, έχουν όμως και κάποιες διαφορές που διαφοροποιούν τη μία από την άλλη. Αυτό το λέω γιατί ο τρόπος που συμπεριφέρονται κάποιοι άνθρωποι σήμερα με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι νομίζουν ότι η κάθε ψυχή είναι εντελώς διαφορετική. Στην πραγματικότητα όμως οι ανθρώπινες ψυχές έχουν μεγαλύτερες ομοιότητες παρά διαφορές.
Οι δυνατότητες της ψυχής είναι πολλές. Η πρώτη είναι ότι δίνει ζωή στα υλικά σώματα, όπως προαναφέρθηκε. Η ψυχή είναι αυτή που διαχωρίζει τα ζώα και τους ανθρώπους(κατά τη γνώμη μου, και τα φυτά) από τα άβια αντικείμενα.Αυτή τους δίνει τη δυνατότητα να ζουν κι όχι απλά να υπάρχουν και αν δεν υπήρχε θα ζούσαμε, ή μάλλον, θα υπήρχαμε όπως και τα αντικείμενα αυτά(με ό,τι αυτό συνεπάγεται). Παράλληλα, αν είναι υγιής, δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να ζήσει αιώνια, όπως και το πνεύμα, αφού, κατά τη γνώμη μου, σε αυτά τα δύο μέρη δεν υφίσταται ο θάνατος από ηλικία(αφού δεν είναι υλικά κι επομένως φθαρτά), παρά μόνο από αρρώστια, ο οποίος μάλιστα δεν είναι κι οριστικός κάποιες φορές αφού θεραπεύεται, έστω κι αν αυτό είναι μερικές φορές πολύ δύσκολο. Επίσης, η ψυχή είναι εκείνη που επιτρέπει στα όντα να νοιώθουν διάφορα συναισθήματα: χαρά, λύπη, αγάπη, μίσος κ.τ.λ. Φυσικά, σε αυτή τη δυνατότητα παίζει ρόλο κι ο εγκέφαλος, ο οποίος εκκρίνει τις κατάλληλες χημικές ουσίες σε κάθε περίπτωση-ο λόγος όμως που δεν πιστεύω ότι είναι καθαρά βιολογικό θέμα τα συναισθήματα, είναι ότι, αφενός δεν είναι έχουν όλα τα συναισθήματα βιολογικές προεκτάσεις(πχ η αγάπη είναι μια εξαίρεση) και, αφετέρου, η ψυχή κατ'εμέ διαλέγει τι συναίσθημα θα νοιώσει(με βάση της περιστάσεις) κι ο εγκέφαλος το πραγματοποιεί(βέβαια, κάποια όντα δεν έχουν εγκέφαλο, οπότε νοιώθουν συναισθήματα σε πολύ μικρότερο, ως μηδενικό ορισμένα, βαθμό). Αυτή η δυνατότητα είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που έχουν δοθεί στον άνθρωπο, έστω κι αν κάποιοι το θεωρούν αδυναμία, και θα φανεί στη συνέχεια το γιατί. Αυτό που θα πω προς το παρόν είναι ότι χάρη σε αυτή του τη δυνατότητα ο άνθρωπος έχει δικαιώματα, ελευθερίες δηλαδή που του επιτρέπουν να ζήσει μια χαρούμενη και ποιοτική ζωή. Αν ο άνθρωπος δεν μπορούσε να αισθανθεί, τότε η ζωή του δεν θα μπορούσε να είναι ούτε χαρούμενη, ούτε ποιοτική(θα μπορούσε να έχει την ίδια ποιότητα μονάχα που έχουν οι ζωές των άβιων αντικειμένων, η οποία σχετίζεται όμως μόνο με το σώμα), οπότε, όπως και τα διάφορα αντικείμενα, δε θα είχε τα δικαιώματα που (πρέπει να) απολαμβάνει. Τέλος, μια πολύ σπουδαία δυνατότητα της ψυχής είναι το ότι κάνει τον άνθρωπο να έχει χαρακτήρα, και γενικά την προσωπικότητα. Πέρα από το ότι κι αυτή η δυνατότητα δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να είναι άνθρωπος(αν δεν είχε χαρακτήρα, δεν θα είχε ούτε συναισθήματα τα οποία εξαρτώνται από το χαρακτήρα και θα ήταν άβουλο ον, κάτι σαν ρομπότ ή μηχανή) είναι πολύ σημαντική για το λόγο ακόμα ότι, για να υπάρξει οποιαδήποτε πρόοδος, πρέπει να υπάρξει και διαφοροποίηση. Αν οι άνθρωποι δεν είχαν χαρακτήρα(με τα θετικά και τα αρνητικά του), δε θα υπήρχε και καμιά διαφορά μεταξύ τους. Έτσι, πρώτον μερικά συναισθήματα, όπως η αγάπη, δεν θα υπήρχαν, αφού δεν θα είχε νόημα να αγαπάς έναν άνθρωπο αν όλοι ήταν ίδιοι και δεύτερον οι άνθρωποι θα έμεναν στάσιμοι και δεν θα μπορούσαν να προοδεύσουν σε κανέναν τομέα, αφού κανείς δεν θα διαφοροποιούνταν από τους άλλους. Και τι νόημα θα υπήρχε να υπάρχουν ακτίνες λέιζερ και σούπερ εξελιγμένοι πύραυλοι(που, εδώ που τα λέμε, ούτε αυτά θα υπήρχαν αν κάποιοι άνθρωποι δε διαφοροποιούνταν από τη μάζα-αλλά ας πούμε ότι θα υπήρχαν) αν οι άνθρωποι δεν άλλαζαν συμπεριφορά και φέρονταν σαν πρωτόγονοι; Το μόνο που θα πετύχαιναν θα ήταν να αλληλοαφανιστούν πιο εύκολα(αμφιβάλλω βέβαια αν οι άνθρωποι θα υπήρχαν μέχρι σήμερα αν η συμπεριφορά τους δεν άλλαζε από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκαν). Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί πώς συνεχίζουν να υπάρχουν τότε τα ζώα να υπάρχουν, στην περίπτωσή τους όμως υπάρχει μια μεγάλη διαφορά: αυτά δεν κάνουν κακό σε κανένα άλλο ον αν δεν είναι ανάγκη να το κάνουν, ώστε να επιβιώσουν. Επίσης, δε διαθέτουν τόσο εξελιγμένο νου, άρα και τα σχέδια καταστροφής που καταστρώνουν δεν είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, όπως αυτά του ανθρώπου.
Ας πάμε λοιπόν τώρα στο τρίτο και πιο πολύπλοκο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, το πνέυμα. Πνεύμα είναι λοιπόν το αποτέλεσμα της ανάμειξης της ψυχής και του νου(πιο απλά:ο συνδυασμός τους). Είναι δηλαδή, θα μπορούσαμε να πούμε, τα συναισθήματα και τα στοιχεία του χαρακτήρα κάποιου(που σχετίζονται με την ψυχή) φιλτραρισμένα από τη λογική και την αντίληψη του νου κι, αντίστροφα, η λογική κι η αντίληψη του νου φιλτραρισμένες από τα συναισθήματα και τα στοιχεία της προσωπικότητας κάποιου, τα οποία σχετίζονται με την ψυχή. Η συμμετοχή του στην <<κατασκευή>> του πνεύματος είναι αυτό που κάνει το μυαλό τόσο σπουδαίο. Αλλιώς δε θα διέφερε και τόσο από τα υπόλοιπα όργανα του ανθρωπίνου σώματος(το μυαλό θα ήταν ένα απλό όργανο, με αρμοδιότητα να σκέφτεται, όπως τα πόδια έχουν αρμοδιότητα να περπατούν). Με το να είναι όμως συστατικό στοιχείο του πνεύματος δίνει στον άνθρωπο την ευκαιρία να φτάσει ψηλά, εκεί που δεν μπορούν οι μηχανές που διαθέτουν μόνο <<μυαλό>>, και να δημιουργήσει πολιτισμό. Το πνεύμα είναι το μόνο από τα τρία στοιχεία που δεν το έχουν όλοι οι άνθρωποι(το σώμα το έχουν όλοι και την ψυχή σχεδόν όλοι, εκτός ίσως μονάχα από τους ανθρώπους που έχουν χάσει για κάποιον λόγο την επαφή τους με το περιβάλλον). Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι δύο. Ο πρώτος είναι ότι αυτή η <<ανάμειξη>> της ψυχής με το μυαλό είναι κάτι που χρειάζεται πολύ χρόνο και μεγάλη προσπάθεια και, συνεπώς, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι πρόθυμοι να την κάνουν. Ο δεύτερος είναι ότι για να γίνει πρέπει η ψυχή και το μυαλό να είναι πολύ εξελιγμένα. Ίσως αυτό φανεί περισσότερο μέσω ενός παραδείγματος. Πρέπει βέβαια να ξεκαθαρίσω ότι, αν και συμμετέχουν στη δημιουργία του, ψυχή και νους είναι 2 διαφορετικά από το πνεύμα πράγματα. Αν χρειάζονται λοιπόν <<50 γραμμάρια ψυχής>> για να μπορεί η ψυχή να εκτελεί σωστά τις δυνατότητες που αναφέρθηκαν παραπάνω, άλλα <<50 γραμμάρια νου>> για να χρησιμοποιεί και ο νους τις δικές του δυνατότητες και άλλα <<50 γραμμάρια>> νου και <<50 γραμμάρια>> ψυχής για να γίνει η <<ανάμειξη>> μέσω της οποίας προκύπτει το πνεύμα, τότε για να μπορούν να κάνουν χρήση των δυνατοτήτων τους αλλά και να αναμειγνύονται παράλληλα για να <<φτιάχνουν>> το πνεύμα, τότε θα χρειαστούν <<100 γραμμάρια ψυχής>> και <<100 γραμμάρια νου>>(πρέπει βέβαια να τονίσω ότι το πόσα γραμμάρια έχει κάποιος δεν το εννοώ με βάση την ποσότητα, αλλά με βάση την ποιότητα του μυαλού και της ψυχής του. Έτσι κι αλλιώς, η ψυχή ως άυλο πράγμα και το μυαλό ως ίδιο-όσον αφορά το μέγεθος-, και παρ'όλ'αυτά με διαφορετική δυναμική, σε όλους τους ανθρώπους δεν θα γινόταν να χαρακτηριστούν ποσοτικά). Πολλοί λίγοι όμως άνθρωποι έχουν τόσο δυνατή ψυχή και τόσο δυνατό μυαλό. Οι πλειοψηφία των ανθρώπων έχει(όχι λόγω φυσικής αδυναμίας, αλλά λόγω απροθυμίας) μόνο περίπου <<50 γραμμάρια>> κι από τα δύο, πολλοί και λιγότερο. Έτσι, προτιμούν να το αξιοποιούν (σχεδόν) όλο για να χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του μυαλού και της ψυχής τους, για να καλύπτουν μονάχα τις σωματικές και ψυχικές τους ανάγκες, αφού μόνο αυτές αντιλαμβάνονται, κι έτσι μένουν δίχως πνεύμα ή με ένα πνεύμα πολύ φτωχό.
Οι δυνατότητες του πνεύματος είναι περισσότερες και μεγαλύτερες κι από εκείνες του σώματος, κι από εκείνες της ψυχής. Η πρώτη είναι ότι αποτελεί το μέτρο μεταξύ της ψυχής και του μυαλού. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι είναι μια κατάσταση που συνδυάζει σε επαρκή βαθμό τα θετικά των δύο άλλων και έχει σε μηδαμινό βαθμό τα αρνητικά τους. Δηλαδή, με λίγα λόγια η ψυχή καλύπτει τις αδυναμίες που έχει το μυαλό και το μυαλό καλύπτει τις αδυναμίες της ψυχής. Προσφέρει επομένως τεράστια βοήθεια στον άνθρωπο, ώστε αυτός να εξελιχθεί και να προοδεύσει. Κάνει επίσης κάτι παρόμοιο και για το σώμα. Αυξάνει σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό τις περιορισμένες δυνατότητές του και παράλληλα καλύπτει τις πολύ μεγάλες αδυναμίες του. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το πόσο βοήθησε το πνεύμα τον άνθρωπο ώστε να καλύψει τις σωματικές αδυναμίες του, αν παρατηρήσει ότι, χάρη σε αυτό, ο άνθρωπος μπόρεσε να επιβληθεί στα δυνατότερα σωματικά θηρία. Μια τρίτη δυνατότητα του πνεύματος είναι ότι επιτρέπει στον άνθρωπο να απολαμβάνει τις πνευματικές ηδονές(πνευματικές είναι οι ηδονές στις οποίες συμμετέχουν και η ψυχή και το μυαλό), όπως το διάβασμα ενός βιβλίου ή το άκουσμα ενός ωραίου-ποιοτικού τραγουδιού. Αυτά ο άνθρωπος τα προσεγγίζει με το πνεύμα(=από κοινού με την ψυχή και με το μυαλό).
Και φυσικά, εξίσου σημαντικό με τη δυνατότητα του ανθρώπου να απολαμβάνει τις πνευματικές ηδονές, είναι και το καλλιτεχνικό αισθητήριο, το οποίο βοηθάει τον άνθρωπο να προσεγγίσει και να <<ερμηνεύσει>> τις τέχνες, η ενασχόληση με τις οποίες βοηθά τον άνθρωπο να ωριμάσει και να διαπλάσει ένα καλό χαρακτήρα. Μια ακόμη από τις σπουδαιότερες δυνατότητες του πνεύματος είναι ότι δίνει στον άνθρωπο την ικανότητα να σκέφτεται και να κρίνει σωστά(καλή κριτική ικανότητα). Έτσι έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει τους σκοπούς του και παράλληλα μπορεί να κρίνει αν κάτι είναι σωστό ή λάθος, χωρίς να χρειάζεται μεγάλη βοήθεια από τους άλλους. Επομένως πολύ δύσκολα χειραγωγείται και παραμένει ένα ελεύθερο ον, όπως είναι φτιαγμένος από τη φύση του. Τέλος, η σπουδαιότερη ίσως δυνατότητα του πνεύματος είναι ότι κάνει τον άνθρωπο ένα ον ανώτερο από τα ζώα, αν αποκτηθεί από αυτόν. Μπορεί να σκέφτεται σωστά, να διακρίνει το καλό και το κακό(σωστά), να βιώνει τις πνευματικές ηδονές και να χαλιναγωγεί, στο βαθμό που πρέπει, τις αισθήσεις και τα συναισθήματά του προκειμένου να μην κυριεύεται από αυτά. Όλα αυτά δεν είναι δυνατά για τον άνθρωπο που δεν έχει πνεύμα.
Η βασική ανάγκη του πνεύματος είναι να αποκτάει όλο και περισσότερα πνευματικά αγαθά(παιδεία). Πρέπει δηλαδή να οξύνεται το μυαλό κι η κρίση, να αποκτάει γνώσεις, να έρχεται σε επαφή με την τέχνη και να αναπτύσσει <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο. Να βελτιώνεται η μνήμη, η φαντασία, να αναπτύσσεται η λογική και γενικά ο άνθρωπος να αποκτάει συνεχώς πνευματικά αγαθά. Ακόμη, για να είναι το πνεύμα υγιές, όπως είναι λογικό, απαιτείται να είναι υγιή και τα 2 άλλα στοιχεία του ανθρώπου, τα οποία το συναποτελούν: το μυαλό κι η ψυχή. Κάτι αρκετά λογικό αφού δεν μπορεί π.χ. ένα φαγητό που φτιάχτηκε με χαλασμένα υλικά να είναι καλό. Σε αυτό βέβαια συντελλούν και τα πνευματικά αγαθά, δεν μπορούν όμως να το εξασφαλίσουν από μόνα τους. Αν δε συμβαίνουν αυτά τα δύο, τότε το πνεύμα δεν είναι υγιές και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις <<υποχρεώσεις>> του. Υπάρχουν διάφορες ασθένειες του πνεύματος. Η βασικότερη είναι πλήρης ανυπαρξία του, αν ένα άτομο είναι εντελώς απαίδευτο, υπάρχουν όμως και πιο απλές, όπως η απουσία καλλιτεχνικού αισθητηρίου. Ανάλογα με την ασθένεια ποικίλλει κι αυτός που τη θεραπεύει: μπορεί να είναι ένας δάσκαλος στην πρώτη περίπτωση κι ένας δάσκαλος καλών τεχνών στη δεύτερη. Τα φάρμακα για τις ασθένειες του πνεύματος είναι τα πνευματικά αγαθά. Έτσι ονομάζονται τα αγαθά που βελτιώνουν είτε την ψυχή είτε το μυαλό.
Και τα τρία μέρη από τα οποία συναπαρτίζεται η ανθρώπινη οντότητα είναι εξίσου σημαντικά και πρέπει να δίνεται σε όλα προσοχή. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος μόνο αν διαθέτει υγιές(=<<λειτουργικό>>) σώμα, υγιή(=<<λειτουργική>>) ψυχή, υγιές(=<<λειτουργικό>>) πνεύμα. Αν δεν είχε σώμα δεν θα υπήρχε καν (ή δεν θα ήταν άνθρωπος), αν είχε σώμα κι όχι ψυχή(επομένως ούτε και πνεύμα) θα ήταν σαν ένα άγαλμα, αν είχε μόνο ψυχή κι όχι πνεύμα θα ήταν σαν ζώο. Κι αν είχε μόνο σώμα και μυαλό θα ήταν σαν μηχανή. Και μιας και μπορεί να φαίνεται ακόμη παράξενο το γιατί δεν συμπεριέλαβα το μυαλό ξεχωριστά στα μέρη της ανθρώπινης οντότητας, δεσμεύομαι να πω το λόγο πιο ξεκάθαρα και πιο αναλυτικά στο επόμενο φιλοσοφικό δοκίμιο.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου