Όπως γράφω στην περιγραφή του προφίλ μου, αλλά κι όπως μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κάποιος που παρακολουθεί, έστω και λίγο, αυτό το μπλογκ, η ψυχολογία είναι ένα από τα 2 αγαπημένα μου θέματα, μαζί με την (πρακτική κυρίως) φιλοσοφία. Για τη φιλοσοφία είχα αφιερώσει πριν δύο χρόνια ένα κείμενο(9ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο), όπου προσπάθησα να τη διευκρινίσω ως έννοια, καθώς και τις πρακτικές προεκτάσεις της. Για την ψυχολογία, αντίθετα, παρόλο που γνωρίζω πολύ καλά, εδώ και χρόνια, ότι λίγοι την κατανοούν(εξαιρούνται οι ανεπτυγμένες χώρες-του "πρώτου" κόσμου, όπου είναι πολύ διαδεδομένη), έστω και στοιχειωδώς, αποφάσισα μόλις πρόσφατα να γράψω ένα κείμενο για αυτήν. Το παρόν κείμενο λοιπόν θα έχει ως θέμα την ψυχολογία. Ένα θέμα που είναι δύσκολο, παραδόξως και για μένα, να το ορίσω, αν και διανύω το 3ο έτος των σπουδών μου σε αυτή, αλλά και παράλληλα θεωρώ τεράστια ανάγκη να καταλάβουν όσο το δυνατόν περισσότεροι τι είναι και πόσο σημαντική είναι αντικειμενικά.
Μιλώντας για τη φιλοσοφία, το πρώτο, νομίζω, που θέλησα να διευκρινίσω, είναι ότι δεν πρόκειται για μία επιστήμη, έναν επιστημονικό κλάδο. Αυτό ισχύει, γιατί δεν τηρείται η επιστημονική διαδικασία:παρατήρηση-->υπόθεση-->πείραμα-->επιβεβαίωση υπόθεσης ή απόρριψή της και δημιουργίας νέας υπόθεσης. Στη φιλοσοφία σταματάμε στη μέση της διαδρομής, αφού πείραμα δεν μπορεί να γίνει κι ακόμα και να κάνει κάποιος τα πράγματα εκεί είναι τόσο ευρεία και γενικά που δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για τίποτα. Με την ψυχολογία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η ψυχολογία είναι μία επιστήμη ξεκάθαρα, που μόνο όταν τη σπουδάσει κάποιος κι ασχοληθεί με αυτήν μπορεί να το αντιληφθεί αυτό. Στη φιλοσοφία(που για να μην παρεξηγούμαι, το ότι δεν είναι επιστήμη δε σημαίνει ότι δεν είναι και χρήσιμη) μπορεί κάλλιστα κάποιος, για να το πω κι απλοϊκά, να "ξυπνήσει μια μέρα, να σκεφτεί μία θεωρία και να τη δέχεται και να την προβάλλει ως αναντίρρητη αλήθεια". Στην ψυχολογία αυτό δεν υπάρχει. Ακολουθεί σε αξιοθαύμαστο βαθμό για μία μη θετική(καθαρά έστω) επιστήμη, την επιστημονική διαδικασία που εξέθεσα παραπάνω. Αφού γίνει μία παρατήρηση και διατυπωθεί μία υπόθεση, γίνονται αναρίθμητα πειράματα και παρατηρήσεις για να εξακριβωθεί αν στέκει. Όσα θα διαβάσει κανείς σε ένα επιστημονικό βιβλίο ψυχολογίας, ή σε ένα άρθρο, δεν είναι θεωρίες που σκέφτηκε κάποιος μια μέρα, είναι πράγματα που έχουν αποδειχθεί, σε ένα μεγάλο βαθμό στην πράξη. Για να μιλήσω κι ειλικρινά, αυτά που γράφω εγώ σε αυτό το μπλογκ, σε κάθε είδους δοκίμια ή άρθρα, είναι απλώς το πώς αντιλαμβάνομαι εγώ τα πράγματα-δεν έχει ακολουθηθεί αυτή η επιστημονική διαδικασία, είναι απλώς προϊόντα πολλής και σοβαρής σκέψης και διαφόρων παρατηρήσεων-άλλωστε, στο 16ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο, το ξεκαθάρισα αυτό. Δεν είναι τα ψυχολογικά δοκίμια που γράφω επιστημονικά, αν και πολλές φορές βάζω μέσα και πράγματα επιστημονικά εξακριβωμένα που έχω μάθει(σε αυτές τις περιπτώσεις το λέω αυτό) ή και κάποιες φορές, συμβαίνει και το αντίθετο, που είναι και το αγαπημένο μου, να βλέπω ότι πράγματα που έχω διαπιστώσει μόνος μου και γράψει εδώ, ότι κάποια έχουν διαπιστωθεί κι επιστημονικά. Για να επιστρέψω τώρα στο γενικό θέμα της ψυχολογίας, εκεί η συντριπτική πλειοψηφία των όσων λέγονται έχουν διαπιστωθεί επιστημονικά. Νομίζω ότι είναι χρήσιμο να πω ένα παράδειγμα, για να με καταλάβουν κι όσοι δε γνωρίζουν. "Ας πούμε ότι κάποιος διατυπώνει την υπόθεση ότι όταν είσαι χαρούμενος έχεις καλύτερη επίδοση σε τεστ IQ. Για να ελεγχθεί αυτή η υπόθεση, συνήθως θα υπήρχαν 2 ομάδες. Μία από χαρούμενους ανθρώπους(πειραματική ομάδα) και μία με ουδέτερα συναισθήματα(ομάδα ελέγχου, σύμφωνα με την οποία θα συγκρίνουμε την πειραματική για να δούμε αν υπάρχει διαφορά)-θα μπορούσε να υπάρχει και μία τρίτη, με λυπημένους, για να είναι πιο ξεκάθαρα τα πράγματα κι η αντίθεση. Όσον αφορά το πώς μπορείς να κάνεις κάποιον χαρούμενο ή λυπημένο, αυτό συνήθως γίνεται με προβολή κάποιου ευχάριστου ή δυσάρεστου βίντεο ή, γενικά, δίνοντάς του κάποιες ευχάριστες ή δυσάρεστες πληροφορίες. Είναι καλό οι ομάδες να είναι μεγάλες, για να μην επηρεάζουν ατομικές διαφορές(πχ κάποιος που είναι στην ομάδα ελέγχου, με τα ουδέτερα συναισθήματα, μπορεί να είναι χαρούμενος από μόνος του, για κάτι που του συνέβη πχ νωρίτερα. Όσο μεγαλύτερο είναι το δείγμα, τόσο περισσότερο χάνονται αυτές οι ατομικές διαφορές-σαν μία σταγόνα μελάνι που διαλύεται μέσα στη θάλασσα). Αφού λοιπόν γίνει ο χειρισμός του συναισθήματος, βάζουμε τις ομάδες να κάνουν κάποιο (επίσημο, όχι κάποια βλακεία από τις πολλές που κυκλοφορούν) τεστ IQ και συγκρίνουμε τις διαφορές μεταξύ των ομάδων. Μέσω κάποιων στατιστικών μεθόδων, που είναι αρκετά πολύπλοκες για να τις αναλύσω τώρα, μπορούμε να καταλάβουμε αν οι διαφορές μεταξύ των ομάδων είναι στατιστικά σημαντικές ή όχι, με πιο απλά λόγια αν τελικά ο παράγοντας καλή διάθεση επηρέάζει την επίδοση στο τεστ IQ και πώς." Ελάχιστα πράγματα στην ψυχολογία δεν ακολουθούν την επιστημονική μέθοδο-το περίεργο είναι ότι ένα εξ'αυτών είναι η ψυχανάλυση, εκείνο που γνωρίζουν οι περισσότεροι(αν και δεν ξέρουν βέβαια τι είναι). Αλλά και για αυτό υπάρχουν πολλές παρατηρήσεις κι από τη στιγμή που δουλεύει, οι περισσότεροι δέχονται ότι ισχύει(υπάρχουν πολλοί που λόγω της μη-επιστημονικότητας της συγκεκριμένης μεθόδου, δεν την αποδέχονται).
Η ψυχολογία λοιπόν είναι επιστήμη. Τώρα, από κει και πέρα, υπάρχει και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό, προς διευκρίνιση. Ξέρω πολύ καλά την εικόνα που έχουν οι περισσότεροι για το τι εστί ψυχολογία. Έχουν στο μυαλό τους έναν άνθρωπο, σε ένα γραφείο, που πας, όταν δεν είσαι καλά ψυχολογικά(μερικοί νομίζουν, ακόμα χειρότερα, ότι πάνε κι όσοι είναι τρελοί), του λες τα προβλήματά σου, σε ακούει, σε καταλαβαίνει και σου τα λύνει. Αυτή η εικόνα έχει πολλά λάθη μέσα. Αλλά το βασικό είναι το λάθος που έχει προς τα έξω-δεν είναι καν ολοκληρωμένη. Είναι ένα μόνο κομμάτι του παζλ. Η ψυχολογία έχει πάρα πολύ περισσότερους κλάδους, παρά μόνο αυτόν που αναφέρεται παραπάνω, ο οποίος ονομάζεται συμβουλευτική ψυχολογία(αν και δεν είναι κι ακριβώς αυτό που περιέγραψα, όπως είπα αυτή είναι η εικόνα που έχουν οι άλλοι, όχι η εικόνα που ισχύει) κι είναι ένας εφαρμοσμένος κλάδος(ξεφεύγει από την έρευνα και προχωρά και στην πράξη). Θα τους αναφέρω επιγραμματικά. Υπάρχει ακόμα η κλινική ψυχολογία, που είναι το πιο κοντινό στη συμβουλευτική-για την ακρίβεια είναι ανάμεσα στη συμβουλευτική και την ψυχιατρική, η οποία είναι κλάδος της ιατρικής. Η κλινική ψυχολογία είναι επίσης εφαρμοσμένος κλάδος και ασχολείται όντως με ανθρώπους που δεν είναι καλά ψυχολογικά και μπορεί να πάσχουν από κάποιες διαταραχές-από απλές διαταραχές άγχους, ως κάτι πολύ πιο ζόρικο, όπως σχιζοφρένεια. Οι περισσότερες από αυτές τις διαταραχές μάλιστα έχουν και βιολογικό υπόστρωμα. Μιλώντας για βιολογικό υπόστρωμα, ένας κλάδος της ψυχολογίας είναι κι η νευροψυχολογία, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στην ψυχολογία και τη βιολογία και μελετά πώς εσωτερικές διεργασίες, στον εγκέφαλο κυρίως, επηρεάζουν και ρυθμίζουν την εξωτερική συμπεριφορά-επειδή δεν ξέρω κατά πόσο αυτό γίνεται κατανοητό, λέω απλώς ότι ακόμα και το τσιγάρο περιέχει μία ουσία(νικοτίνη) που δρα στον εγκέφαλο και επηρεάζει τη συμπεριφορά. Υπάρχει κι η κοινωνική ψυχολογία-ο αγαπημένος μου κλάδος, μαζί με τη συμβουλευτική, εξού και το ότι γράφω και κοινωνιολογικά δοκίμια. Ο Αριστοτέλης είχε πει ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον, και κανείς δεν μπορεί να καταλάβει το πόσο, μέχρι να διαβάσει κοινωνική ψυχολογία. Η κοινωνική ψυχολογία, το έναυσμα για την οποία έδωσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και το ερώτημα πώς ένα (σχεδόν)ολόκληρο έθνος μετατράπηκε σε έθνος δολοφόνων, υπό τις οδηγίες ενός εγκληματία ηγέτη, μελετά διεργασίες που αφορούν τις ομάδες, την κοινωνία, τις διεργασίες που συμβαίνουν μέσα σε αυτές και την αλληλεπίδραση του ατόμου με αυτές. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι κι η γνωστική ψυχολογία, η οποία μελετά τις γνωστικές διεργασίες του ανθρώπου-πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο και τα διάφορα ερεθίσματα, πώς μαθαίνει συγκεκριμένες συμπεριφορές, πώς θυμάται και συγκρατεί τις πληροφορίες-ίσως ο κλάδος(πιθανώς μαζί με την κοινωνική), στον οποίο γίνονται και τα περισσότερα και πιο ενδιαφέροντα πειράματα. Σχέση με τη Γνωστική έχει η εκπαιδευτική ψυχολογία, που μελετά τη διαδικασία της μάθησης για τον άνθρωπο και πώς μπορεί να τη διευκολύνει/βελτιώσει. Ο κλάδος της προσωπικότητας και των ατομικών διαφορών μελετά την προσωπικότητα του ανθρώπου-τη δομή της, τα επιμέρους χαρακτηριστικά της, ενώ επίσης υπάρχει κι η ψυχολογία των συναισθημάτων, που δεν θεωρείται βέβαια ακόμα ανεξάρτητος κλάδος, και φυσικά μελετάει τα συναισθήματα. Δύο ακόμα κλάδοι, οι οποίοι συχνά συγχέονται, λόγω ονόματος, είναι η αναπτυξιακή κι η εξελικτική ψυχολογία. Ο πρώτος μελετά τις βασικές αρχές, με βάση τις οποίες η προσωπικότητα του ανθρώπου αναπτύσσεται στα διάφορα στάδια της ζωής του, ενώ ο δεύτερος το πώς έχει εξελιχθεί με την πάροδο των αιώνων η ανθρώπινη συμπεριφορά και το πώς ορισμένες συμπεριφορές επικράτησαν, έναντι άλλων, ούσες πιο λειτουργικές για την επιβίωση. Ένας κλάδος για τον οποίο μίλησα και πριν λίγο είναι η Ψυχομετρία. Η Ψυχομετρία ασχολείται με την κατασκευή των διαφόρων τεστ, όπως τα τεστ IQ, και προσπαθεί να αποδόσει με αριθμούς κι αντικειμενικά στοιχεία την ανθρώπινη προσωπικότητα και συμπεριφορά. Τέλος, υπάρχει και ένας ακόμα κλάδος, πρόσφατος(από το 1998), η θετική ψυχολογία, η οποία, έχει στόχο τη δημιουργία όσο το δυνατόν πιο θετικών συναισθημάτων και χαράς στα άτομα.
Από κει και πέρα, υπάρχουν και κάποιοι ακόμα κλάδοι, οι οποίοι εστιάζουν σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα-ομάδες ατόμων. Η Σχολική Ψυχολογία είναι ένας εφαρμοσμένος κλάδος της ψυχολογίας. Παίρνει αρχές από άλλους κλάδους, την εκπαιδευτική, την οργανωσιακή, τη συμβουλευτική ανηλίκων και τις εφαρμόζει στο σχολικό περιβάλλον, ώστε να το ρυθμίσει με τρόπο που να λειτουργεί όσο το δυνατόν καλύτερα κι αποτελεσματικότερα. Η οργανωσιακή ψυχολογία(ή ψυχολογία εργασίας) ασχολείται με την οργάνωση, εργασιακών κυρίως, πλαισίων, ώστε τα άτομα να έχουν τη βέλτιστη απόδοση μέσα σε αυτά. Η ψυχολογία υγείας εφαρμόζεται μέσα σε περιβάλλοντα υγείας, όπως (κυρίως) νοσοκομεία, και στοχεύει στο να βοηθήσει τους ασθενείς και τους οικείους τους να νοιώσουν καλύτερα, αλλά και στο να καταστήσει τους εργαζομένους εκεί όσο το δυνατόν πιο λειτουργικούς. Η εγκληματολογική ψυχολογία αφορά τη διαχείριση των παραβατών του νόμου. Έχει ως στόχο τόσο την κατανόηση της ψυχοσύνθεσης των διαφόρων εγκληματιών, όσο, κυρίως, και την ομαλή επανένταξή τους στο κοινωνικό πλαίσιο. Η συγκριτική ψυχολογία συγκρίνει συμπεριφορές ζώων με ανθρώπινες και προσπαθεί να βρει ομοιότητες κι αντιστοιχίες και μέσω των μεν να κατανοήσει καλύτερα τις δε. Η αθλητική ψυχολογία ασχολείται με τους διάφορους αθλητές και φυσικά στοχεύει στο να τους ωθήσει να έχουν μία καλύτερη επίδοση(η αθλητική επίδοση σχετίζεται σε τεράστιο βαθμό με την ψυχολογία του αθλητή). Η στρατιωτική ψυχολογία εφαρμόζεται στα πλαίσια του στρατού και νομίζω ότι μπορεί εύκολα πλέον κανείς να καταλάβει τι αφορά. Αυτά είναι τα κυριότερα πεδία της ψυχολογίας(ίσως να ξέχασα και κάποιο βέβαια). Νομίζω πλέον είναι ξεκάθαρο το πόσο περιορισμένη είναι η εικόνα με την οποία ξεκίνησα την παραπάνω παράγραφο.
Η εικόνα αυτή βέβαια, όπως είπα και προηγουμένως, πέρα από περιορισμένη, είναι κι αρκετά λανθασμένη. Ίσως κάποιος παρατηρητικός αναγνώστης να παρατήρησε ένα παράδοξο-ότι ενώ λέω ότι η συμβουλευτική ψυχολογία είναι το ένα από τα δύο αγαπημένα μου, δεν μίλησα ουσιαστικά καθόλου για αυτήν παραπάνω όταν την ανέφερα. Αυτό έγινε σκόπιμα-θέλω να αφιερώσω μία ξεχωριστή παράγραφο σε αυτή. Και για προσωπικούς λόγους, αφού όπως είπα είναι η αγαπημένη μου, αλλά και για λόγους που αφορούν τους αναγνώστες(όταν γράφεις κάτι εστιάζεις σε αυτούς, όχι σε σένα). Κάποιοι από τους κλάδους που ανέφερα περιορίζονται ανάμεσα στους ειδικούς που ασχολούνται με αυτούς-δεν είναι όλοι για το ευρύ κοινό. Άλλοι, εφαρμόζονται σε συγκεκριμένα πλαίσια και σε συγκεκριμένους ανθρώπους. Η συμβουλευτική ψυχολογία είναι όμως ένας κλάδος που αφορά και μπορεί να βοηθήσει όλους τους ανθρώπους και σίγουρα αυτός στον οποίο έχουν όλοι πρόσβαση. Επομένως, νομίζω είναι καλό να εξηγήσω τι είναι. Κατ'αρχήν, το βασικό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι ο ψυχολόγος δεν είναι ο φίλος τους, ο πατέρας τους, ο σύντροφός τους( κι ούτε και πρόκειται να γίνει). Το να μιλάς λοιπόν στον ψυχολόγο δεν είναι το ίδιο με το να μιλάς σε κάποιον, απλά δικό σου, άνθρωπο. Ο ψυχολόγος είναι επιστήμονας, έχει εξειδικευτεί σε κάποια συγκεκριμένα πράγματα κι επομένως δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει κανείς, όσο καλά κι αν σε ξέρει, όσο κι αν σε αγαπάει, γιατί απλώς δεν έχει τις γνώσεις κι ούτε και την αντικειμενικότητα, αφού αυτά τα άτομα είναι συναισθηματικά μπλεγμένα μαζί σου. Από κει και πέρα είναι μεγάλο λάθος το να πιστέψει κάποιος ότι πάνε στον (συμβουλευτικό) ψυχολόγο όσοι έχουν σοβαρά προβλήματα(το τρελοί δεν το σχολιάζω-είναι μία άποψη από αυτές που είναι τόσο ηλίθιες, που δεν έχει καν νόημα να την αντικρούσεις). Αυτό είναι λάθος για δύο λόγους. Αφενός, ο ψυχολόγος μπορεί να σε βοηθήσει να διαχειριστείς συναισθήματα και καταστάσεις. Που σημαίνει ότι, ναι μεν μπορεί να σε βοηθήσει να διαχειριστείς μία αρνητική κατάσταση, αλλά μπορεί να σε βοηθήσει και σε μία θετική. Ώστε, μέσω της σωστής διαχείρισης, η κατάσταση αυτή να εξακολουθήσει να υφίσταται. Και επίσης, να μην παρασυρθείς από ένα υπερβολικά θετικό συναίσθημα(πχ υπέρμετρο ενθουσιασμό) κι οδηγηθείς σε λάθη απροσεξίας. Αφετέρου, για να έχει νόημα η συνεργασία με ένα ψυχολόγο, πρέπει να γίνεται με συνέχεια στο χρόνο. Δεν είναι σαν το γιατρό που πας μία φορά το τρίμηνο που θα αρρωστήσεις, σου γράφει ένα φάρμακο, και όλα καλά. Χρειάζεται διάρκεια για να μπορεί να σε μάθει και να σε βοηθήσει. Δεν ωφελεί να πηγαίνεις μόνο όταν σε βασανίζει κάτι. Από κει και πέρα, είναι σημαντικό να ξέρει και κάποιος που πάει στον ψυχολόγο και δύο ακόμα πράγματα. Πρώτον, ο ψυχολόγος δεν είναι ο φωτεινός παντογνώστης, ούτε τα ξέρει όλα, ούτε τα καταλαβαίνει όλα, ούτε έχει πάντα δίκιο. Έχει μία συγκεκριμένη εκπαίδευση που τον καθιστά ικανό να βλέπει πράγματα που οι υπόλοιποι δεν τα βλέπουν και να έχει αποκτήσει δεξιότητες να βοηθάει τους άλλους. Ως εκεί όμως. Ο ρόλος του είναι ενισχυτικός και βοηθητικός, δεν είναι όμως πανάκεια-δεν πας εκεί, αφήνεσαι στα χέρια του και σου λύνει όλα σου τα θέματα. Αυτό αποτελεί μία κοινή, δύσκολη προσπάθεια, που χρειάζεται χρόνο, θέληση και καλή διάθεση και από τις δύο πλευρές για να δουλέψει. Και κάπου εδώ ερχόμαστε και στο δεύτερο που θέλω να διευκρινίσω. Και στον καλύτερο ψυχολόγο του γαλαξία αν πάει κάποιος, αν ο ίδιος μέσα του δεν θέλει να λύσει ένα πρόβλημα και να κάνει και τις θυσίες που απαιτούνται για αυτό, αν δεν είναι αποφασισμένος για κάτι τέτοιο, δεν πρόκειται να δει αποτέλεσμα. Επομένως, προτού ζητήσει κανείς βοήθεια από ένα ψυχολόγο, θα είναι καλό, ή μάλλον απαραίτητο, να το έχει αποφασίσει ο ίδιος ότι θέλει να βοηθηθεί. Τέλος, θέλω να καταρρίψω κι ένα ακόμα μύθο. Ο ψυχολόγος δεν σου λύνει τα προβλήματα. Μπορεί ίσως να σε βοηθήσει να τα λύσεις. Μπορεί να σε βοηθήσει να λύσεις προβλήματα που πηγάζουν από εσένα(πχ αν κάποιος έχει υπερβολικό άγχος). Δεν μπορεί όμως να σε βοηθήσει σε προβλήματα που πηγάζουν από άλλες πηγές(πχ ο εργοδότης σου αν δεν σου φέρεται καλά ή αν δε σου δίνει όσα αξίζεις). Γενικά όμως, ο βασικός στόχος δεν είναι να σου λύσει τα προβλήματα. Είναι να σε καταλάβει, να σε βοηθήσει και συ να καταλάβεις τον εαυτό σου και να προσπαθήσετε μαζί να πετύχετε την ανάπτυξη των ήδη υπαρχόντων θετικών στοιχείων και τη μείωση των αρνητικών, ώστε να γίνεις όσο το δυνατόν πιο λειτουργικό άτομο. Κάποιες φορές σε όλο αυτό μπορεί να περιλαμβάνεται κι η λύση ενός προβλήματος, αλλά δεν είναι αυτός ο βασικός στόχος.
Σε γενικές γραμμές λοιπόν, η αποστολή του (συμβουλευτικού) ψυχολόγου αποτελεί να κάνει τον "θεραπευόμενο"(το βάζω μέσα σε εισαγωγικά γιατί δε μου αρέσει σαν όρος, γιατί είναι σαν να υποδηλώνει ότι το άτομο που πάει στον ψυχολόγο είναι άρρωστο υπό θεραπεία) να νοιώσει καλύτερα(πιο θετικά συναισθήματα), να τον κάνει πιο λειτουργικό(αναπτύσσοντας τις δεξιότητές του και αμβλύνοντας τα μειονεκτήματα) και να τον καταλάβει-βοηθήσει και τον ίδιο να καταλάβει τον εαυτό του καλύτερα. Σε αυτό το τελευταίο θα ήθελα να κάνω μία συγκεκριμένη ξεχωριστή αναφορά. Υπάρχει ένα κενό γύρω από το συγκεκριμένο θέμα. Τι καταλαβαίνει ένας ψυχολόγος και πώς; Σίγουρα όσοι είναι κι όσοι θα γίνουμε στο μέλλον ψυχολόγοι, ακούμε έστω και σπάνια από κάποια άτομα τη φράση "δηλαδή τώρα εσύ πώς με ψυχολογείς"; Σαν να περιμένουν να κοιτάξουμε μέσα στα μάτια τους και με κάποιες ακτίνες Χ να δούμε όλο τον ψυχικό τους κόσμο. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν θα μπορούσε να ισχύει. Ελάχιστα πράγματα καταλαβαίνει κάποιος απλά κοιτάζοντας τον άλλο. Οι βασικές πηγές συμπερασμάτων για τους ψυχολόγους είναι τα λόγια και οι πράξεις των "θεραπευομένων". Τα οποία σίγουρα υφίστανται μία διαφορετική επεξεργασία από τους ψυχολόγους σε σχέση με τους μη-ψυχολόγους. Αυτό οφείλεται σε ένα βαθμό στις γνώσεις των ψυχολόγων. Έχουμε κάποιες γνώσεις σε σχέση με το πώς λειτουργεί η ανθρώπινη ψυχή-νους σε κάποιες περιπτώσεις που βοηθούν να προσεγγίζουμε κάποια θέματα διαφορετικά. Για παράδειγμα, υπάρχει αυτό που λέγεται απωθημένο, που νομίζω ότι είναι κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν τι είναι κι έχω κάνει αναφορά κι εδώ(6ο ψυχολογικό δοκίμιο). Αν έχουμε λοιπόν ένα γονιό που πιέζει τα παιδιά του πεισματικά να γίνουν γιατροί, δικηγόροι, ή κάτι άλλο τέλος πάντων, ενώ δε θέλουν, μία από τις πρώτες σκέψεις που θα κάνουμε όσοι ξέρουμε τι σημαίνει απωθημένο(ψυχολόγοι και μη) είναι ότι είναι πολύ πιθανό το συγκεκριμένο επάγγελμα να αποτελεί ένα απωθημένο του γονιού που θέλει να το εκπληρώσει μέσα από τα παιδιά του. Γνωρίζοντας λοιπόν τις λειτουργίες και τις δυσλειτουργίες της ψυχής, από τις πιο απλές, ως τις πιο σύνθετες, έχουμε ένα πολύ καλό μέσο να ερμηνεύσουμε συναισθήματα και πράξεις. Από κει και πέρα, κατά την προσωπική μου άποψη, αυτό που μετράει περισσότερο είναι η τριβή κι η εμπειρία. Όσο περισσότερο προσπαθεί κανείς(σοβαρά και σε συνάρτηση και με τις γνώσεις του) να κατανοεί τους άλλους, τόσο περισσότερο θα βελτιώνεται, κάτι που συμβαίνει με όλες τις ικανότητες, όπως θα θυμούνται οι αναγνώστες του μπλογκ ότι έχω επανειλλημμένα τονίσει.
Η ψυχολογία, όπως προκύπτει, φαντάζομαι, κι από όλα τα παραπάνω, είναι μία πολύ σημαντική και χρήσιμη επιστήμη. Παρ'όλ'αυτά, όσοι έχουν επαφή με ψυχολόγους, και με τη μορφή επαγγελματικών σχέσεων, και με τη μορφή προσωπικών σχέσεων, σίγουρα θα έχουν παρατηρήσει ότι κάποιες φορές μπορεί αυτή κι οι εκπρόσωποί της να είναι αρκετά φορτικοί. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η ψυχολογία βρίσκεται παντού. Σε μία πραγματικότητα που θα απολάμβανε το σεβασμό που αξίζει ως επιστήμη, ένας κοινός άνθρωπος θα είχε ένα συμβουλευτικό ψυχολόγο, έναν ψυχολόγο που θα ασχολείτο με ένα ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο κι έναν ψυχολόγο στην εργασία του ή, αν πρόκειται για παιδί, στο σχολείο του. Από κει και πέρα, υπάρχουν κι οι κλάδοι που δεν απευθύνονται και τόσο στους μη-ψυχολόγους, αλλά έχουν να κάνουν και με αυτούς(πχ κοινωνική ψυχολογία-πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν σε ένα κοινωνικό περιβάλλον). Δηλαδή, για κάθε τι σημαντικό, υπάρχει κι ένας κλάδος ψυχολογίας που το ερμηνεύει και προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες υπό τις οποίες γίνεται. Και πέρα από αυτό όμως, ψυχολογία, όπως έμαθα και στο πρώτο μου μάθημα στη σχολή, είναι "η επιστήμη που μελετά τη συμπεριφορά και τις γνωστικές διεργασίες του ανθρώπου". Συμπεριφορά και γνωστικές διεργασίες υπάρχουν από τη στιγμή που θα γεννηθεί ο άνθρωπος ως τη στιγμή που θα πεθάνει, δεν παύουν ποτέ (εκτός ίσως αν κάποιος χάσει εντελώς την επαφή με το περιβάλλον-μείνει φυτό). Για αυτό, όσο σπαστικό κι αν είναι, είναι νομίζω πολύ φυσιολογικό κι επόμενο ένας ψυχολόγος να έχει άποψη για κάθε τι στη ζωή του ίδιου και των άλλων και να την εκφράζει. Ο δεύτερος λόγος που μπορεί να γίνουν(με) εκνευριστικοί οι ψυχολόγοι αφορά ότι αυτά που λέμε, όσο κι αν στηρίζονται σε δεδομένα, δεν αποτελούν αναντίρρητες αλήθειες, που μπορούμε να τις αποδείξουμε στους άλλους. Και πολλές φορές μάλιστα, οι άλλοι διαφορούν. Και πολλές φορές μάλιστα, αυτό αφορά με ζητήματα των άλλων κι όχι δικά μας. Άντε λοιπόν να διαφωνείς με κάποιον για ένα δικό του ζήτημα, που πιστεύει ότι το ξέρει καλύτερα από τον καθένα(δεν ισχύει πάντα αυτό) και να προσπαθείς να τον πείσεις χωρίς αντικειμενικές αποδείξεις. Σε σχέση και με το παραπάνω παράδειγμα, άντε να προσπαθείς να δώσεις σε ένα γονιό να καταλάβει, αλλά και να δεχτεί, ότι η έμμονη ιδέα του να γίνει το παιδί του γιατρός κτλ δεν οφείλεται στην επαγγελματική αποκατάσταση όπως λέει, αλλά στην ανάγκη του να ικανοποιήσει το δικό του απωθημένο, μέσω του παιδιού του, που θεωρεί προέκτασή του. Σίγουρα δεν είναι και πολύ απλό-εύκολο κάτι τέτοιο. Βέβαια, ας μην παρεξηγηθώ. Κι οι ψυχολόγοι άνθρωποι είναι(μαστε) και μπορεί να κάνουν(με) λάθη. Μπορεί όντως κάποιο άτομο να διαφωνεί μαζί μας και να έχει δίκιο. Απλώς θεωρώ ότι λόγω περισσότερης ψυχραιμίας και αντικειμενικότητας(αφού βρισκόμαστε εκτός του θέματος υπό συζήτηση) αλλά και περισσότερων γνώσεων, οι πιθανότητες είναι υπέρ μας. Και κατανοώ 100% βέβαια το πόσο εκνευριστικό είναι για κάποιον να έχει κάποιον να υποστηρίζει ότι αντιλαμβάνεται τα θέματά του καλύτερα από εκείνον τον ίδιο. Και μένα θα με εκνευρίσει κάτι τέτοιο αν μου συμβεί μάλλον. Αλλά το ίδιο ισχύει και με ένα γιατρό πχ. Ένας γιατρός καταλαβαίνει καλύτερα τι συμβαίνει στο σώμα μας από εμάς τους ίδιους. Οι διαφορές είναι αφενός ότι ο γιατρός μιλάει με ξεκάθαρα στοιχεία, αλλά αυτό λιγότερο, αφού εμείς δεν έχουμε ουσιαστικά πρόσβαση σε αυτά, κι επίσης και ο ψυχολόγος μπορεί να μιλήσει με στοιχεία που προκύπτουν εκ του αποτελέσματος, και αφετέρου, και κυρίως, ότι το ένα αποτελεί κάτι που το έχουμε αποδεχθεί μέσα μας ότι συμβαίνει, ενώ το άλλο όχι, αφού η ιατρική είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένη από την ψυχολογία.
Όσο εκνευριστική όμως κι αν γίνεται η ψυχολογία κι οι εκπρόσωποί της, για να επανέλθουμε κι από κει που ξεκινήσαμε, είναι μία πολύ σημαντική και χρήσιμη επιστήμη. Η οποία, εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να ωφελήσει πολύ όλους τους ανθρώπους. Και φυσικά, η λέξη κλειδί, από την οποία θα προκύψει κι η υπόλοιπη παράγραφος, είναι η λέξη σωστά. Ποια είναι η σωστή χρήση-αξιοποίηση της ψυχολογίας(κατά τη γνώμη μου). Σε πρώτη φάση, αυτό που πρέπει να γίνει είναι να χρηματοδοτηθεί πολύ περισσότερο αυτός ο κλάδος. Και σε ερευνητικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε επίπεδο εξυπηρέτησης. Πρέπει ο ψυχολόγος, έστω ο συμβουλευτικός, να αποτελεί μία αδιαμφισβήτητη παροχή του κράτους στους πολίτες, όπως η (σωματική) υγεία κι η εκπαίδευση. Στο 1ο (καθαρά)φιλοσοφικό δοκίμιο είχα πει ότι ο άνθρωπος είναι σώμα-ψυχή-πνεύμα και ότι, κατά συνέπειαν, τα σημαντικότερα επαγγέλματα είναι αυτά που φροντίζουν αυτά τα τρία- γιατροί, ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί. Το πρώτο και το τρίτο εκτιμώνται αρκετά και αποτελούν σίγουρες παροχές του κράτους στους πολίτες(έστω και με σημαντικότατες ελλείψεις, στην Ελλάδα), το δεύτερο θεωρείται(στις περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και η δική μας) είδος πολυτελείας και πεταμένα λεφτά. Αν και δεν ξέρω πώς έχουμε καταφέρει να θεωρούμε μία επιστήμη που, όπως είπα, βρίσκεται σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής, πεταμένα λεφτά, αυτό συμβαίνει προς το παρόν. Και ακριβώς για αυτό όμως, το ότι ψυχολογία βρίσκεται παντού, πρέπει κατά τη γνώμη μου να χρηματοδοτηθούν ψυχολόγοι σε όλους τους κλάδους και να στηριχθούν ανάλογα. Και πολύ σημαντικό θα ήταν επίσης να έρθουν οι άνθρωποι, ο πολύς κόσμος σε επαφή με την επιστήμη αυτή, τόσο σε ένα επίπεδο να ξέρουν τι ακριβώς είναι, αλλά και σε ένα πρακτικό επίπεδο, να εξοικειωθούν και να την εντάξουν στη ζωή τους. Φυσικά, κι οι ψυχολόγοι έχουν(με) υποχρεώσεις, να είναι(μαστε) προσιτοί στους ανθρώπους και ακόμα κι αν έχουν(με) βγάλει κάποια σίγουρα(κατά τη γνώμη τους-μας) συμπεράσματα, να μην μηδενίζουν(με) τον τρόπο που μπορεί να νοιώθει και να σκέφτεται ο άνθρωπος απέναντί μας. Και φυσικά, το κυριότερο είναι να έχουν(με) συναίσθηση του πόσο σημαντική και κρίσιμη είναι η δουλειά τους(μας) και να είμαστε συνεπείς απέναντί της, που σημαίνει να την κάνουμε σοβαρά και έχοντας αποκτήσει τις απαιτούμενες γνώσεις. Και να την αντιμετωπίζουν(με) ως λειτούργημα, γιατί αυτό πρέπει να είναι.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνω και μία ξεκάθαρη αναφορά στο τι μπορεί να προσφέρει η ψυχολογία στον άνθρωπο. Λέω ξεκάθαρη γιατί ήδη έχω κάνει κάποιες υπό-αναφορές. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν με αυτές, η ψυχολογία μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να νοιώθει πιο θετικά, και προς τον εαυτό του, και προς τους άλλους, να γνωρίσει τον εαυτό του καλύτερα και να γίνει πιο λειτουργικός σε διάφορα πεδία(ανάλογα με τον εκάστοτε κλάδο της ψυχολογίας). Αυτά είναι τα βασικά και τα πιο "απλά" και τα περνάω λίγο γρήγορα, και γιατί τα έχω ξανααναφέρει και γιατί αποτελούν θεμελιώδη πράγματα, κι ως τέτοια δεν με συναρπάζουν ιδιαίτερα-εννοώ δε με συναρπάζει να μιλάω για αυτά, όχι ότι δεν με συναρπάζουν ως προσφορές. Απλώς μου αρέσει γενικά να μιλάω σε αυτό το μπλογκ για περισσότερο εξιζητημένα πράγματα. Και πιστεύω ότι η ψυχολογία μπορεί να έχει και δύο πιο εξιζητημένες, αλλά επίσης πολύ σημαντικές χρήσεις, οι οποίες βέβαια σήμερα δεν έχουν την απαραίτητη προεργασία ώστε να γίνουν πράξη με ασφάλεια. Κι η αλήθεια είναι πως ίσως δεν την αποκτήσουν και ποτέ, ακόμα κι αν γίνει προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση, ειδικά η δεύτερη. Εγώ πάντως τις θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσες και θέλω να τις αναφέρω. Η πρώτη απορρέι από την κοινωνική ψυχολογία κι αποτελούσε το πιο μεγάλο όνειρό μου όταν αποφάσισα να γίνω ψυχολόγος(κι ακόμα είναι). Είχα πει μιλώντας για αυτήν ότι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον. Τώρα θα αναφερθώ σε έναν άλλο φιλόσοφο, τον Πλάτωνα, για να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω. Ο Πλάτωνας είχε γράψει ένα έργο, την "Πολιτεία", στο οποίο μιλούσε για την δομή και τον τρόπο λειτουργίας μιας ιδανικής πολιτείας(κοινωνίας). Κάποιοι μπορεί να το έχουν διαβάσει, κάποιοι όχι. Κάποιοι μπορεί να ορίζουν την ιδανική πολιτεία όπως ο Πλάτωνας, κάποιοι όπως κάποιος άλλος, κάποιοι να έχουν μία δική τους, προσωπική εικόνα για αυτήν. Η ουσία είναι ότι θα ήταν πράγματι συναρπαστικό αν κάποια στιγμή βρίσκαμε τη λεγόμενη κατά τον Πλάτωνα "ιδανική πολιτεία", το πώς θα έπρεπε να είναι. Κάτι που φυσικά θα γινόταν μέσω της φιλοσοφίας. Αν την ανακαλύπταμε, μέσω της φιλοσοφίας, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις αρχές τις κοινωνικής ψυχολογίας για να την οικοδομήσουμε και να την κάνουμε πράξη. Αυτό θα ήταν κάτι ιδανικό. Αλλά ακόμα κι αυτό να μην μπορούμε να κάνουμε, σίγουρα θα μπορούσε η κοινωνική ψυχολογία να χρησιμοποιηθεί για να διορθώσουμε κάποιες από τις αμέτρητες ατέλειες της κοινωνίας μας. Η δεύτερη πολύ σημαντική χρήση της ψυχολογίας προκύπτει από τον κλάδο της ψυχομετρίας, η οποία, όπως προείπα, μετράει ψυχικά-γνωστικά χαρακτηριστικά και δεξιότητες του ανθρώπου. Όπως ανέφερα πολλές φορές μέσα στο παρόν κείμενο, η ψυχολογία είναι μία επιστήμη που βρίσκεται παντού μέσα στην ανθρώπινη ζωή. Η ψυχική κι η νοητική υγεία του ανθρώπου βρίσκονται και επηρεάζουν κάθε απόφαση, κάθε λόγο, κάθε πράξη και προσπάθειά του. Για παράδειγμα, μπορεί ένας οδηγός να έχει τις γνώσεις που απαιτούνται για να οδηγήσει και να δουλεύουν οι αισθήσεις του, αλλά να είναι από απλά ανώριμος ως και σοβαρά ψυχικά διαταραγμένος. Αυτό αρκεί για να τον κάνει κακό κι επικίνδυνο οδηγό, αλλά δεν το μετράει κανείς, και σίγουρα κανείς δεν παίρνει κανένα μέτρο για αυτό. Επομένως νομίζω θα ήταν ευεργετικό αν μπορούσαμε κάποια στιγμή να μετρήσουμε με έναν επαρκή βαθμό αντικειμενικότητας κι αξιοπιστίας(πλήρης δεν θα υπάρξει ποτέ) το πόσο ψυχικά-νοητικά υγιής είναι κάποιος. Αυτό προϋποθέτει αφενός να βρούμε τις ιδιότητες που συναποτελούν την ψυχική-νοητική υγεία, και το πώς αυτές μπορούν να μετρηθούν. Και θα ήταν και πολύ χρήσιμο, κατά τη γνώμη μου, όσον αφορά και κάποια ακόμα πιο υπεύθυνα δικαιώματα, όπως αυτά του "εκλέγειν" και "εκλέγεσθαι". Κατανοώ ότι αυτό που λέω τώρα προσβάλλει τη δημοκρατία, αλλά πραγματικά δε με απασχολεί(εκτενέστερη αναφορά στο θέμα "δημοκρατία" θα κάνω στο μέλλον). Αν μπορούσαμε να βρούμε ποιοι είναι ικανοί να ψηφίζουν μέσα από μία ώριμη διαδικασία σκέψης και ποιοι μπορούν να κυβερνούν χωρίς να αλλοτριωθούν και να βάζουν το προσωπικό πάνω από το συνολικό συμφέρον, εγώ τουλάχιστον θα το προτιμούσα από το να έχουμε μία δημοκρατία που ψηφίζει όποιος θέλει και μπορεί να εκλεγεί όποιος επίσης θέλει, ενώ μπορεί να είναι κρυφά απατεώνας(που οι περισσότεροι δεν είναι κρυφά αλλά ας το δεχτούμε ότι φανερά δεν είναι), απλά επειδή έπεισε ένα 51%+ που μπορεί καν να μην είναι σε θέση να ψηφίζει. Το κλειδί στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και γενικά, θα ήταν να βρεθεί ένας επαρκώς αντικειμενικός κι ακριβής τρόπος να μετριούνται χαρακτηριστικά όπως η εντιμότητα, πράγμα το οποίο δεν ξέρω αν είναι δυνατόν να επιτευχθεί. Γιατί εδώ μιλάμε για στέρηση κάποιων δικαιωμάτων. Που ναι μεν θα ήταν δίκαιο κάποιος να μην έχει δικαίωμα να εκλεγεί σε κάποιο αξίωμα αν είναι ανέντιμος, αλλά αν αυτό δε μετριέται με αξιοπιστία, τότε σίγουρα θα προκληθή περισσότερο κακό παρά καλό. Οπότε θα ήταν καλύτερα να μην αλλάξει τίποτα, σε μία τέτοια περίπτωση.
Όπως και να έχει, και ανεξάρτητα από τα δύο τελευταία, η ψυχολογία είναι μία πάρα πολύ σπουδαία επιστήμη, η οποία, αν και νέα, ήδη έχει προσφέρει αρκετά στον άνθρωπο. Και είναι στο χέρι των ανθρώπων, εκτιμώντας την κι αξιοποιώντας την σωστά, να επωφεληθούν ακόμα περισσότερο από αυτή στο μέλλον. Το πρώτο βήμα για να γίνουν όλα αυτά θα είναι να τη γνωρίσουν. Αυτός ήταν εξαρχής κι ο σκοπός του παρόντος κειμένου κι ελπίζω να επετεύχθη, σε έναν ικανοποιητικό βαθμό.
Homo Cogitans
Η ψυχολογία, όπως προκύπτει, φαντάζομαι, κι από όλα τα παραπάνω, είναι μία πολύ σημαντική και χρήσιμη επιστήμη. Παρ'όλ'αυτά, όσοι έχουν επαφή με ψυχολόγους, και με τη μορφή επαγγελματικών σχέσεων, και με τη μορφή προσωπικών σχέσεων, σίγουρα θα έχουν παρατηρήσει ότι κάποιες φορές μπορεί αυτή κι οι εκπρόσωποί της να είναι αρκετά φορτικοί. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η ψυχολογία βρίσκεται παντού. Σε μία πραγματικότητα που θα απολάμβανε το σεβασμό που αξίζει ως επιστήμη, ένας κοινός άνθρωπος θα είχε ένα συμβουλευτικό ψυχολόγο, έναν ψυχολόγο που θα ασχολείτο με ένα ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο κι έναν ψυχολόγο στην εργασία του ή, αν πρόκειται για παιδί, στο σχολείο του. Από κει και πέρα, υπάρχουν κι οι κλάδοι που δεν απευθύνονται και τόσο στους μη-ψυχολόγους, αλλά έχουν να κάνουν και με αυτούς(πχ κοινωνική ψυχολογία-πώς οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν σε ένα κοινωνικό περιβάλλον). Δηλαδή, για κάθε τι σημαντικό, υπάρχει κι ένας κλάδος ψυχολογίας που το ερμηνεύει και προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες υπό τις οποίες γίνεται. Και πέρα από αυτό όμως, ψυχολογία, όπως έμαθα και στο πρώτο μου μάθημα στη σχολή, είναι "η επιστήμη που μελετά τη συμπεριφορά και τις γνωστικές διεργασίες του ανθρώπου". Συμπεριφορά και γνωστικές διεργασίες υπάρχουν από τη στιγμή που θα γεννηθεί ο άνθρωπος ως τη στιγμή που θα πεθάνει, δεν παύουν ποτέ (εκτός ίσως αν κάποιος χάσει εντελώς την επαφή με το περιβάλλον-μείνει φυτό). Για αυτό, όσο σπαστικό κι αν είναι, είναι νομίζω πολύ φυσιολογικό κι επόμενο ένας ψυχολόγος να έχει άποψη για κάθε τι στη ζωή του ίδιου και των άλλων και να την εκφράζει. Ο δεύτερος λόγος που μπορεί να γίνουν(με) εκνευριστικοί οι ψυχολόγοι αφορά ότι αυτά που λέμε, όσο κι αν στηρίζονται σε δεδομένα, δεν αποτελούν αναντίρρητες αλήθειες, που μπορούμε να τις αποδείξουμε στους άλλους. Και πολλές φορές μάλιστα, οι άλλοι διαφορούν. Και πολλές φορές μάλιστα, αυτό αφορά με ζητήματα των άλλων κι όχι δικά μας. Άντε λοιπόν να διαφωνείς με κάποιον για ένα δικό του ζήτημα, που πιστεύει ότι το ξέρει καλύτερα από τον καθένα(δεν ισχύει πάντα αυτό) και να προσπαθείς να τον πείσεις χωρίς αντικειμενικές αποδείξεις. Σε σχέση και με το παραπάνω παράδειγμα, άντε να προσπαθείς να δώσεις σε ένα γονιό να καταλάβει, αλλά και να δεχτεί, ότι η έμμονη ιδέα του να γίνει το παιδί του γιατρός κτλ δεν οφείλεται στην επαγγελματική αποκατάσταση όπως λέει, αλλά στην ανάγκη του να ικανοποιήσει το δικό του απωθημένο, μέσω του παιδιού του, που θεωρεί προέκτασή του. Σίγουρα δεν είναι και πολύ απλό-εύκολο κάτι τέτοιο. Βέβαια, ας μην παρεξηγηθώ. Κι οι ψυχολόγοι άνθρωποι είναι(μαστε) και μπορεί να κάνουν(με) λάθη. Μπορεί όντως κάποιο άτομο να διαφωνεί μαζί μας και να έχει δίκιο. Απλώς θεωρώ ότι λόγω περισσότερης ψυχραιμίας και αντικειμενικότητας(αφού βρισκόμαστε εκτός του θέματος υπό συζήτηση) αλλά και περισσότερων γνώσεων, οι πιθανότητες είναι υπέρ μας. Και κατανοώ 100% βέβαια το πόσο εκνευριστικό είναι για κάποιον να έχει κάποιον να υποστηρίζει ότι αντιλαμβάνεται τα θέματά του καλύτερα από εκείνον τον ίδιο. Και μένα θα με εκνευρίσει κάτι τέτοιο αν μου συμβεί μάλλον. Αλλά το ίδιο ισχύει και με ένα γιατρό πχ. Ένας γιατρός καταλαβαίνει καλύτερα τι συμβαίνει στο σώμα μας από εμάς τους ίδιους. Οι διαφορές είναι αφενός ότι ο γιατρός μιλάει με ξεκάθαρα στοιχεία, αλλά αυτό λιγότερο, αφού εμείς δεν έχουμε ουσιαστικά πρόσβαση σε αυτά, κι επίσης και ο ψυχολόγος μπορεί να μιλήσει με στοιχεία που προκύπτουν εκ του αποτελέσματος, και αφετέρου, και κυρίως, ότι το ένα αποτελεί κάτι που το έχουμε αποδεχθεί μέσα μας ότι συμβαίνει, ενώ το άλλο όχι, αφού η ιατρική είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένη από την ψυχολογία.
Όσο εκνευριστική όμως κι αν γίνεται η ψυχολογία κι οι εκπρόσωποί της, για να επανέλθουμε κι από κει που ξεκινήσαμε, είναι μία πολύ σημαντική και χρήσιμη επιστήμη. Η οποία, εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά, μπορεί να ωφελήσει πολύ όλους τους ανθρώπους. Και φυσικά, η λέξη κλειδί, από την οποία θα προκύψει κι η υπόλοιπη παράγραφος, είναι η λέξη σωστά. Ποια είναι η σωστή χρήση-αξιοποίηση της ψυχολογίας(κατά τη γνώμη μου). Σε πρώτη φάση, αυτό που πρέπει να γίνει είναι να χρηματοδοτηθεί πολύ περισσότερο αυτός ο κλάδος. Και σε ερευνητικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε επίπεδο εξυπηρέτησης. Πρέπει ο ψυχολόγος, έστω ο συμβουλευτικός, να αποτελεί μία αδιαμφισβήτητη παροχή του κράτους στους πολίτες, όπως η (σωματική) υγεία κι η εκπαίδευση. Στο 1ο (καθαρά)φιλοσοφικό δοκίμιο είχα πει ότι ο άνθρωπος είναι σώμα-ψυχή-πνεύμα και ότι, κατά συνέπειαν, τα σημαντικότερα επαγγέλματα είναι αυτά που φροντίζουν αυτά τα τρία- γιατροί, ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί. Το πρώτο και το τρίτο εκτιμώνται αρκετά και αποτελούν σίγουρες παροχές του κράτους στους πολίτες(έστω και με σημαντικότατες ελλείψεις, στην Ελλάδα), το δεύτερο θεωρείται(στις περισσότερες χώρες, μεταξύ των οποίων και η δική μας) είδος πολυτελείας και πεταμένα λεφτά. Αν και δεν ξέρω πώς έχουμε καταφέρει να θεωρούμε μία επιστήμη που, όπως είπα, βρίσκεται σε κάθε έκφανση της ανθρώπινης ζωής, πεταμένα λεφτά, αυτό συμβαίνει προς το παρόν. Και ακριβώς για αυτό όμως, το ότι ψυχολογία βρίσκεται παντού, πρέπει κατά τη γνώμη μου να χρηματοδοτηθούν ψυχολόγοι σε όλους τους κλάδους και να στηριχθούν ανάλογα. Και πολύ σημαντικό θα ήταν επίσης να έρθουν οι άνθρωποι, ο πολύς κόσμος σε επαφή με την επιστήμη αυτή, τόσο σε ένα επίπεδο να ξέρουν τι ακριβώς είναι, αλλά και σε ένα πρακτικό επίπεδο, να εξοικειωθούν και να την εντάξουν στη ζωή τους. Φυσικά, κι οι ψυχολόγοι έχουν(με) υποχρεώσεις, να είναι(μαστε) προσιτοί στους ανθρώπους και ακόμα κι αν έχουν(με) βγάλει κάποια σίγουρα(κατά τη γνώμη τους-μας) συμπεράσματα, να μην μηδενίζουν(με) τον τρόπο που μπορεί να νοιώθει και να σκέφτεται ο άνθρωπος απέναντί μας. Και φυσικά, το κυριότερο είναι να έχουν(με) συναίσθηση του πόσο σημαντική και κρίσιμη είναι η δουλειά τους(μας) και να είμαστε συνεπείς απέναντί της, που σημαίνει να την κάνουμε σοβαρά και έχοντας αποκτήσει τις απαιτούμενες γνώσεις. Και να την αντιμετωπίζουν(με) ως λειτούργημα, γιατί αυτό πρέπει να είναι.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να κάνω και μία ξεκάθαρη αναφορά στο τι μπορεί να προσφέρει η ψυχολογία στον άνθρωπο. Λέω ξεκάθαρη γιατί ήδη έχω κάνει κάποιες υπό-αναφορές. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν με αυτές, η ψυχολογία μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να νοιώθει πιο θετικά, και προς τον εαυτό του, και προς τους άλλους, να γνωρίσει τον εαυτό του καλύτερα και να γίνει πιο λειτουργικός σε διάφορα πεδία(ανάλογα με τον εκάστοτε κλάδο της ψυχολογίας). Αυτά είναι τα βασικά και τα πιο "απλά" και τα περνάω λίγο γρήγορα, και γιατί τα έχω ξανααναφέρει και γιατί αποτελούν θεμελιώδη πράγματα, κι ως τέτοια δεν με συναρπάζουν ιδιαίτερα-εννοώ δε με συναρπάζει να μιλάω για αυτά, όχι ότι δεν με συναρπάζουν ως προσφορές. Απλώς μου αρέσει γενικά να μιλάω σε αυτό το μπλογκ για περισσότερο εξιζητημένα πράγματα. Και πιστεύω ότι η ψυχολογία μπορεί να έχει και δύο πιο εξιζητημένες, αλλά επίσης πολύ σημαντικές χρήσεις, οι οποίες βέβαια σήμερα δεν έχουν την απαραίτητη προεργασία ώστε να γίνουν πράξη με ασφάλεια. Κι η αλήθεια είναι πως ίσως δεν την αποκτήσουν και ποτέ, ακόμα κι αν γίνει προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση, ειδικά η δεύτερη. Εγώ πάντως τις θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσες και θέλω να τις αναφέρω. Η πρώτη απορρέι από την κοινωνική ψυχολογία κι αποτελούσε το πιο μεγάλο όνειρό μου όταν αποφάσισα να γίνω ψυχολόγος(κι ακόμα είναι). Είχα πει μιλώντας για αυτήν ότι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον. Τώρα θα αναφερθώ σε έναν άλλο φιλόσοφο, τον Πλάτωνα, για να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω. Ο Πλάτωνας είχε γράψει ένα έργο, την "Πολιτεία", στο οποίο μιλούσε για την δομή και τον τρόπο λειτουργίας μιας ιδανικής πολιτείας(κοινωνίας). Κάποιοι μπορεί να το έχουν διαβάσει, κάποιοι όχι. Κάποιοι μπορεί να ορίζουν την ιδανική πολιτεία όπως ο Πλάτωνας, κάποιοι όπως κάποιος άλλος, κάποιοι να έχουν μία δική τους, προσωπική εικόνα για αυτήν. Η ουσία είναι ότι θα ήταν πράγματι συναρπαστικό αν κάποια στιγμή βρίσκαμε τη λεγόμενη κατά τον Πλάτωνα "ιδανική πολιτεία", το πώς θα έπρεπε να είναι. Κάτι που φυσικά θα γινόταν μέσω της φιλοσοφίας. Αν την ανακαλύπταμε, μέσω της φιλοσοφίας, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις αρχές τις κοινωνικής ψυχολογίας για να την οικοδομήσουμε και να την κάνουμε πράξη. Αυτό θα ήταν κάτι ιδανικό. Αλλά ακόμα κι αυτό να μην μπορούμε να κάνουμε, σίγουρα θα μπορούσε η κοινωνική ψυχολογία να χρησιμοποιηθεί για να διορθώσουμε κάποιες από τις αμέτρητες ατέλειες της κοινωνίας μας. Η δεύτερη πολύ σημαντική χρήση της ψυχολογίας προκύπτει από τον κλάδο της ψυχομετρίας, η οποία, όπως προείπα, μετράει ψυχικά-γνωστικά χαρακτηριστικά και δεξιότητες του ανθρώπου. Όπως ανέφερα πολλές φορές μέσα στο παρόν κείμενο, η ψυχολογία είναι μία επιστήμη που βρίσκεται παντού μέσα στην ανθρώπινη ζωή. Η ψυχική κι η νοητική υγεία του ανθρώπου βρίσκονται και επηρεάζουν κάθε απόφαση, κάθε λόγο, κάθε πράξη και προσπάθειά του. Για παράδειγμα, μπορεί ένας οδηγός να έχει τις γνώσεις που απαιτούνται για να οδηγήσει και να δουλεύουν οι αισθήσεις του, αλλά να είναι από απλά ανώριμος ως και σοβαρά ψυχικά διαταραγμένος. Αυτό αρκεί για να τον κάνει κακό κι επικίνδυνο οδηγό, αλλά δεν το μετράει κανείς, και σίγουρα κανείς δεν παίρνει κανένα μέτρο για αυτό. Επομένως νομίζω θα ήταν ευεργετικό αν μπορούσαμε κάποια στιγμή να μετρήσουμε με έναν επαρκή βαθμό αντικειμενικότητας κι αξιοπιστίας(πλήρης δεν θα υπάρξει ποτέ) το πόσο ψυχικά-νοητικά υγιής είναι κάποιος. Αυτό προϋποθέτει αφενός να βρούμε τις ιδιότητες που συναποτελούν την ψυχική-νοητική υγεία, και το πώς αυτές μπορούν να μετρηθούν. Και θα ήταν και πολύ χρήσιμο, κατά τη γνώμη μου, όσον αφορά και κάποια ακόμα πιο υπεύθυνα δικαιώματα, όπως αυτά του "εκλέγειν" και "εκλέγεσθαι". Κατανοώ ότι αυτό που λέω τώρα προσβάλλει τη δημοκρατία, αλλά πραγματικά δε με απασχολεί(εκτενέστερη αναφορά στο θέμα "δημοκρατία" θα κάνω στο μέλλον). Αν μπορούσαμε να βρούμε ποιοι είναι ικανοί να ψηφίζουν μέσα από μία ώριμη διαδικασία σκέψης και ποιοι μπορούν να κυβερνούν χωρίς να αλλοτριωθούν και να βάζουν το προσωπικό πάνω από το συνολικό συμφέρον, εγώ τουλάχιστον θα το προτιμούσα από το να έχουμε μία δημοκρατία που ψηφίζει όποιος θέλει και μπορεί να εκλεγεί όποιος επίσης θέλει, ενώ μπορεί να είναι κρυφά απατεώνας(που οι περισσότεροι δεν είναι κρυφά αλλά ας το δεχτούμε ότι φανερά δεν είναι), απλά επειδή έπεισε ένα 51%+ που μπορεί καν να μην είναι σε θέση να ψηφίζει. Το κλειδί στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και γενικά, θα ήταν να βρεθεί ένας επαρκώς αντικειμενικός κι ακριβής τρόπος να μετριούνται χαρακτηριστικά όπως η εντιμότητα, πράγμα το οποίο δεν ξέρω αν είναι δυνατόν να επιτευχθεί. Γιατί εδώ μιλάμε για στέρηση κάποιων δικαιωμάτων. Που ναι μεν θα ήταν δίκαιο κάποιος να μην έχει δικαίωμα να εκλεγεί σε κάποιο αξίωμα αν είναι ανέντιμος, αλλά αν αυτό δε μετριέται με αξιοπιστία, τότε σίγουρα θα προκληθή περισσότερο κακό παρά καλό. Οπότε θα ήταν καλύτερα να μην αλλάξει τίποτα, σε μία τέτοια περίπτωση.
Όπως και να έχει, και ανεξάρτητα από τα δύο τελευταία, η ψυχολογία είναι μία πάρα πολύ σπουδαία επιστήμη, η οποία, αν και νέα, ήδη έχει προσφέρει αρκετά στον άνθρωπο. Και είναι στο χέρι των ανθρώπων, εκτιμώντας την κι αξιοποιώντας την σωστά, να επωφεληθούν ακόμα περισσότερο από αυτή στο μέλλον. Το πρώτο βήμα για να γίνουν όλα αυτά θα είναι να τη γνωρίσουν. Αυτός ήταν εξαρχής κι ο σκοπός του παρόντος κειμένου κι ελπίζω να επετεύχθη, σε έναν ικανοποιητικό βαθμό.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου