Στο σημερινό κείμενο, θα αρχίσω όπως συχνά συνηθίζω, ορμώμενος από μία θεωρία κάποιου επιστήμονα/διανοητή. Αυτή τη φορά, αυτή την ιδιότητα του άτυπου "συνεργάτη" μου θα έχει ο Άλμπερτ Έλλις. Πρόκειται για έναν πολύ σπουδαίο ψυχολογόγο του προηγούμενου αιώνα, ο οποίος θεμελίωσε μία ιδιαίτερη κατεύθυνση της ψυχοθεραπείας, της λογικο-θυμικής θεραπείας. Η συγκεκριμένη κατεύθυνση, η οποία συμπτωματικά είναι εκείνη με την οποία ταυτίζομαι κι εγώ προσωπικά, βασίζεται στην ιδέα ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα πράγματα έχει τεράστια σημασία κι ίσως κι ακόμα σημαντικότερο ρόλο κι από τα ίδια τα πράγματα(τα γεγονότα) στο πώς νοιώθουν, πώς σκέφτονται, πώς δρουν. Θεμέλιο λίθο της προσέγγισης του Έλλις ήταν οι "παράλογες αντιλήψεις" που σύμφωνα με τον ίδιο έχουν οι άνθρωποι. Οι συγκεκριμένες αντιλήψεις, 12 στον αριθμό, ευθύνονται για τα περισσότερα λάθη στα οποία υποπίπτουν οι άνθρωποι και για την αδυναμία τους να ευτυχήσουν. Με το σημερινό μου κείμενο θα επιχειρήσω να κάνω κάτι παρόμοιο με τον Έλλις, με διαφορά όμως ότι εγώ δεν θα μιλήσω για γενικές παράλογες αντιλήψεις, για τη ζωή, αλλά για πιο συγκεκριμένες, εστιάζοντας στο θέμα των σχέσεων και της αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους. Αυτές τις παράλογες αντιλήψεις τις έχω εντοπίσει στον εαυτό μου, στα άτομα με τα οποία συναναστρέφομαι και ακόμα και σε άτομα με τα οποία δεν έχω επαφή αλλά ήμουν/είμαι σε θέση να παρακολουθώ, έστω κι από μία απόσταση, τη συμπεριφορά τους. Φυσικά, κάτι φαινομενικά αυτονόητο, αλλά που για σιγουριά θα διευκρινίσω προκαταβολικά, είναι ότι δεν υποπίπτουν όλοι οι άνθρωποι σε όλα αυτά τα σφάλματα. Κάποιοι θα υποπίπτουν σε όλα, κάποιοι σε κανένα κι οι περισσότεροι βρίσκονται μάλλον κάπου στη μέση.
Α)Οι σχέσεις κρατάνε για πάντα
Αποφάσισα να ξεκινήσω με αυτό το γνωστικό σφάλμα των ανθρώπων. Και γιατί τη θεωρώ σημαντικότερη, μιας κι από αυτή ξεκινάνε και σε αυτή τελειώνουν τα πάντα, αλλά κι επειδή ήταν αυτή που μου πήρε προσωπικά περισσότερο καιρό να καταλάβω και με σόκαρε και περισσότερο. Όπως θα επανέλθω εξηγώντας και στη συνέχεια, θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να διατηρούμε τις σχέσεις μας και χαζό να τις αφήνουμε, ειδικά όταν ειδικά υπάρχει κι ένα σημαντικό παρελθόν, να χαθούν. Αυτό όμως συμβαίνει όταν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να συμβεί αυτό. Όταν όμως υπάρχει, μια σημαντική απόκλιση απόψεων, ή, ακόμα χειρότερα μία προδοσία, τότε είναι απλά λογικό. Επίσης λογικό είναι όταν ο άλλος, με τον οποίο έχουμε από κοινού τη σχέση, δεν την επιθυμεί πλέον(κανέναν δεν μπορούμε να κρατήσουμε με το ζόρι) ή όταν ακόμα οι συνθήκες είναι αυτές που μας χωρίσουν(πχ η απόσταση). Η ουσία είναι ότι υπάρχουν αρκετοί (λογικοί) λόγοι για να τερματιστεί μία σχέση. Και μάλιστα πολλοί δεν εξαρτώνται καν από μας. Επομένως είναι λάθος να πιστεύουμε και να νοιώθουμε ότι οι σχέσεις μας θα κρατήσουν για πάντα και να συμπεριφερόμαστε με αυτόν τον τρόπο. Να συμπεριφερόμαστε δηλαδή σαν να επενδύουμε σε μία επιχείρηση που θα έχουμε για πάντα και θα είναι πάντα κερδοφόρα. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, έστω και σαν ένα μακρινό ενδεχόμενο, ότι ακόμα και μια σχέση με τον πιο κοντινό μας άνθρωπο μπορεί κάποια στιγμή να τερματιστεί. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να μας γλιτώσει και από μεγάλες απογοητεύσεις αλλά κι από υπερεπενδύσεις σε σχέσεις με ημερομηνία λήξης.
Β)Οι σχέσεις πρέπει να κρατάνε για πάντα
Σε σχέση με την προηγούμενη, όχι όμως και σε ταύτιση, βρίσκεται κι η δεύτερη λανθασμένη άποψη των ανθρώπων όσον αφορά το σχετίζεσθαι με τους άλλους. Όπως είδαμε και πριν λοιπόν, οι σχέσεις, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν κρατάνε για πάντα. Ακόμα κι αν σας έπεισα για αυτό, πολύ λογικά θα εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι όσο κι αν δεν συμβαίνει τελικά έτσι, θα έπρεπε όμως να συμβαίνει. Έκανα ήδη πριν μία λογική διάκριση μεταξύ σωστών-λάθος λόγων για να τερματίζεται μία σχέση. Θεωρώ ότι οι τρεις πρώτοι (μία προδοσία, η απόκλιση απόψεων σε σημαντικά ζητήματα και το να πάψει ο άλλος να επιθυμεί τη σχέση) είναι τρεις πολύ λογικοί και σωστοί λόγοι για να τελειώσει η σχέση. Στην περίπτωση των δυσμενών συνθηκών για τη διατήρηση της σχέσης, θεωρώ επίσης ότι, αν κι όχι το καλύτερο, το πιο εφικτό είναι να μην επιμένουμε υπερβολικά, κρατώντας όμως βέβαια κάποιες "γέφυρες" επανασύνδεσης σε περίπτωση που οι συνθήκες βελτιωθούν. Επίσης ένας πολύ ορθός λόγος είναι κι όταν εμείς βέβαια παύουμε να επιθυμούμε τη σχέση, παύοντας πλέον να είμαστε ικανοποιημένοι από αυτή, και δίχως κάποια εμφανή προοπτική να διορθωθούν τα πράγματα(στην περίπτωση πχ που κάποιος βρίσκεται σε μία άσχημη κατάσταση η οποία μετά από ένα διάστημα θα παρέλθει). Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρώ πολύ λογικό να τελειώσει η σχέση και λάθος να επιμένουμε σε μία κατάσταση δίχως μέλλον, κάτι που σχεδόν πάντα οδηγεί στο να χάνουμε το χρόνο και την προσπάθειά μας άδικα, αφού θα φτάσουμε μετά από πολύ περισσότερο καιρό, από το φυσιολογικό, σε ένα τέλος, και δη πολύ ασχημότερο από ότι αν ερχόταν τη σωστή στιγμή(=μόλις σιγουρευόμασταν ότι η σχέση πρέπει να τελειώσει). Όλα αυτά βέβαια εφόσον, όπως προείπα, οι λόγοι τερματισμού της σχέσης είναι σωστοί και σοβαροί. Σε κάθε άλλη περίπτωση, πιο επιπόλαιων λόγων, όπως πχ μία παρεξήγησης, μιας διαφωνίας σε ασήμαντα θέματα που δεν επηρεάζουν τη σχέση, ή διαφορετικών ενδιαφερόντων, το θεωρώ λάθος, ως κι ύβρη να τελειώνουμε και να χάνουμε από τη ζωή μας μια σχέση, της οποίας τα θετικά είναι περισσότερα κι ουσιαστικότερα. Αυτή η διάκριση είναι πολύ σημαντική και την τονίζω ιδιαίτερα, αφού βλέπω πολλούς ανθρώπους που μένουν σε σχέσεις από φόβο ή συνήθεια, παρά την παρουσία πολλών και σοβαρών λόγων για να την τελειώσουν κι άλλους που χαλάνε σχέσεις σοβαρές και χρόνιες για χαζές παρεξηγήσεις.
Γ)Πρέπει να δίνουμε τα πάντα σε αυτούς που αγαπάμε, χωρίς να περιμένουμε τίποτα
Επίσης κάτι στο οποίο είχα κάνει μία μικρή αναφορά στο πρώτο κομμάτι, μιλώντας για "υπερεπενδύσεις". Είναι πολύ λογικό και σωστό να θέλουμε να προσφέρουμε σε όσους αγαπάμε, όπως είχα εξηγήσει και στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο, με θέμα το συναίσθημα της αγάπης. Όλα όμως πρέπει να έχουν κι ένα όριο. Το τι θα προσφέρουμε σε κάποιον πρέπει να βρίσκεται σε αντιστοιχία με τη σχέση που έχουμε, με το τι μας (έχει)προσφέρει εκείνος, με το κατά πόσο έχουμε οι ίδιοι πόρους τη συγκεκριμένη στιγμή και πόσο τους έχουμε ανάγκη για τις προσωπικές μας υποθέσεις. Και φυσικά να έχουμε πάντα και στο μυαλό μας αυτό που είπα και στο πρώτο θέμα, ότι δηλαδή οι σχέσεις δεν κρατάνε για πάντα. Δεδομένων όλων αυτών, θέλω να πιστεύω ότι γίνεται κατανοητό ότι πρέπει να υπάρχουν όρια στην προσφορά, ακόμα και στους πιο κοντινούς μας ανθρώπους. Τα όρια αυτά μπαίνουν κατά περίπτωση βέβαια και με γνώμονες αυτούς που εξήγησα παραπάνω. Ένα δεύτερο σκέλος σε σχέση με την προσφορά, έχει να κάνει και με τον τομέα της ανταπόδοσης. Πρέπει τελικά να μας νοιάζει η ανταπόδοση και πόσο, όταν προσφέρουμε κάτι; Προσωπικά θεωρώ πώς όχι γιατί όταν προσφέρεις κάτι έχοντας στο μυαλό σου τι θα πάρεις πίσω και παίρνοντας ευχαρίστηση μόνο αφού λάβεις την ανταπόδοση, κι όχι τη στιγμή της προσφοράς, τότε έχεις μία επαγγελματική κι όχι συναισθηματική-διαπροσωπική σχέση. Όμως κι εδώ υπάρχει ένα αλλά, ένας σημαντικός περιορισμός, που είχα αναφέρει και στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο. Όταν σε κάποιον προσφέρουμε κι αυτός δεν μας προσφέρει τίποτα ή μας προσφέρει ελάχιστα πίσω, ενώ έχει βέβαια τη δυνατότητα να το κάνει, τότε αυτό μπορεί να σημαίνει από ότι δεν εκτιμάει την προσφορά μας και τη σχέση που έχει μαζί μας, ως, σε ένα πιο πονηρό σενάριο, ότι μας εκμεταλλεύεται. Για αυτό θεωρώ πολύ σημαντική την ανταπόδοση από τους άλλους, ως απόδειξη της εκτίμησης και της ευγνωμοσύνης που νοιώθουν. Και που μπορεί να λειτουργήσει ακόμα κι ως ένας δείκτης του ενδιαφέροντός τους για μας, ανάλογα με το αν αυτά που μας δίνουν είναι περισσότερα, ίσα ή και λιγότερα, σε αναλογία βέβαια και με τους πόρους που έχει ο καθένας. Και θεωρώ και πολύ λογικό να ζητάμε από τους άλλους πράγματα που μπορούν να προσφέρουν, από τη στιγμή που κι εμείς τους προσφέρουμε.
Δ)Οι άλλοι λειτουργούν στις σχέσεις όπως κι εμείς
Όλοι υποθέτω έχετε ακούσει τη φράση "μην κρίνεις εξ' ιδίων τα αλλότρια". Κι όσο κι αν πρόκειται για μία πολύ σωστή ρήση, πρόκειται για ένα λάθος που όλοι λίγο-πολύ κάνουμε. Κι αυτό το λάθος έχει δύο σκέλη. Το πρώτο σχετίζεται αρχικά με το θέμα της ανταπόδοσης, στο οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως. Όπως είπα, είναι λογικό να προσδοκούμε την ανταπόδοση από τους άλλους. Ωστόσο, μία διόλου ασήμαντη λεπτομέρεια είναι ότι οι άλλοι είναι διαφορετικές προσωπικότητες από ότι εμείς. Οπότε είναι λάθος να περιμένουμε να μας φέρονται ακριβώς όπως τους φερόμαστε εμείς. Για παράδειγμα, μπορεί για μας η προτεραιότητά μας να είναι οι φίλοι μας. Για έναν φίλο μας όμως να είναι οι σπουδές του, για έναν άλλο η κοπέλα του, για έναν άλλο ένα χόμπι του. Επομένως είναι λάθος να έχουμε από τους φίλους μας την απαίτηση να είναι οι φίλοι κι η δική του προτεραιότητα, επειδή αυτό κάνουμε εμείς. Κι εφόσον γενικά μας δείχνει ότι εκτιμάει τη φιλία μας, είναι πέρα για πέρα αποδεκτό να έχει άλλες προτεραιότητες. Η ουσία είναι ότι η ανταπόδοση δεν σημαίνει απαραίτητα να μας δίνει ο άλλος τα ίδια πράγματα που του δίνουμε εμείς, ούτε ποσοτικά, ούτε ποιοτικά. Η βασική ουσία της ανταπόδοσης είναι να μας δείχνει ο άλλος έμπρακτα ότι εκτιμάει τη σχέση που έχουμε και τα όσα εμείς του έχουμε δώσει. Από κει και πέρα, μπορεί να κάνει κάποια (κατά τη γνώμη μας) κακά πράγματα που εμείς δεν κάνουμε σε αυτόν ή να μην κάνει κάποια (κατά τη γνώμη μας) καλά πράγματα που εμείς κάνουμε προς αυτόν. Δεν σημαίνει ότι δεν μας αγαπάει-νοιάζεται για μας, απλά μπορεί κάποια σημαντικά για εμάς πράγματα για τον άλλο να μην είναι. Το δεύτερο σκέλος, το οποίο συγγενεύει και με το πρώτο είναι η ερμηνεία των συμπεριφορών των άλλων με βάση τα δικά μας πιστεύω και τις δικές μας τάσεις. Ας χρησιμοποιήσω το παραπάνω παράδειγμα. Αν ένας φίλος μας μάς παραμελεί(σε έναν λογικό βαθμό βέβαια) για να ασχοληθεί με αυτό που είναι για κείνον προτεραιότητα(πχ τις σπουδές) μπορεί εμείς, που οι φίλοι μας είναι προτεραιότητά μας, να το ερμηνεύσουμε ως ότι δεν μας αγαπάει και τόσο. Γιατί μπορεί εμείς, που έχουμε τους φίλους μας ως προτεραιότητα, να παραμελούμε κάποιον φίλο μας αν δεν τον αγαπάμε και τόσο. Ωστόσο, οι άλλοι, όπως είπα και πριν, είναι διαφορετικές προσωπικότητες. Επομένως, για αυτούς, η ίδια πράξη που για εμάς έχει ως ερμηνεία την έλλειψη αγάπης, να έχει ως ερμηνεία απλά την ύπαρξη άλλων προτεραιοτήτων. Επομένως δεν πρέπει να προσεγγίζουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους εξ'ολοκλήρου από τη δική μας οπτική αλλά να εστιάζουμε σε παράγοντες ουσίες που μας δείχνουν αν εκτιμούν εμάς και τη σχέση που έχουν μαζί μας(πχ αν θα είναι δίπλα μας όταν τους χρειαζόμαστε).
Ε)Πρέπει να καταλαβαίνουμε ακριβώς πώς σκέφτονται&δρουν οι άλλοι
Κι εδώ, θα συνεχίσω την αναφορά μου στα γνωστικά λάθη από εκεί που σταμάτησα για το προηγούμενο. Δηλαδή τη διαφορετικότητα και την ύπαρξη διαφορετικών φιλοσοφιών που έχει ο κάθε άνθρωπος όσον αφορά γενικά το πώς πράττει και πώς σχετίζεται με τους άλλους συγκεκριμένα. Η διαφορετικότητα αυτή υπάρχει σίγουρα κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, όπως προείπα. Ωστόσο, κι εδώ υπάρχουν κάποια όρια που συχνά ξεπερνούμε. Σε αρκετές περιπτώσεις, εμείς οι άνθρωποι επιχειρούμε να καταλάβουμε επακριβώς τι έχει ο άλλος μέσα στο κεφάλι του, ειδικά όταν πρόκειται για κάποιον σημαντικό για μας. Παρ' όλ' αυτά, όπως μπορώ να τονίσω κι ως ψυχολόγος, ακόμα και για τον ίδιο μας τον εαυτό, η πλήρη επισκόπηση του τρόπου σκέψης μας, είναι αδύνατη. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται και για τον τρόπο σκέψης των άλλων. Αυτό είναι κάτι που δεν θα το κατακτήσουμε ποτέ, όσο κι αν ψάξουμε, όσες γνώσεις ψυχολογίας κι αν έχουμε. Για αυτό, αν και ξέρω ότι η πλήρης κατανόηση σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να φαντάζει ως μία λύτρωση, είναι κάτι που δεν πρέπει να αποτελεί στόχο μας γιατί πιθανότατα όχι μόνο δεν θα βγει σε κάτι καλό αλλά θα μας προσφέρει και μία μεγάλη ταλαιπωρία και ψυχική φθορά. Φυσικά, δεν λέω να φτάσουμε και στο άλλο άκρο, να αδιαφορούμε για το πώς σκέφτονται και νοιώθουν οι άλλοι, ειδικά όταν είναι δικοί μας άνθρωποι. Απλά θεωρώ ότι είναι καλύτερα να ρωτάμε τους ίδιους ή να εστιάζουμε σε όσα χειροπιαστά δεδομένα διαθέτουμε, ακόμα κι αν δεν μας δίνουν μία πλήρη εικόνα, αντί να προσπαθούμε να αναλύουμε το παραμικρό και να στοχεύουμε σε μια πλήρη κατανόηση των σκεπτικών των άλλων.
ΣΤ)Πρέπει να διεκδικούμε πολύ όσα θέλουμε από τους άλλους
Στην κατακλείδα του "Γ", εξέφρασα την άποψη ότι είναι λογικό να ζητάμε από τους άλλους πράγματα που μπορούν να μας προσφέρουν, ειδικά όταν τους έχουμε προσφέρει κι εμείς. Το παρόν γνωστικό λάθος αφορά μία κακή προέκταση του παραπάνω. Σύμφωνοι, πρέπει να ζητάμε από τους άλλους κάτι που χρειαζόμαστε, αν μπορούν να μας το προσφέρουν. Ωστόσο η διεκδίκηση μπορεί να έχει πολλά επίπεδα. Είναι απόλυτα λογική και θεμιτή, ως κι απαραίτητη(μιας και μια σχέση για να είναι υγιής πρέπει να ικανοποιούνται οι -λογικές- επιθυμίες των μελών), όταν βρίσκεται στο επίπεδο της γνωστοποίησης των αναγκών μας στους άλλους(αφού δεν μπορούν και να τις μαντέψουν), αλλά δεν ισχύει το ίδιο όταν φτάνει στο επίπεδο της επαιτείας. Πιο απλά και πρακτικά, δεν πρέπει να ζητάμε κάτι παραπάνω από δύο, το πολύ τρεις φορές από τους άλλους. Με την πρώτη να έχει ως σκοπό να τους γνωστοποιήσουμε την επιθυμία-ανάγκη μας και τη δεύτερη(-τρίτη) να τους την υπενθυμίσουμε-τονίσουμε, αν δεν ανταποκριθούν με την πρώτη. Όχι όμως παραπάνω. Αν κάποιος θέλει να μας δώσει αυτό που του ζητάμε, τότε 2-3 φορές αρκούν και με το παραπάνω. Από κει και πέρα απλά χαλάμε την αξιοπρέπειά μας και πιθανότατα δεν θα ικανοποιηθεί και το αίτημά μας, απλά θα εκνευρίσουμε τον άλλο και θα εκνευριστούμε κι εμείς, με αποτέλεσμα να τσακωθούμε. Αν κάποιος θέλει να το ικανοποιήσει, θα το κάνει χωρίς πολλά παρακάλια, ακόμα κι αν του είναι δύσκολο. Το ίδιο ισχύει και για το ζήτημα των συνευρέσεων. Αν κάποιος θέλει να περάσει χρόνο μαζί μας, αργά ή γρήγορα θα το κάνει, όσο πιεσμένο πρόγραμμα κι αν έχει, αν όχι θα προτιμήσει να κάνει το κάθε χαζό κι ασήμαντο πράγμα παρά αυτό.
Ζ)Δεν είμαστε πλήρη άτομα μόνοι μας
Το έβδομο και τελευταίο(προς το παρόν έστω) βασικό γνωστικό λάθος για τις σχέσεις στο οποίο θέλω να αναφερθώ σήμερα είναι η άποψη που έχουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι περισσότεροι, νομίζω, άνθρωποι, ότι μόνοι τους δεν είναι πλήρη άτομα. Κι ότι αυτή η πληρότητα εξασφαλίζεται μέσω της σχέσης με άλλους, με οικογένεια, φίλους, σύντροφο. Εμείς οι άνθρωποι σίγουρα είμαστε κοινωνικά όντα, όπως είχε πει κι ο Αριστοτέλης, κι έτσι είναι λογικό να επιζητάμε τις σχέσεις με τους άλλους, στις διάφορες μορφές τους. Και σίγουρα, ακόμα και τον καλύτερο χαρακτήρα να οικοδομήσουμε, αυτό θα έχει μικρότερη αξία αν δεν έχουμε δικούς μας ανθρώπους για να τον μοιραστούμε. Αυτά όμως δεν σημαίνουν ότι δεν μπορούμε να είμαστε και μόνοι μας πλήρη άτομα και πρέπει να το ζητάμε αυτό στους άλλους. Σε μία τέτοια περίπτωση η πληρότητα αυτή θα ήταν κάτι πολύ ρευστό, αφού, όπως είπα και στην αρχή, οι σχέσεις δεν είναι (απαραίτητα) μόνιμες. Η πληρότητα όμως κι η αυτοπραγμάτωση δεν μπορεί να είναι και δεν είναι κάτι ρευστό. Είναι κάτι σταθερό κι επομένως κάτι που κατά κύριο λόγο αρχίζει και τελειώνει σε μας τους ίδιους. Έχει να κάνει με το κατά πόσο έχουμε αναπτυχθεί ως άτομα, έχουμε πετύχει τους στόχους μας, έχουμε την ικανότητα να περνάμε (ποιοτικό) χρόνο με τον εαυτό μας, έχουμε καταφέρει να είμαστε αυτάρκεις. Μα πάνω απ' όλα, με το κατά πόσο νοιώθουμε εμείς οι ίδιοι ότι είμαστε πλήρεις και μόνοι μας. Και δεν είναι το κατά πόσο έχουμε ανθρώπους στη ζωή μας. Επομένως, το να ψάχνουμε τον εαυτό μας και την πλήρωσή του στους άλλους είναι κάτι λάθος. Οι άλλοι μπορούν να μας ικανοποιήσουν πολλές και σημαντικές ανάγκες, όχι όμως κι αυτή.
Φυσικά δεν είναι αυτά τα μόνα γνωστικά λάθη που κάνουν οι άνθρωποι. Απλά θεωρώ ότι αυτά είναι τα βασικά και εκείνα από τα οποία προκύπτουν και τα περισσότερα όσων άλλων μπορούν να υπάρχουν. Σε περίπτωση βέβαια που διαπιστώσω στο μέλλον κι άλλα, επιφυλάσσομαι να τα προσθέσω. Προς το παρόν, καλώ όλους τους αναγνώστες να σκεφτούν πάνω σε αυτά και να προβληματιστούν, σε σχέση με το αν και κατά πόσο υποπίπτουν σε αυτά, πώς μπορούν να τα διορθώσουν και πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί ο τρόπος που σχετίζονται με τους άλλους αν το κάνουν αυτό.
Homo Cogitans
Α)Οι σχέσεις κρατάνε για πάντα
Αποφάσισα να ξεκινήσω με αυτό το γνωστικό σφάλμα των ανθρώπων. Και γιατί τη θεωρώ σημαντικότερη, μιας κι από αυτή ξεκινάνε και σε αυτή τελειώνουν τα πάντα, αλλά κι επειδή ήταν αυτή που μου πήρε προσωπικά περισσότερο καιρό να καταλάβω και με σόκαρε και περισσότερο. Όπως θα επανέλθω εξηγώντας και στη συνέχεια, θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να διατηρούμε τις σχέσεις μας και χαζό να τις αφήνουμε, ειδικά όταν ειδικά υπάρχει κι ένα σημαντικό παρελθόν, να χαθούν. Αυτό όμως συμβαίνει όταν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να συμβεί αυτό. Όταν όμως υπάρχει, μια σημαντική απόκλιση απόψεων, ή, ακόμα χειρότερα μία προδοσία, τότε είναι απλά λογικό. Επίσης λογικό είναι όταν ο άλλος, με τον οποίο έχουμε από κοινού τη σχέση, δεν την επιθυμεί πλέον(κανέναν δεν μπορούμε να κρατήσουμε με το ζόρι) ή όταν ακόμα οι συνθήκες είναι αυτές που μας χωρίσουν(πχ η απόσταση). Η ουσία είναι ότι υπάρχουν αρκετοί (λογικοί) λόγοι για να τερματιστεί μία σχέση. Και μάλιστα πολλοί δεν εξαρτώνται καν από μας. Επομένως είναι λάθος να πιστεύουμε και να νοιώθουμε ότι οι σχέσεις μας θα κρατήσουν για πάντα και να συμπεριφερόμαστε με αυτόν τον τρόπο. Να συμπεριφερόμαστε δηλαδή σαν να επενδύουμε σε μία επιχείρηση που θα έχουμε για πάντα και θα είναι πάντα κερδοφόρα. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, έστω και σαν ένα μακρινό ενδεχόμενο, ότι ακόμα και μια σχέση με τον πιο κοντινό μας άνθρωπο μπορεί κάποια στιγμή να τερματιστεί. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να μας γλιτώσει και από μεγάλες απογοητεύσεις αλλά κι από υπερεπενδύσεις σε σχέσεις με ημερομηνία λήξης.
Β)Οι σχέσεις πρέπει να κρατάνε για πάντα
Σε σχέση με την προηγούμενη, όχι όμως και σε ταύτιση, βρίσκεται κι η δεύτερη λανθασμένη άποψη των ανθρώπων όσον αφορά το σχετίζεσθαι με τους άλλους. Όπως είδαμε και πριν λοιπόν, οι σχέσεις, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν κρατάνε για πάντα. Ακόμα κι αν σας έπεισα για αυτό, πολύ λογικά θα εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι όσο κι αν δεν συμβαίνει τελικά έτσι, θα έπρεπε όμως να συμβαίνει. Έκανα ήδη πριν μία λογική διάκριση μεταξύ σωστών-λάθος λόγων για να τερματίζεται μία σχέση. Θεωρώ ότι οι τρεις πρώτοι (μία προδοσία, η απόκλιση απόψεων σε σημαντικά ζητήματα και το να πάψει ο άλλος να επιθυμεί τη σχέση) είναι τρεις πολύ λογικοί και σωστοί λόγοι για να τελειώσει η σχέση. Στην περίπτωση των δυσμενών συνθηκών για τη διατήρηση της σχέσης, θεωρώ επίσης ότι, αν κι όχι το καλύτερο, το πιο εφικτό είναι να μην επιμένουμε υπερβολικά, κρατώντας όμως βέβαια κάποιες "γέφυρες" επανασύνδεσης σε περίπτωση που οι συνθήκες βελτιωθούν. Επίσης ένας πολύ ορθός λόγος είναι κι όταν εμείς βέβαια παύουμε να επιθυμούμε τη σχέση, παύοντας πλέον να είμαστε ικανοποιημένοι από αυτή, και δίχως κάποια εμφανή προοπτική να διορθωθούν τα πράγματα(στην περίπτωση πχ που κάποιος βρίσκεται σε μία άσχημη κατάσταση η οποία μετά από ένα διάστημα θα παρέλθει). Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρώ πολύ λογικό να τελειώσει η σχέση και λάθος να επιμένουμε σε μία κατάσταση δίχως μέλλον, κάτι που σχεδόν πάντα οδηγεί στο να χάνουμε το χρόνο και την προσπάθειά μας άδικα, αφού θα φτάσουμε μετά από πολύ περισσότερο καιρό, από το φυσιολογικό, σε ένα τέλος, και δη πολύ ασχημότερο από ότι αν ερχόταν τη σωστή στιγμή(=μόλις σιγουρευόμασταν ότι η σχέση πρέπει να τελειώσει). Όλα αυτά βέβαια εφόσον, όπως προείπα, οι λόγοι τερματισμού της σχέσης είναι σωστοί και σοβαροί. Σε κάθε άλλη περίπτωση, πιο επιπόλαιων λόγων, όπως πχ μία παρεξήγησης, μιας διαφωνίας σε ασήμαντα θέματα που δεν επηρεάζουν τη σχέση, ή διαφορετικών ενδιαφερόντων, το θεωρώ λάθος, ως κι ύβρη να τελειώνουμε και να χάνουμε από τη ζωή μας μια σχέση, της οποίας τα θετικά είναι περισσότερα κι ουσιαστικότερα. Αυτή η διάκριση είναι πολύ σημαντική και την τονίζω ιδιαίτερα, αφού βλέπω πολλούς ανθρώπους που μένουν σε σχέσεις από φόβο ή συνήθεια, παρά την παρουσία πολλών και σοβαρών λόγων για να την τελειώσουν κι άλλους που χαλάνε σχέσεις σοβαρές και χρόνιες για χαζές παρεξηγήσεις.
Γ)Πρέπει να δίνουμε τα πάντα σε αυτούς που αγαπάμε, χωρίς να περιμένουμε τίποτα
Επίσης κάτι στο οποίο είχα κάνει μία μικρή αναφορά στο πρώτο κομμάτι, μιλώντας για "υπερεπενδύσεις". Είναι πολύ λογικό και σωστό να θέλουμε να προσφέρουμε σε όσους αγαπάμε, όπως είχα εξηγήσει και στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο, με θέμα το συναίσθημα της αγάπης. Όλα όμως πρέπει να έχουν κι ένα όριο. Το τι θα προσφέρουμε σε κάποιον πρέπει να βρίσκεται σε αντιστοιχία με τη σχέση που έχουμε, με το τι μας (έχει)προσφέρει εκείνος, με το κατά πόσο έχουμε οι ίδιοι πόρους τη συγκεκριμένη στιγμή και πόσο τους έχουμε ανάγκη για τις προσωπικές μας υποθέσεις. Και φυσικά να έχουμε πάντα και στο μυαλό μας αυτό που είπα και στο πρώτο θέμα, ότι δηλαδή οι σχέσεις δεν κρατάνε για πάντα. Δεδομένων όλων αυτών, θέλω να πιστεύω ότι γίνεται κατανοητό ότι πρέπει να υπάρχουν όρια στην προσφορά, ακόμα και στους πιο κοντινούς μας ανθρώπους. Τα όρια αυτά μπαίνουν κατά περίπτωση βέβαια και με γνώμονες αυτούς που εξήγησα παραπάνω. Ένα δεύτερο σκέλος σε σχέση με την προσφορά, έχει να κάνει και με τον τομέα της ανταπόδοσης. Πρέπει τελικά να μας νοιάζει η ανταπόδοση και πόσο, όταν προσφέρουμε κάτι; Προσωπικά θεωρώ πώς όχι γιατί όταν προσφέρεις κάτι έχοντας στο μυαλό σου τι θα πάρεις πίσω και παίρνοντας ευχαρίστηση μόνο αφού λάβεις την ανταπόδοση, κι όχι τη στιγμή της προσφοράς, τότε έχεις μία επαγγελματική κι όχι συναισθηματική-διαπροσωπική σχέση. Όμως κι εδώ υπάρχει ένα αλλά, ένας σημαντικός περιορισμός, που είχα αναφέρει και στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο. Όταν σε κάποιον προσφέρουμε κι αυτός δεν μας προσφέρει τίποτα ή μας προσφέρει ελάχιστα πίσω, ενώ έχει βέβαια τη δυνατότητα να το κάνει, τότε αυτό μπορεί να σημαίνει από ότι δεν εκτιμάει την προσφορά μας και τη σχέση που έχει μαζί μας, ως, σε ένα πιο πονηρό σενάριο, ότι μας εκμεταλλεύεται. Για αυτό θεωρώ πολύ σημαντική την ανταπόδοση από τους άλλους, ως απόδειξη της εκτίμησης και της ευγνωμοσύνης που νοιώθουν. Και που μπορεί να λειτουργήσει ακόμα κι ως ένας δείκτης του ενδιαφέροντός τους για μας, ανάλογα με το αν αυτά που μας δίνουν είναι περισσότερα, ίσα ή και λιγότερα, σε αναλογία βέβαια και με τους πόρους που έχει ο καθένας. Και θεωρώ και πολύ λογικό να ζητάμε από τους άλλους πράγματα που μπορούν να προσφέρουν, από τη στιγμή που κι εμείς τους προσφέρουμε.
Δ)Οι άλλοι λειτουργούν στις σχέσεις όπως κι εμείς
Όλοι υποθέτω έχετε ακούσει τη φράση "μην κρίνεις εξ' ιδίων τα αλλότρια". Κι όσο κι αν πρόκειται για μία πολύ σωστή ρήση, πρόκειται για ένα λάθος που όλοι λίγο-πολύ κάνουμε. Κι αυτό το λάθος έχει δύο σκέλη. Το πρώτο σχετίζεται αρχικά με το θέμα της ανταπόδοσης, στο οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως. Όπως είπα, είναι λογικό να προσδοκούμε την ανταπόδοση από τους άλλους. Ωστόσο, μία διόλου ασήμαντη λεπτομέρεια είναι ότι οι άλλοι είναι διαφορετικές προσωπικότητες από ότι εμείς. Οπότε είναι λάθος να περιμένουμε να μας φέρονται ακριβώς όπως τους φερόμαστε εμείς. Για παράδειγμα, μπορεί για μας η προτεραιότητά μας να είναι οι φίλοι μας. Για έναν φίλο μας όμως να είναι οι σπουδές του, για έναν άλλο η κοπέλα του, για έναν άλλο ένα χόμπι του. Επομένως είναι λάθος να έχουμε από τους φίλους μας την απαίτηση να είναι οι φίλοι κι η δική του προτεραιότητα, επειδή αυτό κάνουμε εμείς. Κι εφόσον γενικά μας δείχνει ότι εκτιμάει τη φιλία μας, είναι πέρα για πέρα αποδεκτό να έχει άλλες προτεραιότητες. Η ουσία είναι ότι η ανταπόδοση δεν σημαίνει απαραίτητα να μας δίνει ο άλλος τα ίδια πράγματα που του δίνουμε εμείς, ούτε ποσοτικά, ούτε ποιοτικά. Η βασική ουσία της ανταπόδοσης είναι να μας δείχνει ο άλλος έμπρακτα ότι εκτιμάει τη σχέση που έχουμε και τα όσα εμείς του έχουμε δώσει. Από κει και πέρα, μπορεί να κάνει κάποια (κατά τη γνώμη μας) κακά πράγματα που εμείς δεν κάνουμε σε αυτόν ή να μην κάνει κάποια (κατά τη γνώμη μας) καλά πράγματα που εμείς κάνουμε προς αυτόν. Δεν σημαίνει ότι δεν μας αγαπάει-νοιάζεται για μας, απλά μπορεί κάποια σημαντικά για εμάς πράγματα για τον άλλο να μην είναι. Το δεύτερο σκέλος, το οποίο συγγενεύει και με το πρώτο είναι η ερμηνεία των συμπεριφορών των άλλων με βάση τα δικά μας πιστεύω και τις δικές μας τάσεις. Ας χρησιμοποιήσω το παραπάνω παράδειγμα. Αν ένας φίλος μας μάς παραμελεί(σε έναν λογικό βαθμό βέβαια) για να ασχοληθεί με αυτό που είναι για κείνον προτεραιότητα(πχ τις σπουδές) μπορεί εμείς, που οι φίλοι μας είναι προτεραιότητά μας, να το ερμηνεύσουμε ως ότι δεν μας αγαπάει και τόσο. Γιατί μπορεί εμείς, που έχουμε τους φίλους μας ως προτεραιότητα, να παραμελούμε κάποιον φίλο μας αν δεν τον αγαπάμε και τόσο. Ωστόσο, οι άλλοι, όπως είπα και πριν, είναι διαφορετικές προσωπικότητες. Επομένως, για αυτούς, η ίδια πράξη που για εμάς έχει ως ερμηνεία την έλλειψη αγάπης, να έχει ως ερμηνεία απλά την ύπαρξη άλλων προτεραιοτήτων. Επομένως δεν πρέπει να προσεγγίζουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους εξ'ολοκλήρου από τη δική μας οπτική αλλά να εστιάζουμε σε παράγοντες ουσίες που μας δείχνουν αν εκτιμούν εμάς και τη σχέση που έχουν μαζί μας(πχ αν θα είναι δίπλα μας όταν τους χρειαζόμαστε).
Ε)Πρέπει να καταλαβαίνουμε ακριβώς πώς σκέφτονται&δρουν οι άλλοι
Κι εδώ, θα συνεχίσω την αναφορά μου στα γνωστικά λάθη από εκεί που σταμάτησα για το προηγούμενο. Δηλαδή τη διαφορετικότητα και την ύπαρξη διαφορετικών φιλοσοφιών που έχει ο κάθε άνθρωπος όσον αφορά γενικά το πώς πράττει και πώς σχετίζεται με τους άλλους συγκεκριμένα. Η διαφορετικότητα αυτή υπάρχει σίγουρα κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, όπως προείπα. Ωστόσο, κι εδώ υπάρχουν κάποια όρια που συχνά ξεπερνούμε. Σε αρκετές περιπτώσεις, εμείς οι άνθρωποι επιχειρούμε να καταλάβουμε επακριβώς τι έχει ο άλλος μέσα στο κεφάλι του, ειδικά όταν πρόκειται για κάποιον σημαντικό για μας. Παρ' όλ' αυτά, όπως μπορώ να τονίσω κι ως ψυχολόγος, ακόμα και για τον ίδιο μας τον εαυτό, η πλήρη επισκόπηση του τρόπου σκέψης μας, είναι αδύνατη. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται και για τον τρόπο σκέψης των άλλων. Αυτό είναι κάτι που δεν θα το κατακτήσουμε ποτέ, όσο κι αν ψάξουμε, όσες γνώσεις ψυχολογίας κι αν έχουμε. Για αυτό, αν και ξέρω ότι η πλήρης κατανόηση σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να φαντάζει ως μία λύτρωση, είναι κάτι που δεν πρέπει να αποτελεί στόχο μας γιατί πιθανότατα όχι μόνο δεν θα βγει σε κάτι καλό αλλά θα μας προσφέρει και μία μεγάλη ταλαιπωρία και ψυχική φθορά. Φυσικά, δεν λέω να φτάσουμε και στο άλλο άκρο, να αδιαφορούμε για το πώς σκέφτονται και νοιώθουν οι άλλοι, ειδικά όταν είναι δικοί μας άνθρωποι. Απλά θεωρώ ότι είναι καλύτερα να ρωτάμε τους ίδιους ή να εστιάζουμε σε όσα χειροπιαστά δεδομένα διαθέτουμε, ακόμα κι αν δεν μας δίνουν μία πλήρη εικόνα, αντί να προσπαθούμε να αναλύουμε το παραμικρό και να στοχεύουμε σε μια πλήρη κατανόηση των σκεπτικών των άλλων.
ΣΤ)Πρέπει να διεκδικούμε πολύ όσα θέλουμε από τους άλλους
Στην κατακλείδα του "Γ", εξέφρασα την άποψη ότι είναι λογικό να ζητάμε από τους άλλους πράγματα που μπορούν να μας προσφέρουν, ειδικά όταν τους έχουμε προσφέρει κι εμείς. Το παρόν γνωστικό λάθος αφορά μία κακή προέκταση του παραπάνω. Σύμφωνοι, πρέπει να ζητάμε από τους άλλους κάτι που χρειαζόμαστε, αν μπορούν να μας το προσφέρουν. Ωστόσο η διεκδίκηση μπορεί να έχει πολλά επίπεδα. Είναι απόλυτα λογική και θεμιτή, ως κι απαραίτητη(μιας και μια σχέση για να είναι υγιής πρέπει να ικανοποιούνται οι -λογικές- επιθυμίες των μελών), όταν βρίσκεται στο επίπεδο της γνωστοποίησης των αναγκών μας στους άλλους(αφού δεν μπορούν και να τις μαντέψουν), αλλά δεν ισχύει το ίδιο όταν φτάνει στο επίπεδο της επαιτείας. Πιο απλά και πρακτικά, δεν πρέπει να ζητάμε κάτι παραπάνω από δύο, το πολύ τρεις φορές από τους άλλους. Με την πρώτη να έχει ως σκοπό να τους γνωστοποιήσουμε την επιθυμία-ανάγκη μας και τη δεύτερη(-τρίτη) να τους την υπενθυμίσουμε-τονίσουμε, αν δεν ανταποκριθούν με την πρώτη. Όχι όμως παραπάνω. Αν κάποιος θέλει να μας δώσει αυτό που του ζητάμε, τότε 2-3 φορές αρκούν και με το παραπάνω. Από κει και πέρα απλά χαλάμε την αξιοπρέπειά μας και πιθανότατα δεν θα ικανοποιηθεί και το αίτημά μας, απλά θα εκνευρίσουμε τον άλλο και θα εκνευριστούμε κι εμείς, με αποτέλεσμα να τσακωθούμε. Αν κάποιος θέλει να το ικανοποιήσει, θα το κάνει χωρίς πολλά παρακάλια, ακόμα κι αν του είναι δύσκολο. Το ίδιο ισχύει και για το ζήτημα των συνευρέσεων. Αν κάποιος θέλει να περάσει χρόνο μαζί μας, αργά ή γρήγορα θα το κάνει, όσο πιεσμένο πρόγραμμα κι αν έχει, αν όχι θα προτιμήσει να κάνει το κάθε χαζό κι ασήμαντο πράγμα παρά αυτό.
Ζ)Δεν είμαστε πλήρη άτομα μόνοι μας
Το έβδομο και τελευταίο(προς το παρόν έστω) βασικό γνωστικό λάθος για τις σχέσεις στο οποίο θέλω να αναφερθώ σήμερα είναι η άποψη που έχουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι περισσότεροι, νομίζω, άνθρωποι, ότι μόνοι τους δεν είναι πλήρη άτομα. Κι ότι αυτή η πληρότητα εξασφαλίζεται μέσω της σχέσης με άλλους, με οικογένεια, φίλους, σύντροφο. Εμείς οι άνθρωποι σίγουρα είμαστε κοινωνικά όντα, όπως είχε πει κι ο Αριστοτέλης, κι έτσι είναι λογικό να επιζητάμε τις σχέσεις με τους άλλους, στις διάφορες μορφές τους. Και σίγουρα, ακόμα και τον καλύτερο χαρακτήρα να οικοδομήσουμε, αυτό θα έχει μικρότερη αξία αν δεν έχουμε δικούς μας ανθρώπους για να τον μοιραστούμε. Αυτά όμως δεν σημαίνουν ότι δεν μπορούμε να είμαστε και μόνοι μας πλήρη άτομα και πρέπει να το ζητάμε αυτό στους άλλους. Σε μία τέτοια περίπτωση η πληρότητα αυτή θα ήταν κάτι πολύ ρευστό, αφού, όπως είπα και στην αρχή, οι σχέσεις δεν είναι (απαραίτητα) μόνιμες. Η πληρότητα όμως κι η αυτοπραγμάτωση δεν μπορεί να είναι και δεν είναι κάτι ρευστό. Είναι κάτι σταθερό κι επομένως κάτι που κατά κύριο λόγο αρχίζει και τελειώνει σε μας τους ίδιους. Έχει να κάνει με το κατά πόσο έχουμε αναπτυχθεί ως άτομα, έχουμε πετύχει τους στόχους μας, έχουμε την ικανότητα να περνάμε (ποιοτικό) χρόνο με τον εαυτό μας, έχουμε καταφέρει να είμαστε αυτάρκεις. Μα πάνω απ' όλα, με το κατά πόσο νοιώθουμε εμείς οι ίδιοι ότι είμαστε πλήρεις και μόνοι μας. Και δεν είναι το κατά πόσο έχουμε ανθρώπους στη ζωή μας. Επομένως, το να ψάχνουμε τον εαυτό μας και την πλήρωσή του στους άλλους είναι κάτι λάθος. Οι άλλοι μπορούν να μας ικανοποιήσουν πολλές και σημαντικές ανάγκες, όχι όμως κι αυτή.
Φυσικά δεν είναι αυτά τα μόνα γνωστικά λάθη που κάνουν οι άνθρωποι. Απλά θεωρώ ότι αυτά είναι τα βασικά και εκείνα από τα οποία προκύπτουν και τα περισσότερα όσων άλλων μπορούν να υπάρχουν. Σε περίπτωση βέβαια που διαπιστώσω στο μέλλον κι άλλα, επιφυλάσσομαι να τα προσθέσω. Προς το παρόν, καλώ όλους τους αναγνώστες να σκεφτούν πάνω σε αυτά και να προβληματιστούν, σε σχέση με το αν και κατά πόσο υποπίπτουν σε αυτά, πώς μπορούν να τα διορθώσουν και πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί ο τρόπος που σχετίζονται με τους άλλους αν το κάνουν αυτό.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου