"Η πρώτη κραυγή του ανθρώπου είναι κλάμα. Αποκεί και πέρα οι άνθρωποι ή παραμένουν άνθρωποι και κλαίνε, ή γίνονται τέρατα και κάνουν τους άλλους να κλαίνε". Η παραπάνω ρήση ανήκει στον Μενέλαο Λουντέμη. Μου ήρθε πρόσφατα στο μυαλό, με αφορμή κάποια πράγματα που συνειδητοποίησα, οπότε θεώρησα καλό να ξεκινήσω την σημερινή μου ανάρτηση με αυτήν. Με τη συγκεκριμένη μου ανάρτηση, η οποία θα έχει πιθανότατα συνέχεια και με ένα δεύτερο μέρος, θα επιχειρήσω να εντρυφήσω στις πιο "σκοτεινές" πλευρές της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης.
Στο σημείο αυτό, η σκέψη μου θα συναντήσει ξανά κάποιον γνωστό και σπουδαίο άνδρα, τον πατέρα της ψυχανάλυσης και της ψυχολογίας γενικότερα, Sigmund Freud. Ο Freud ήταν ο πρώτος που είχε αναφερθεί σε ένστικτα, ενορμήσεις, επιθετικότητα. Όλοι μας έχουμε ένστικτα-ενορμήσεις(που τοποθετούνται στο "Εκείνο" κατά τον Freud), οι οποίες είναι σε γενικές γραμμές πράγματα που σχετίζονται με την επιβίωση και την αναπαραγωγή μας και, συνεπώς, αυτές οι πράξεις, συνδέονται και με ένα αίσθημα ευχαρίστησης, προκειμένου να μας κάνουν να τις επιδιώκουμε. Ο Freud είχε αναφερθεί και στην ενόρμηση της επιθετικότητας-όταν αποτυγχάνουμε να κερδίσουμε αυτή την ευχαρίστηση(και τον σχετικό με αυτή εκάστοτε στόχο), αισθανόμαστε ένα αίσθημα ματαίωσης, που οδηγεί στην επιθετικότητα. Ωστόσο, τι γίνεται όταν οι πόροι είναι εξαρχής περιορισμένοι και τους διεκδικούν πολλοί; Κατά τη γνώμη μου, και σε αυτή την περίπτωση βγαίνει μία επιθετικότητα στον άνθρωπο, "προκαταβολικά" προκειμένου να υπερνικήσει τους άλλους και να κερδίσει ο ίδιος εκείνο που επιθυμεί.
Αυτή η επιθετικότητα είναι βέβαια ένα ζωώδες, παρά ένα πολιτισμένο ένστικτο. Το πώς, πότε και με ποιον τρόπο εκφράζεται εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Το επίπεδο παιδείας που διαθέτει ένας άνθρωπος, το κατά πόσο κρίνει ότι μπορεί να επιβληθεί στους ανταγωνιστές του, το αν ξέρει ότι θα υπάρχει μία τιμωρία για την επιθετικότητά του, το κατά πόσο κρίνει ότι κινδυνεύει να χάσει αυτό που επιθυμεί(αν δεν είναι επιθετικός) και, φυσικά, από το πόσο σημαντικό είναι το συγκεκριμένο αγαθό για εκείνον. Στην σημερινή λοιπόν εποχή, και στις σημερινές κοινωνίες, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ναι μεν εγγράματοι αλλά απαίδευτοι δε(για το τι ορίζω εγώ ως παιδεία αναφέρθηκα στο 1ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο). Κι ακόμα και να διαθέτουν παιδεία, οι περισσότεροι φρονώ ότι δεν διαθέτουν αρκετή, ώστε να καταπολεμήσουν αυτά τα ισχυρά φυσικά ένστικτα(φυσικά από την άποψη ότι είναι μέρος της φύσης μας-κανείς δε γεννιέται πολιτισμένος, αυτό είναι ένα επίκτητο χαρακτηριστικό). Από την άλλη, οι ανταγωνιστές, σε έναν πλανήτη 7 δισεκατομμυρίων κατοίκων είναι συνήθως πολλοί, Και, επίσης, λόγω του καταναλωτικού πνεύματος που μας καλλιεργείται από τα μέσα, η ανάγκη απόκτησης αγαθών φαντάζει επιτακτική. Χρειάζεται πολλή παιδεία και βαθειά συνειδητοποίηση των πραγμάτων για να καταλάβει κανείς ότι κάποια πράγματα είναι πάνω από τα υλικά. Κι ακόμα και να το κάνει βέβαια αυτό, και πάλι κάποια αγαθά περιορισμένης διάθεσης δεν είναι υλικά(πχ οι θέσεις φοίτησης σε ένα πανεπιστήμιο), οπότε και πάλι υπάρχει ανταγωνισμός. Δεδομένων αυτών των τριών, είναι μάλλον αρκετά λογικό να ενισχύονται πολύ οι επιθετικές τάσεις των ανθρώπων. Το κατά πόσο θα εκφραστούν και στην πράξη, εξαρτάται από τους δύο εναπομείναντες παράγοντες: α)το αν θα υπάρχει κάποια τιμωρία και β)αν θα μπορεί το άτομο να επιβληθεί στους εκάστοτε ανταγωνιστές του. Όσον αφορά το πρώτο, πάντα υπάρχουν μορφές βίας που δεν τιμωρούνται, είτε γιατί δεν εμπίπτουν σε κάποια ρητή παραβίαση του ποινικού κώδικα, είτε επειδή οι παραβάτες διαθέτουν εξουσία κι έτσι αποφεύγουν τις κυρώσεις.
Κάπως έτσι φτάνουμε να έχουμε έναν κόσμο που το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Η βία-επιθετικότητα ενισχύεται περισσότερο από όσο τιμωρείται. Γιατί η παιδεία είναι λίγη, οι ανταωνιστές πολλοί κι η απόκτηση αγαθών, υλικών κυρίως, έχει εδραιωθεί ως η πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Το μόνο που κρατάει τον κόσμο σε μία ισορροπία είναι η ύπαρξη νόμων και των αντίστοιχων τιμωριών. Μα κι οι νόμοι ακόμα δεν καλύπτουν τα πάντα, για τους 2 λόγους που προανέφερα. Όπως αναφέρει κι ο αρχαίος φιλόσοφος Ανάχαρσις, "Οι νόμοι είναι σαν τον ιστό της αράχνης. Οι μικρές μύγες πιάνονται κι οι μεγάλες σχίζουν τον ιστό και φεύγουν". Οι νόμοι, όπως κι οι ιστοί, έχουν και κάποια κενά σημεία, μέσα από τα οποία μπορείς να περάσεις, προσθέτω εγώ. Η βία κι η επιθετικότητα έτσι κυριαρχεί στις μέρες μας. Μπορεί όχι στην παλιά μορφή της, τη σωματική. Αλλά νομίζω ότι από πλευράς έντασης υπάρχει στον ίδιο βαθμό, αν όχι και σε μεγαλύτερο. Ζούμε σε έναν κόσμο συμφερόντων. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε την ανάγκη για αγαθά(κάτι φυσιολογικό σε έναν βαθμό) και πολλούς ανταγωνιστές. Έτσι, όσοι δεν έχουν επαρκή παιδεία εκφράζουν τα επιθετικά τους ένστικτα για να τα κατακτήσουν. Οι άνθρωποι συνεπώς έχουν φτάσει να διαχωρίζονται σε εκείνους που καταπιέζουν τους άλλους, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους, και σε κείνους που καταπιέζονται. Αν και μάλλον οι περισσότεροι είναι και τα δύο, μιας και σε άλλα περιβάλλοντα είναι οι δυνατότεροι, οπότε ασκούν εξουσία, ενώ σε άλλα όχι, οπότε δέχονται την εξουσία του δυνατότερου. Όπως είπα και νωρίτερα, ένα κριτήριο για το αν θα εκφράσουμε την επιθετικότητά μας είναι το κατά πόσο πιστεύουμε ότι μπορούμε να επιβληθούμε. Ακόμα και για κείνους που θέλουν να μείνουν αμέτοχοι σε όλο αυτό το παιχνίδι της εξουσίας, είναι πάρα πολύ δύσκολο. Γιατί, από τη στιγμή που υπάρχουν άνθρωποι που εκφράζουν τη δύναμη-επιθετικότητά τους, άμα δεν κάνεις και συ το ίδιο, πολύ φυσικά γίνεσαι και συ θύμα τους.
Δεδομένου λοιπόν ότι η κατάσταση έχει κάπως έτσι, έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε πώς μπορεί αυτή να επηρεάζει την ψυχολογία των ανθρώπων. Μπορεί κανείς να πει ότι έτσι διαμορφώνονται 3, διαφορετικοί από τους μέχρι τώρα γνωστούς, τρόπους προσωπικότητας. Η κυριαρχική προσωπικότητα, η καιροσκοπική και η υποτακτική. Η κυριαρχική είναι η προσωπικότητα εκείνων, των λίγων, που διαθέτουν τόση πολλή δύναμη, ώστε να επιβάλλονται σε όλα τα περιβάλλοντα των οποίων αποτελούν μέρος. Η υποτακτική, το αντίθετο. Εκείνοι, οι λίγοι πάλι, αλλά περισσότεροι σε σχέση με την πρώτη κατηγορία, που είναι τόσο αδύναμοι και συνεπώς καταδικασμένοι να είναι υποταγμένοι, σε όλα τα περιβάλλοντα. Κι η καιροσκοπική είναι εκείνη που αντιστοιχεί στους περισσότερους, εκείνους που διαθέτουν μέτρια επίπεδα δύναμης, και συνεπώς, το αν μπορούν να επιβληθούν εξαρτάται από τα εκάστοτε περιβάλλοντα και τους εκάστοτε ανταγωνιστές τους. Είναι μάλλον εύκολο να καταλάβει κανείς, σε γενικές γραμμές, πώς δρα η καθεμία. Η κυριαρχική είναι, γενικά, αυταρχική, δυναμική, εγωιστική, άπληστη. Θέλει να πάρει αυτό που επιθυμεί εδώ και τώρα και δεν την νοιάζει ιδιαίτερα αν κάποιος άλλος το αξίζει, το θέλει ή το έχει ανάγκη περισσότερο. Η υποτακτική είναι η προσωπικότητα που έχει μάθει να υποτάσσεται, να ζει χωρίς αυτά που θέλει κι έχει ανάγκη, να καταπνίγει το θυμό που δεν την παίρνει να εκφράσσει. Η καιροσκοπική είναι μάλλον η πιο έξυπνη κι από τις 3, αφού έχει δομηθεί στον άξονα της πραγματικότητας. Έχει ικανότητα στο να ζυγίζει τις συνθήκες και να κρίνει πότε πρέπει να διεκδικήσει και πότε να κρατήσει μια πιο μετριοπαθή στάση, ανάλογα με τις συνθήκες και, πιο συγκεκριμένα, τους ανταγωνιστές.
Είναι μάλλον ολοφάνερο πόσο αρρωστημένα είναι τα δύο άκρα, η κυριαρχική κι η υποτακτική. Η κυριαρχική είναι μια προσωπικότητα που δυσκολεύεται να αγαπήσει, να νοιαστεί, να νοιώσει ενσυναίσθηση, να δώσει προτεραιότητα, σε κάποιες περιπτώσεις, στις ανάγκες των άλλων(αυτό είναι το νόημα της αγάπης). Η υποτακτική κι εκείνη δυσκολεύεται να δεθεί και να αφεθεί σε μία επιθυμία, αφού ξέρει ότι μάλλον δεν θα πραγματοποιηθεί. Μεταξύ των τριών, η πιο λογική κι ισορροπημένη είναι βέβαια η τρίτη. Και γιατί προσεγγίζει περισσότερο το μέτρο και γιατί, σε πολλές περιπτώσεις, είναι λογικό να υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός για την απόκτηση ενός αγαθού. Επομένως, είναι λογικό να είναι κανείς μαθημένος στο να σκέφτεται κανείς τις συνθήκες και να παίρνει τις αποφάσεις του με βάση αυτές. Και τις τρεις όμως, εγώ προσωπικά τις θεωρώ παθολογικές πτυχές τις ανθρώπινης προσωπικότητας. Η ανάγκη για αγαθά, κάθε είδους, υπάρχει σήμερα στον άνθρωπο περισσότερο από ποτέ(λόγω του καταναλωτικού πνεύματος της σημερινής κοινωνίας) κι ο ανταγωνισμός το ίδιο(λόγω ότι υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο, παρά ποτέ άλλοτε. Έτσι η καταπίεση των αδυνάτων από τους δυνατούς κι η επιθετικότητα, στις συγκεκαλυμένες βέβαια μορφές της, θεωρώ, ότι έχει φτάσει σε επίπεδα πολύ ψηλότερα από αυτά που πρέπει. Ακόμα κι οι άνθρωποι στους οποίους κυριαρχεί(γιατί τίποτα στην ψυχολογία δεν είναι άσπρο ή μαύρο) η καιροσκοπική προσωπικότητα, φαντάζουν στα μάτια μου ως κάτι παθολογικό. Θεωρώ υπερβολικό να έχουν κι εκείνοι τόσες επιθυμίες κι υπερβολικό να ζουν συνεχώς σε μία κατάσταση που πρέπει να έχουν τις κεραίες τους τεντωμένες, να ζυγίζουν δεδομένα και να παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις. Για αυτό το λόγο πιστεύω ότι αυτή η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί δεν έχει κάποιο μέτρο, όσον αφορά την αντιμετώπισή της, κι ως εκ τούτου είναι εκ των πραγμάτων προβληματική και θα οδηγήσει το ανθρώπινο είδος σε πολλά προβλήματα, αν δεν αλλάξει εγκαίρως, κάτι που εγώ προσωπικά βέβαια δεν βλέπω πολύ πιθανό. Οι τρόποι είναι μάλλον εμφανείς, αν σκεφτεί κανείς τους παράγοντες έκφρασης επιθετικότητας: επένδυση στην καλλιέργεια παιδείας, μείωση της καλλιέργειας καταναλωτικού πνεύματος, πληρέστεροι νόμοι και έλεγχος του ανθρώπινου πληθυσμού(για να μην παρεξηγηθώ, με αυτό εννοώ μέτρα παρόμοια με την απαγόρευση γέννησης πάνω από ενός παιδιού που εφαρμόστηκε στην υπερπληθή Κίνα).
Το σημερινό μου κείμενο είναι μάλλον από τα πιο δυσάρεστα κι απαισιόδοξα που έχω γράψει όλα αυτά τα χρόνια. Προβάλλει μία πολύ άσχημη κατάσταση, που έχει εδραιωθεί πολύ γερά και που, αν συνεχιστεί και, πόσο μάλλον επιδεινωθεί, θα θέσει σε κίνδυνο και προβλήματα το ανθρώπινο είδος. Ωστόσο, θεωρώ σημαντικό, ως ψυχολόγος, φιλόσοφος, κοινωνικός παρατηρητής & συγγραφέας να εκθέσω ένα ζήτημα που θεωρώ τόσο σημαντικό. Εύχομαι τα πράγματα να αλλάξουν προτού να είναι πολύ αργά. Είναι πολύ δύσκολο μεν, διόλου ακατόρθωτο δε.
Homo Cogitans
Στο σημείο αυτό, η σκέψη μου θα συναντήσει ξανά κάποιον γνωστό και σπουδαίο άνδρα, τον πατέρα της ψυχανάλυσης και της ψυχολογίας γενικότερα, Sigmund Freud. Ο Freud ήταν ο πρώτος που είχε αναφερθεί σε ένστικτα, ενορμήσεις, επιθετικότητα. Όλοι μας έχουμε ένστικτα-ενορμήσεις(που τοποθετούνται στο "Εκείνο" κατά τον Freud), οι οποίες είναι σε γενικές γραμμές πράγματα που σχετίζονται με την επιβίωση και την αναπαραγωγή μας και, συνεπώς, αυτές οι πράξεις, συνδέονται και με ένα αίσθημα ευχαρίστησης, προκειμένου να μας κάνουν να τις επιδιώκουμε. Ο Freud είχε αναφερθεί και στην ενόρμηση της επιθετικότητας-όταν αποτυγχάνουμε να κερδίσουμε αυτή την ευχαρίστηση(και τον σχετικό με αυτή εκάστοτε στόχο), αισθανόμαστε ένα αίσθημα ματαίωσης, που οδηγεί στην επιθετικότητα. Ωστόσο, τι γίνεται όταν οι πόροι είναι εξαρχής περιορισμένοι και τους διεκδικούν πολλοί; Κατά τη γνώμη μου, και σε αυτή την περίπτωση βγαίνει μία επιθετικότητα στον άνθρωπο, "προκαταβολικά" προκειμένου να υπερνικήσει τους άλλους και να κερδίσει ο ίδιος εκείνο που επιθυμεί.
Αυτή η επιθετικότητα είναι βέβαια ένα ζωώδες, παρά ένα πολιτισμένο ένστικτο. Το πώς, πότε και με ποιον τρόπο εκφράζεται εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Το επίπεδο παιδείας που διαθέτει ένας άνθρωπος, το κατά πόσο κρίνει ότι μπορεί να επιβληθεί στους ανταγωνιστές του, το αν ξέρει ότι θα υπάρχει μία τιμωρία για την επιθετικότητά του, το κατά πόσο κρίνει ότι κινδυνεύει να χάσει αυτό που επιθυμεί(αν δεν είναι επιθετικός) και, φυσικά, από το πόσο σημαντικό είναι το συγκεκριμένο αγαθό για εκείνον. Στην σημερινή λοιπόν εποχή, και στις σημερινές κοινωνίες, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ναι μεν εγγράματοι αλλά απαίδευτοι δε(για το τι ορίζω εγώ ως παιδεία αναφέρθηκα στο 1ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο). Κι ακόμα και να διαθέτουν παιδεία, οι περισσότεροι φρονώ ότι δεν διαθέτουν αρκετή, ώστε να καταπολεμήσουν αυτά τα ισχυρά φυσικά ένστικτα(φυσικά από την άποψη ότι είναι μέρος της φύσης μας-κανείς δε γεννιέται πολιτισμένος, αυτό είναι ένα επίκτητο χαρακτηριστικό). Από την άλλη, οι ανταγωνιστές, σε έναν πλανήτη 7 δισεκατομμυρίων κατοίκων είναι συνήθως πολλοί, Και, επίσης, λόγω του καταναλωτικού πνεύματος που μας καλλιεργείται από τα μέσα, η ανάγκη απόκτησης αγαθών φαντάζει επιτακτική. Χρειάζεται πολλή παιδεία και βαθειά συνειδητοποίηση των πραγμάτων για να καταλάβει κανείς ότι κάποια πράγματα είναι πάνω από τα υλικά. Κι ακόμα και να το κάνει βέβαια αυτό, και πάλι κάποια αγαθά περιορισμένης διάθεσης δεν είναι υλικά(πχ οι θέσεις φοίτησης σε ένα πανεπιστήμιο), οπότε και πάλι υπάρχει ανταγωνισμός. Δεδομένων αυτών των τριών, είναι μάλλον αρκετά λογικό να ενισχύονται πολύ οι επιθετικές τάσεις των ανθρώπων. Το κατά πόσο θα εκφραστούν και στην πράξη, εξαρτάται από τους δύο εναπομείναντες παράγοντες: α)το αν θα υπάρχει κάποια τιμωρία και β)αν θα μπορεί το άτομο να επιβληθεί στους εκάστοτε ανταγωνιστές του. Όσον αφορά το πρώτο, πάντα υπάρχουν μορφές βίας που δεν τιμωρούνται, είτε γιατί δεν εμπίπτουν σε κάποια ρητή παραβίαση του ποινικού κώδικα, είτε επειδή οι παραβάτες διαθέτουν εξουσία κι έτσι αποφεύγουν τις κυρώσεις.
Κάπως έτσι φτάνουμε να έχουμε έναν κόσμο που το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Η βία-επιθετικότητα ενισχύεται περισσότερο από όσο τιμωρείται. Γιατί η παιδεία είναι λίγη, οι ανταωνιστές πολλοί κι η απόκτηση αγαθών, υλικών κυρίως, έχει εδραιωθεί ως η πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Το μόνο που κρατάει τον κόσμο σε μία ισορροπία είναι η ύπαρξη νόμων και των αντίστοιχων τιμωριών. Μα κι οι νόμοι ακόμα δεν καλύπτουν τα πάντα, για τους 2 λόγους που προανέφερα. Όπως αναφέρει κι ο αρχαίος φιλόσοφος Ανάχαρσις, "Οι νόμοι είναι σαν τον ιστό της αράχνης. Οι μικρές μύγες πιάνονται κι οι μεγάλες σχίζουν τον ιστό και φεύγουν". Οι νόμοι, όπως κι οι ιστοί, έχουν και κάποια κενά σημεία, μέσα από τα οποία μπορείς να περάσεις, προσθέτω εγώ. Η βία κι η επιθετικότητα έτσι κυριαρχεί στις μέρες μας. Μπορεί όχι στην παλιά μορφή της, τη σωματική. Αλλά νομίζω ότι από πλευράς έντασης υπάρχει στον ίδιο βαθμό, αν όχι και σε μεγαλύτερο. Ζούμε σε έναν κόσμο συμφερόντων. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουμε την ανάγκη για αγαθά(κάτι φυσιολογικό σε έναν βαθμό) και πολλούς ανταγωνιστές. Έτσι, όσοι δεν έχουν επαρκή παιδεία εκφράζουν τα επιθετικά τους ένστικτα για να τα κατακτήσουν. Οι άνθρωποι συνεπώς έχουν φτάσει να διαχωρίζονται σε εκείνους που καταπιέζουν τους άλλους, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους, και σε κείνους που καταπιέζονται. Αν και μάλλον οι περισσότεροι είναι και τα δύο, μιας και σε άλλα περιβάλλοντα είναι οι δυνατότεροι, οπότε ασκούν εξουσία, ενώ σε άλλα όχι, οπότε δέχονται την εξουσία του δυνατότερου. Όπως είπα και νωρίτερα, ένα κριτήριο για το αν θα εκφράσουμε την επιθετικότητά μας είναι το κατά πόσο πιστεύουμε ότι μπορούμε να επιβληθούμε. Ακόμα και για κείνους που θέλουν να μείνουν αμέτοχοι σε όλο αυτό το παιχνίδι της εξουσίας, είναι πάρα πολύ δύσκολο. Γιατί, από τη στιγμή που υπάρχουν άνθρωποι που εκφράζουν τη δύναμη-επιθετικότητά τους, άμα δεν κάνεις και συ το ίδιο, πολύ φυσικά γίνεσαι και συ θύμα τους.
Δεδομένου λοιπόν ότι η κατάσταση έχει κάπως έτσι, έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε πώς μπορεί αυτή να επηρεάζει την ψυχολογία των ανθρώπων. Μπορεί κανείς να πει ότι έτσι διαμορφώνονται 3, διαφορετικοί από τους μέχρι τώρα γνωστούς, τρόπους προσωπικότητας. Η κυριαρχική προσωπικότητα, η καιροσκοπική και η υποτακτική. Η κυριαρχική είναι η προσωπικότητα εκείνων, των λίγων, που διαθέτουν τόση πολλή δύναμη, ώστε να επιβάλλονται σε όλα τα περιβάλλοντα των οποίων αποτελούν μέρος. Η υποτακτική, το αντίθετο. Εκείνοι, οι λίγοι πάλι, αλλά περισσότεροι σε σχέση με την πρώτη κατηγορία, που είναι τόσο αδύναμοι και συνεπώς καταδικασμένοι να είναι υποταγμένοι, σε όλα τα περιβάλλοντα. Κι η καιροσκοπική είναι εκείνη που αντιστοιχεί στους περισσότερους, εκείνους που διαθέτουν μέτρια επίπεδα δύναμης, και συνεπώς, το αν μπορούν να επιβληθούν εξαρτάται από τα εκάστοτε περιβάλλοντα και τους εκάστοτε ανταγωνιστές τους. Είναι μάλλον εύκολο να καταλάβει κανείς, σε γενικές γραμμές, πώς δρα η καθεμία. Η κυριαρχική είναι, γενικά, αυταρχική, δυναμική, εγωιστική, άπληστη. Θέλει να πάρει αυτό που επιθυμεί εδώ και τώρα και δεν την νοιάζει ιδιαίτερα αν κάποιος άλλος το αξίζει, το θέλει ή το έχει ανάγκη περισσότερο. Η υποτακτική είναι η προσωπικότητα που έχει μάθει να υποτάσσεται, να ζει χωρίς αυτά που θέλει κι έχει ανάγκη, να καταπνίγει το θυμό που δεν την παίρνει να εκφράσσει. Η καιροσκοπική είναι μάλλον η πιο έξυπνη κι από τις 3, αφού έχει δομηθεί στον άξονα της πραγματικότητας. Έχει ικανότητα στο να ζυγίζει τις συνθήκες και να κρίνει πότε πρέπει να διεκδικήσει και πότε να κρατήσει μια πιο μετριοπαθή στάση, ανάλογα με τις συνθήκες και, πιο συγκεκριμένα, τους ανταγωνιστές.
Είναι μάλλον ολοφάνερο πόσο αρρωστημένα είναι τα δύο άκρα, η κυριαρχική κι η υποτακτική. Η κυριαρχική είναι μια προσωπικότητα που δυσκολεύεται να αγαπήσει, να νοιαστεί, να νοιώσει ενσυναίσθηση, να δώσει προτεραιότητα, σε κάποιες περιπτώσεις, στις ανάγκες των άλλων(αυτό είναι το νόημα της αγάπης). Η υποτακτική κι εκείνη δυσκολεύεται να δεθεί και να αφεθεί σε μία επιθυμία, αφού ξέρει ότι μάλλον δεν θα πραγματοποιηθεί. Μεταξύ των τριών, η πιο λογική κι ισορροπημένη είναι βέβαια η τρίτη. Και γιατί προσεγγίζει περισσότερο το μέτρο και γιατί, σε πολλές περιπτώσεις, είναι λογικό να υπάρχει ισχυρός ανταγωνισμός για την απόκτηση ενός αγαθού. Επομένως, είναι λογικό να είναι κανείς μαθημένος στο να σκέφτεται κανείς τις συνθήκες και να παίρνει τις αποφάσεις του με βάση αυτές. Και τις τρεις όμως, εγώ προσωπικά τις θεωρώ παθολογικές πτυχές τις ανθρώπινης προσωπικότητας. Η ανάγκη για αγαθά, κάθε είδους, υπάρχει σήμερα στον άνθρωπο περισσότερο από ποτέ(λόγω του καταναλωτικού πνεύματος της σημερινής κοινωνίας) κι ο ανταγωνισμός το ίδιο(λόγω ότι υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο, παρά ποτέ άλλοτε. Έτσι η καταπίεση των αδυνάτων από τους δυνατούς κι η επιθετικότητα, στις συγκεκαλυμένες βέβαια μορφές της, θεωρώ, ότι έχει φτάσει σε επίπεδα πολύ ψηλότερα από αυτά που πρέπει. Ακόμα κι οι άνθρωποι στους οποίους κυριαρχεί(γιατί τίποτα στην ψυχολογία δεν είναι άσπρο ή μαύρο) η καιροσκοπική προσωπικότητα, φαντάζουν στα μάτια μου ως κάτι παθολογικό. Θεωρώ υπερβολικό να έχουν κι εκείνοι τόσες επιθυμίες κι υπερβολικό να ζουν συνεχώς σε μία κατάσταση που πρέπει να έχουν τις κεραίες τους τεντωμένες, να ζυγίζουν δεδομένα και να παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις. Για αυτό το λόγο πιστεύω ότι αυτή η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί δεν έχει κάποιο μέτρο, όσον αφορά την αντιμετώπισή της, κι ως εκ τούτου είναι εκ των πραγμάτων προβληματική και θα οδηγήσει το ανθρώπινο είδος σε πολλά προβλήματα, αν δεν αλλάξει εγκαίρως, κάτι που εγώ προσωπικά βέβαια δεν βλέπω πολύ πιθανό. Οι τρόποι είναι μάλλον εμφανείς, αν σκεφτεί κανείς τους παράγοντες έκφρασης επιθετικότητας: επένδυση στην καλλιέργεια παιδείας, μείωση της καλλιέργειας καταναλωτικού πνεύματος, πληρέστεροι νόμοι και έλεγχος του ανθρώπινου πληθυσμού(για να μην παρεξηγηθώ, με αυτό εννοώ μέτρα παρόμοια με την απαγόρευση γέννησης πάνω από ενός παιδιού που εφαρμόστηκε στην υπερπληθή Κίνα).
Το σημερινό μου κείμενο είναι μάλλον από τα πιο δυσάρεστα κι απαισιόδοξα που έχω γράψει όλα αυτά τα χρόνια. Προβάλλει μία πολύ άσχημη κατάσταση, που έχει εδραιωθεί πολύ γερά και που, αν συνεχιστεί και, πόσο μάλλον επιδεινωθεί, θα θέσει σε κίνδυνο και προβλήματα το ανθρώπινο είδος. Ωστόσο, θεωρώ σημαντικό, ως ψυχολόγος, φιλόσοφος, κοινωνικός παρατηρητής & συγγραφέας να εκθέσω ένα ζήτημα που θεωρώ τόσο σημαντικό. Εύχομαι τα πράγματα να αλλάξουν προτού να είναι πολύ αργά. Είναι πολύ δύσκολο μεν, διόλου ακατόρθωτο δε.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου