Δευτέρα 5 Αυγούστου 2013

5ο Φιλοσοφικό(Λογικό) Δοκίμιο: Η ανάγκη για ουσία στις ζωές και τις ενέργειές μας

          Η σημερινή μου ανάρτηση έχει ως θέμα μια αρκετά πολύπλοκη έννοια, την έννοια της ουσίας. Η συγκεκριμένη έννοια έχει εκλείψει σε τεράστιο βαθμό στην εποχή μας, όπως και πολλές ανάλογα αξιόλογες, όπως το μέτρο. Θα έλεγα ότι έχει θυσιαστεί, όπως κι οι άλλες στο βωμό της-λανθασμένης-άποψης ότι το καλύτερο είναι το ευκολότερο. Έτσι παρατηρούμε τους περισσότερους ανθρώπους, είτε επειδή έχουν αυτή την άποψη, είτε επειδή δεν ξέρουν τι είναι ουσιαστικό και τι όχι(και για τα δύο ευθύνεται κυρίως η έλλειψη παιδείας), να αναλώνονται σε ανούσιες δραστηριότητες, οι οποίες, όπως θα εξηγήσω παρακάτω, τους κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό.


          Τι είναι όμως ουσία και ποιες δραστηριότητες είναι ουσιαστικές; Για να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα θα δανειστώ ένα πολύ γνωστό αρχαίο ελληνικό ρητό. Ουσιαστικές είναι οι δραστηριότητες εκείνες, οι οποίες συντελούν ώστε να γίνει ο άνθρωπος ένα ον με <<νου(και ψυχή, ας προσθέσω εγώ) υγιή εν σώματι υγιεί>>, κάτι που αποτελεί τον προορισμό του ανθρώπου. Έτσι μπορούμε επίσης να πούμε ότι ουσία είναι η προσφορά μιας δραστηριότητας στον άνθρωπο, σε ένα ή περισσότερα από τα μέρη που τον συναπαρτίζουν(σώμα, ψυχή, πνεύμα) για την εκπλήρωση του σκοπού αυτού. Παράλληλα, για να είναι μια δραστηριότητα ουσιαστική, υπάρχει και μια δεύτερη προϋπόθεση. Η προϋπόθεση αυτή είναι να μη βλάπτει καθόλου ένα ή και τα δύο άλλα μέρη της οντότητας που λέγεται άνθρωπος(π.χ. το σώμα ενός στρατιώτη που πολεμά γίνεται πιο δυνατό, όμως η ψυχή και το πνεύμα του πλήττονται σοβαρά από αυτή τη δραστηριότητα), ή έστω να το βλάπτει πάρα πολύ λιγότερο από όσο ωφελεί αυτό το μέρος που ωφελεί ή να ωφελεί τα δύο και να βλάπτει το ένα(και τα 3 όμως να τα επηρεάζει στον ίδιο περίπου βαθμό). Δηλαδή,με λίγα λόγια, να προσφέρει στον άνθρωπο(συνολικά, και στα τρία μέρη του) αρκετά περισσότερο από όσο τον βλάπτει(για να το καταλάβει ο άνθρωπος αν συμβαίνει χρειάζεται καλή κριτική ικανότητα). Γιατί, αν, για παράδειγμα, μια δραστηριότητα ωφελεί ένα από τα τρία μέρη σε ένα συγκεκριμένο βαθμό και βλάπτει ένα άλλο στον ίδιο(βαθμό), τότε το κέρδος είναι μηδενικό. Είναι σαν κάποιος να αθλείται εντατικά, θέλοντας να αδυνατίσει, και όταν τελειώσει να πάει να φάει το διπλάσιο φαγητό από όσο του χρειάζεται. Δεν θα ωφεληθεί ιδιαίτερα. Τέλος, η τρίτη προϋπόθεση που καθιστά μια δραστηριότητα ουσιαστική είναι να μην ωφελεί ένα μέρος του ανθρώπου το οποίο δεν το χρειάζεται ιδιαίτερα τη στιγμή που κάποιο άλλο δε βρίσκεται σε καλό επίπεδο. Ας πούμε ένας καθηγητής πανεπιστημίου, με μεγάλη μόρφωση και καλλιέργεια είναι ανούσιο να καταπιάνεται με δραστηριότητες που ωφελούν το πνεύμα του αν, για παράδειγμα, το σώμα του δε βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Και τα τρία μέρη του ανθρώπου είναι εξίσου σημαντικά και δεν πρέπει να ασχολείται κάποιος μονάχα με το ένα-βέβαια, κάποιος πρέπει να αφιερώσει περισσότερο χρόνο για να φτάσει πνευματικά στο επιθυμητό επίπεδο, παρά σωματικά, αυτό όμως μονάχα επειδή το πνεύμα εξασκείται πιο δύσκολα από το σώμα. (Παρ'όλ'αυτά, για κάποιον που έχει φτάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο σε σώμα, ψυχή και πνεύμα δεν είναι κακό να ασχολείται με δραστηριότητες που θα τον κάνουν ακόμα καλύτερο, αφού ο άνθρωπος πρέπει να έχει ως στόχο την τελειότητα, άσχετα με το ότι δεν θα τη φτάσει ποτέ.) Παράλληλα, είναι σημαντικό και να μην υπάρχει και κάποια ουσιαστικότερη δραστηριότητα από αυτή που κάνουμε. Αν πχ κάποιος πάει για τζόκινγκ, ενώ μπορεί να πάει και για τρέξιμο, που θα τον ωφελήσει περισσότερο, τότε το τζόκινγκ, αν κι επίσης τον ωφελεί, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ουσιαστική δραστηριότητα.

          Βέβαια, και με βάση και το γεγονός ότι για να κερδίσεις κάτι πρέπει να χάσεις κάτι άλλο, οι ουσιαστικές δραστηριότητες(όπως ο αθλητισμός που γυμνάζει σώμα, ψυχή και πνεύμα) είναι πιο σύνθετες κι επίπονες από τις ανούσιες(όπως το να πηγαίνει κάποιος για καφέ με ένα φίλο του, μόνο και μόνο για να σκοτώσει την ώρα του-αν υπάρχει σοβαρός λόγος δεν είναι κακό). Γι'αυτό το λόγο είναι, νομίζω, ανάγκη να αναφερθούν κι οι επιπτώσεις που έχουν οι, πιο εύκολες, ανούσιες δραστηριότητες για τον άνθρωπο, ώστε να φανεί γιατί πρέπει να τείνουμε προς τις, δύσκολες, ουσιαστικές ασχολίες. Η σοβαρότερη (και προφανέστερη) απ'όλες είναι ότι κάνουν στον άνθρωπο περισσότερο κακό παρά καλό. Το να μείνει,για παράδειγμα, δηλαδή κάποιος αμόρφωτος είναι πολύ ευκολότερο από το να μορφωθεί. Και μπορεί να κάνει καλό στο σώμα του, αφού δε θα κουραστεί, όμως κάνει κακό στην ψυχή και το πνεύμα του. Επομένως κάνει περισσότερο κακό στον άνθρωπο, αφού ωφελεί ένα μέρος του και βλάπτει δύο. Η δεύτερη συνέπεια αφορά την απώλεια του χρόνου. Είναι πραγματικά χάσιμο χρόνου να καταπιάνεται κανείς με ανούσιες δραστηριότητες. Ο λόγος είναι ξεκάθαρος: ότι αφιερώνει χρόνο και προσπάθεια για δραστηριότητες οι οποίες όχι μόνο δεν του προσφέρουν , αλλά είναι αρκετά πιθανό και να τον βλάπτουν. Χρόνο και προσπάθεια που θα μπορούσαν να διατεθούν για ουσιαστικές ενέργειες. Μια τρίτη, αρκετά σημαντική, επίπτωση έχει να κάνει με την πολύ μεγάλη δύναμη της συνήθειας. Δηλαδή, αν κάποιος άνθρωπος συνηθίσει να ασχολείται με ανούσια πράγματα, μετά θα είναι δύσκολο να σταματήσει, ακόμα κι αν καταλάβει ότι δεν του κάνει καλό αυτό, αφού θα έχει <<εθιστεί>>(εννοώ εδώ έναν εθισμό με μεγάλη διάρκεια, ένα "mix" γνήσιας αγάπης κι αγάπης-εθισμού) σε αυτά, ενώ είναι αρκετά πιθανό και να έχει δεθεί συναισθηματικά με κάποια ανούσια δραστηριότητα. Γι'αυτούς τους λόγους είναι πολύ σημαντικό να προσέχουμε, ώστε να ασχολούμαστε με ουσιώδη, κι όχι ανούσια, πράγματα. (Βέβαια για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητο να αναπτύξουμε και την κριτική μας ικανότητα, προκειμένου να καταλαβαίνουμε τι είναι ουσιώδες και τι όχι, αφού η αδύναμη κριτική ικανότητα είναι, από κοινού και με το γεγονός ότι οι ανούσιες πράξεις είναι ευκολότερες, οι κύριες αιτίες που οι άνθρωποι καταφεύγουν σε ανούσιες δραστηριότητες.)

          Στο σημείο αυτό αξίζει να κάνω κάποιες παρατηρήσεις. Η πρώτη έχει να κάνει με την υπενθύμιση της ανάγκης τήρησης, και σε αυτήν την περίπτωση, του μέτρου. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι όσες δραστηριότητες ξεφεύγουν του μέτρου, είναι ανούσιες(αφού κάνουν περισσότερο κακό από ότι καλό στον άνθρωπο)  και συνεπώς βλαβερές. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το μέτρο και η ουσία είναι έννοιες άμεσα συνυφασμένες. Η ουσία βρίσκεται στο μέτρο, όπως αυτό έχει οριστεί σε προηγούμενη ανάρτηση. Το δεύτερο είναι ότι, αφού, όπως έχω επισημάνει, μέχρι και στην τήρησή του πρέπει να υπάρχει μέτρο, δεν είναι κακό κάποιες φορές να ασχολούμαστε και με εύκολα ανούσια πράγματα. Αρκεί βέβαια να μην το παρακάνουμε και αυτά να μην αφήνουν κάποια μόνιμη βλάβη σε ένα από τα μέρη της ανθρώπινης υπόστασής μας. Η δεύτερη παρατήρηση σχετίζεται με την αντικειμενικότητα στην έννοια της ουσίας. Το αν είναι κάτι ουσιώδες ή όχι είναι σχεδόν καθολικό. Δηλαδή, δεν είναι ανάλογο με το γούστο του καθενός. Όλοι ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος, επομένως το τέλειο σώμα, η τέλεια ψυχή, το τέλειο πνεύμα, τα οποία πρέπει να επιδιώκουμε είναι κοινά για όλους μας, επομένως κοινό είναι και το αν κάποια ασχολία μας ωθεί προς αυτήν την κατεύθυνση ή όχι, αν λοιπόν είναι ουσιαστική. Εξαιρούνται βεβαίως οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες(π.χ. το τέλειο σώμα για κάποιον που δεν μπορεί να περπατήσει δεν είναι τόσο γυμνασμένο όσο για κάποιον που μπορεί, αφού ο δεύτερος μπορεί να γυμναστεί ευκολότερα, άρα το τέλειο σώμα για αυτόν είναι πιο γυμνασμένο). Η τρίτη παρατήρηση που θα ήθελα να κάνω, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, είναι ότι καμιά ενέργεια δεν είναι ουσιαστική αν καταστρέφει το περιβάλλον(εξαιρούνται περιπτώσεις που αυτό γίνεται για λόγους σωματικής/ψυχικής/πνευματικής επιβίωσης, όπως το φάγωμα των ζώων:σωματική επιβίωση) ή καταπατά τα δικαιώματα των άλλων(εξαιρείται η περίπτωση της νόμιμης άμυνας σε επίθεση). Δηλαδή αν κάποιος άνθρωπος ωφελείται(σε οποιοδήποτε μέρος του) κάνοντας ένα από τα δύο δεν κάνει κάτι ουσιαστικό αφού έτσι γίνεται ανήθικός, κάτι που βλάπτει σοβαρά και την ψυχή και το σώμα του και τα καθιστά άρρωστα(η ηθική αρετή είναι το βασικότερο στοιχείο της παιδείας, χωρίς την οποία κανείς δεν μπορεί να λέγεται άνθρωπος).

          Γνώμη μου είναι πως αν βάλουμε στις ζωές μας μέτρο και ουσία(τα οποία βέβαια για να τα βρούμε χρειάζεται κριτική ικανότητα:παιδεία) αυτές θα γίνουν αυτομάτως καλύτερες. Γιατί η ζωή μας είναι αποτέλεσμα των επιλογών μας, η ορθότητα των οποίων εξαρτάται από το αν έχουν ουσία και μέτρο. Ας βάλουμε λοιπόν ουσία(και μέτρο) στις ζωές μας για να τις κάνουμε καλύτερες.

                                                    Homo Cogitans

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου