Η σημερινή ανάρτηση θα ασχοληθεί με ένα θέμα που θα έπρεπε να είχα θίξει εδώ και αρκετό καιρό, όταν έγραφα για το δρόμο της επιτυχίας(10ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο). Πριν αρχίσω να μιλάω για το πώς επιτυγχάνεται η επιτυχία, μάλλον θα έπρεπε να την ορίσω, να πω δηλαδή(αναλυτικά γιατί μια σύντομη αναφορά είχε γίνει) τι είναι τελικά επιτυχία, και, παράλληλα, τι είναι φυσικά και αποτυχία. Επίσης, ένα πολύ σημαντικό θέμα, είναι και το εξής: Υπάρχει και μια μέση κατάσταση, ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία; Και αν ναι, ποια και τι είναι αυτή; Τέλος, όταν μια προσπάθειά μας είναι επιτυχής ή όχι, πώς πρέπει να το διαχειριστούμε μετά αυτό; Σε αυτά τα ερωτήματα στοχεύω να απαντήσω σήμερα.
Η αλήθεια είναι ότι το βασικό παράγοντα της επιτυχίας τον είχα αναφέρει. Ο παράγοντας αυτός είναι ένας και ξεκάθαρος, η επίτευξη ενός στόχου που έχει τεθεί από το άτομο. Αν δηλαδή ένας μαθητής έχει ως στόχο να βγάλει 18.500 μόρια για να περάσει ιατρική, τότε επιτυχία θα είναι αν τελικά το καταφέρει αυτό. Αν για έναν άλλο είναι να βγάλει 13.500 για να περάσει κοινωνιολογία, θα είναι επιτυχία για αυτόν αν καταφέρει αυτό. Αντίστοιχα, αν ο πρώτος βγάλει λιγότερα από όσα χρειάζεται και δεν περάσει ιατρική, αυτό θα συνιστά για αυτόν μια αποτυχία-όμοια και για τον δεύτερο. Είναι νομίζω ξεκάθαρο ότι αυτό που μπορεί να είναι για τον ένα αποτυχία, μπορεί για τον δεύτερο να είναι αποτυχία κι αντίστροφα-αν ο πρώτος βγάλει 14.000 και περάσει κοινωνιολογία, θα είναι μια αποτυχία για αυτόν, αν και για τον δεύτερο θα είναι επιτυχία(το ίδιο και αν ο δεύτερος περάσει ιατρική ενώ θέλει κοινωνιολογία, όσο κι αν αυτό είναι απίθανο να συμβεί πρακτικά). Είναι λοιπόν ξεκάθαρα θέμα στόχου το αν μια προσπάθεια είναι επιτυχημένη ή όχι- η προσπάθεια της συμμετοχής στον (πανηλίθιο) θεσμό των πανελληνίων είναι κοινή για τους 2 μαθητές, αλλά το τι θα συνιστά επιτυχία για τον καθένα θα έχει να κάνει με τους στόχους που έχει θέσει αυτός. Θέμα στόχου είναι βέβαια και το μέγεθος της χαράς-ικανοποίησης που θα λάβει το άτομο σε μια επιτυχία-αν πετύχει έναν σπουδαίο και καθοριστικό για τη ζωή του στόχο, θα νοιώσει ευτυχία, αν πετύχει έναν μικρό στόχο, θα νοιώσει μια απλή ευχαρίστηση(4ο ψυχολογικό δοκίμιο).
Υπάρχει βέβαια και μια δεύτερη διάσταση που χαρακτηρίζει την επιτυχία και την αποτυχία, πέρα από τον στόχο που έχει τεθεί. Η δεύτερη αυτή διάσταση είναι το πώς ο στόχος αυτός επετεύχθη(ή δεν επετεύχθη). Δηλαδή αν ο πρώτος μαθητής έχει αφιερώσει όλα του τα χρόνια και όλο του το χρόνο στο διάβασμα, κάνει πολύωρα μαθήματα με καλούς καθηγητές, έχει καλά βοηθήματα και εγχειρίδια κλπ και τελικά καταλήξει να βγάλει μόνο(!) 18.500 μόρια, αυτό είναι αποτυχία, όσο τρελό κι αν ακούγεται, όσο και αν ο στόχος του επετεύχθη. Κι αν ο άλλος χωρίς βοήθεια από πουθενά κάτσει και δουλέψει μόνος του και βγάλει 13.000 και δεν περάσει κοινωνιολογία, αυτό είναι επιτυχία. Έχει δηλαδή να κάνει με τα μέσα που διαθέτει κάποιος σε μια προσπάθεια και με το κατά πόσο η προσπάθεια αυτή είναι σωστή(και ποσοτικά και ποιοτικά). Ένα μέτριο πχ αποτέλεσμα για κάποιον που έχει λίγα μέσα, μπορεί σύμφωνα με αυτή τη διάσταση να συνιστά επιτυχία, ενώ για κάποιον που έχει πολλά, να συνιστά επιτυχία. Αυτή τη διάσταση βέβαια μπορούμε και να μην την λαμβάνουμε υπόψιν μας, αφού δεν είναι τόσο βασική όσο η πρώτη, αλλά κατά τη γνώμη μου υπάρχει πέρα για πέρα και μόνο ωφελημένοι θα βγούμε(μακροπρόθεσμα σε περίπτωση επιτυχίας σε σχέση με την πρώτη και αποτυχίας σε σχέση με αυτή, και βραχυπρόθεσμα στην αντίθετη περίπτωση-θα εξηγήσω στη συνέχεια το γιατί). Τα ίδια ισχύουν και στην περίπτωση που κάποιος δουλέψει σωστά για ένα στόχο και δεν τον πετύχει λόγο ατυχίας ή αν δεν δουλέψει και τον πετύχει χάρη στην τύχη ή σε κάποια αθέμιτα μέσα. Γενικά, σύμφωνα με αυτή τη διάσταση, σημασία έχει κυρίως η προσπάθεια, αν είναι αρκετή και προς τη σωστή κατεύθυνση(πράγμα υποκειμενικό βέβαια), κι όχι το αποτέλεσμα που μπορεί να εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες. Μπορεί αυτό να φαίνεται αφελές, αλλά το πιστεύω ακράδαντα:δεν θεωρώ ότι πρέπει κάποιος που πέτυχε κάτι πχ από τύχη να χαίρεται, τόσο και όπως θα χαιρόταν αν το κατάφερνε με σωστή προσπάθεια και με χρήση των δυνατοτήτων του, όπως πχ η ευφυΐα. Επίσης, δεν θεωρώ κι ότι ένας μαθητής που αφιερώνει χρόνια ολόκληρα μόνο στο διάβασμα, πρέπει να χαίρεται που έβγαλε πολλά μόρια, γιατί είναι ένα απλά λογικό αποτέλεσμα και κυρίως γιατί αν ο τρόπος είναι λάθος, τότε θα έχει χάσει άλλα πράγματα(πχ ο συγκεκριμένος μαθητής θα χάσει σε ξεκούραση, άθληση, διασκέδαση, κοινωνικοποίηση). Γενικά βέβαια η διάσταση αυτή είναι υποκειμενική, σε αντίθεση με την πρώτη που είναι αντικειμενική-ο στόχος ή επιτυγχάνεται, ή όχι, είναι ξεκάθαρο.
Για να είναι μια προσπάθεια επιτυχής, χρειάζεται να εκλπηρώνονται και οι δύο διαστάσεις. Τι γίνεται όμως αν μια προσπάθεια σε σχέση με τη μία διάσταση είναι επιτυχής και σύμφωνα με την άλλη αποτυχημένη; Το ίδιο με αν, σύμφωνα και με τις δύο διαστάσεις, είναι μερικώς επιτυχημένη: έχουμε μια ουδέτερη κατάσταση, ή μια κατάσταση γενικότερης μέτριας/μερικής επιτυχίας. Βέβαια, να ξεκαθαρίσω εδώ κάτι, προτού συνεχίσω:σύμφωνα με την πρώτη διάσταση, συνήθως η προσπάθεια είναι είτε επιτυχημένη, είτε αποτυχημένη-μπορεί όμως να είναι και εδώ μερικώς αποτυχημένη-αν δηλαδή ο πρώτος μαθητής, αντί για ιατρική, περάσει βιολογία, που του αρέσει και είναι η δεύτερή του επιλογή, τότε έχουμε μια κατάσταση μερικούς επιτυχίας, σύμφωνα με την πρώτη διάσταση. Συνεχίζοντας με αυτό που έλεγα στην αρχή, η κατάσταση μερικής επιτυχίας είναι μια κατάσταση ανάμεσα από τις δύο άλλες, στην αποτυχία και την επιτυχία. Μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις αυτή η κατάσταση, όπως προκύπτει και από τα προηγούμενα:μπορεί ο άνθρωπος να πέτυχε ένα δευτερεύοντα στόχο, αντί τον πρωτεύοντα, μπορεί να πέτυχε το στόχο του αλλά να ξέρει ότι δεν το άξιζε(αν τον πέτυχε από τύχη ή με αθέμιτα μέσα) ή ότι δεν έκανε τίποτα σπουδαίο(το να βγάλεις 18.500 αν διαβάζεις 8 ώρες την ημέρα και έχεις τους καλύτερους καθηγητές και τα καλύτερα εγχειρίδια δεν είναι και τόσο μεγάλο επίτευγμα, κατ' εμέ) ή μπορεί και να μην πέτυχε το στόχο αλλά να ξέρει ότι έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, με βάση και τα μέσα που διέθετε, για να το κάνει, να είναι επομένως ικανοποιημένος από τον εαυτό του. Βέβαια, τα δύο τελευταία ισχύουν για ανθρώπους που δίνουν βάση και στις δύο διαστάσεις-για όσους ενδιαφέρονται μόνο για το στόχο(πρώτη διάσταση) κι όχι για τον τρόπο επίτευξης(δεύτερη), τότε η μόνη περίπτωση μερικής επιτυχίας είναι η πρώτη από τις τρεις που ανέφερα. Είχα πει στο 4ο ψυχολογικό δοκίμιο ότι η επίτευξη και η μη επίτευξη ενός στόχου προκαλούν χαρά(ευχαρίστηση ή ευτυχία, ανάλογα με το μέγεθος του στόχου) ή λύπη(δυσαρέσκεια ή δυστυχία, ανάλογα πάλι με το μέγεθος του στόχου) αντίστοιχα. Είναι λοιπόν ένα ενδιαφέρον ερώτημα τι προκαλεί και αυτή η κατάσταση της μερικής επιτυχίας του στόχου. Αυτό νομίζω πραγματικά ότι έχει να κάνει με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου. Ένας απαισιόδοξος ή/και απαιτητικός(από τον εαυτό του) άνθρωπος θα νοιώσει μάλλον λύπη από κάποια μερική επιτυχία, ενώ ένας πιο αισιόδοξος ή/και λιγότερο απαιτητικός(από τον εαυτό του) άνθρωπος μάλλον θα νοιώσει χαρά. Κλείνοντας, θέλω βέβαια να τονίσω, για αποφυγή κι ενδεχόμενων παρεξηγήσεων, ότι μερική επιτυχία εννοώ επιτυχία 60% +-10. Για αυτό και χρησιμοποιώ τον όρο μερική επιτυχία, επειδή εννοώ ότι έχουν γίνει κάμποσα βήματα, ούτε πολλά, ούτε λίγα. Αν είναι 10% μάλλον είναι απλά αποτυχία, ενώ αν είναι 90% είναι μάλλον επιτυχία.
Άφησα για το τέλος το σημαντικότερο μέρος αυτού του κειμένου, το οποίο αφορά τη διαχείριση της κάθε μίας από της 3 αυτές καταστάσεις. Η διαχείριση διαφέρει φυσικά ανά κατάσταση. Εκείνη που θεωρείται πιο εύκολη είναι η διαχείριση μιας επιτυχίας. Δεν ξέρω αν είναι πιο εύκολη, εύκολη σκέτο πάντως δεν είναι νομίζω σε καμία περίπτωση. Για την ακρίβεια, πιστεύω ότι όσο πιο μεγάλη η επιτυχία, τόσο πιο δύσκολη η διαχείριση. Αυτό που είναι σημαντικότερο μετά από μία επιτυχία(ειδικά αν είναι μεγάλη), είναι το άτομο να βρει το μέτρο, την ισορροπία, ανάμεσα σε δύο αντίθετες, στην περίπτωση αυτή, αντιδράσεις-την αντίδραση της χαράς και την αντίδραση της απόλυτης χαλάρωσης. Δηλαδή, πρέπει το άτομο ναι μεν να χαρεί, η χαρά αυτή είναι απόλυτα φυσιολογική και ένας από τους κυριότερους λόγους να κυνηγήσει κανείς ένα στόχο. Δεν πρέπει όμως να χαλαρώσει απόλυτα, σαν να είναι πλέον επιτυχημένος εφόρου ζωής, στον τομέα που πέτυχε, ή γενικά. Για να χρησιμοποιήσω πάλι το παράδειγμα με τον υποψήφιο των πανελληνίων, έχω δει, και γενικά ακούμε νομίζω, πάρα πολλά άτομα που αφού μπήκαν στη σχολή που ήθελαν, ξεζουμισμένοι από την υπερπροσπάθεια, χαλάρωσαν απόλυτα και το έριξαν στη λούφα και την καλοπέραση. Μέγα σφάλμα. Η προσπάθεια, σε όλους τους τομείς που μας ενδιαφέρουν, πρέπει να συνεχίζεται για πάντα, αλλιώς, αργά ή γρήγορα, η επιτυχία μάλλον θα αντικατασταθεί από αποτυχία. Φυσικά και πρέπει να χαιρόμαστε, να γιορτάζουμε και να ξεκουραζόμαστε μετά από μια μεγάλη προσπάθεια για την επίτευξη ενός δύσκολου στόχου-όχι όμως απόλυτα και όχι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο χρειάζεται(διαφέρει κι αυτό ανάλογα με την προσπάθεια, οπότε είναι καλό να ξέρει να το υπολογίζει κανείς μόνος του). Το δεύτερο σχετικά με τη διαχείριση της επιτυχίας, έχει να κάνει με τη δεύτερη διάσταση, με την σκέψη σε σχέση με το αν η προσπάθεια που καταβάλαμε ήταν σωστή κι αρκετή. Γιατί αν, για παράδειγμα, ένας μαθητής διάβαζε τη μισή ύλη αλλά ήταν τυχερός στις πανελλήνιες και έπεσαν αυτά που ήξερε και μπήκε στη σχολή που ήθελε, και συνεχίσει να διαβάζει και μετά με τον ίδιο τρόπο, θα δυσκολευτεί πολύ να περάσει τα μαθήματα έτσι, και ακόμα και αν το κάνει, δεν θα γίνει ένας καλός και σωστός επαγγελματίας. Εδώ ακριβώς έγκειται η σημασία της δεύτερης διάστασης. Είναι καλό να διαχωρίζουμε την προσπάθεια και τις δυνατότητές μας, που είναι σχετικά σταθεροί παράγοντες, από την τύχη πχ που διαφέρει σε κάθε προσπάθεια. Ακόμα και μετά από επιτυχίες λοιπόν, είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε αν προσπαθήσαμε σωστά ή όχι, ώστε να βελτιωνόμαστε και στην επόμενη προσπάθεια να έχουμε καλύτερη απόδοση. Μπορεί αυτό να είναι κουραστικό, ως και ψυχοφθόρο, εκείνη τη στιγμή, μακροπρόθεσμα όμως είναι ευεργετικό. Τέλος, το τρίτο σημαντικό βήμα, σχετικά με τη διαχείριση της επιτυχίας έχει να κάνει φυσικά με τη συνειδητοποίηση του γεγονότος πώς οτιδήποτε και αν πετύχαμε, αυτό δεν μας κάνει καλύτερους από τους άλλους. Και οι άλλοι έχουν πετύχει. Κάθε άνθρωπος έχει πετύχει σε κάποιο τομέα. Και για αυτό δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι είμαστε εμείς ανώτεροι, γενικά σαν όντα(αναπτύσσοντας κόμπλεξ ανωτερότητας-6ο ψυχολογικό δοκίμιο). Για να μπορέσουμε κάποτε να θεωρούμε(με αρκετή σιγουριά) τους εαυτούς ανώτερους από το μέσο άνθρωπο θα πρέπει να πετύχουμε πάρα πολλά και να αναγνωριστεί αυτό και από τους άλλους(η κοινή γνώμη δεν είναι ο καλύτερος κριτής, όπως έχω πει πολλές φορές, αλλά δε γίνεται διαφορετικά, αφού όλοι πιστεύουν, λίγο-πολύ, ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους, αλλά ελάχιστοι έχουν δίκιο).
Όσον αφορά τη διαχείριση της αποτυχίας, αυτή μοιάζει αρκετά με τη διαχείριση της επιτυχίας. Και εδώ, είναι πολύ σημαντικό να συνεχίζουμε την προσπάθεια, με σοβαρότητα. Εδώ είναι ακόμα πιο δύσκολο μάλλον, γιατί υπάρχει όχι μόνο η κούραση από την μέχρι τώρα προσπάθεια(εξαιρούνται βέβαια περιπτώσεις που δεν έχει υπάρξει κάποια σημαντική μέχρι τώρα προσπάθεια), αλλά κι η απογοήτευση-λύπη που επιφέρει λογικά μια αποτυχία. Παρ'όλ'αυτά, κι η επιτυχία δεν πρόκειται να έρθει μόνη της, οπότε αυτό που πρέπει να γίνει είναι να συνεχιστεί(ή να αρχίσει) η σοβαρή προσπάθεια. Και εδώ, είναι πολύ σημαντική η σωστή αξιολόγηση της προσπάθειας και ο σωστός προσδιορισμός των αιτιών της αποτυχίας. Είναι ανθρώπινο, και πάνω απ'όλα (νέο)ελληνικό, να κατηγορούμε στις αποτυχίες πάντα τους άλλους. Είναι φυσικά μια πιθανότητα να φταίνε και οι άλλοι. Το πιο πιθανό όμως είναι να ευθύνεται το ίδιο το άτομο για την αποτυχία του. Όποιος και ό,τι και να φταίει όμως, πρέπει το άτομο να σκεφτεί ώριμα και σωστά ώστε να το αντιμετωπίσει και να το διορθώσει, ώστε οι μελλοντικές του προσπάθειες να είναι τελικά επιτυχημένες. Είναι εξίσου σημαντικό με την προσπάθεια. Τέλος, και εδώ, υφίσταται θέμα πιθανού κόμπλεξ, του κόμπλεξ κατωτερότητας όμως, σε σχέση με τους άλλους. Όμοια με πριν, πρέπει το άτομο να καταλάβει, ότι δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος που αποτυγχάνει. Όλοι αποτυγχάνουμε και μάλιστα και πάνω από μία φορές. Δε σημαίνει ότι αν κάποιος αποτύχει είναι κατώτερος ή άχρηστος. Σημαίνει ότι απλώς έκανε κάποιο ή κάποια λάθη και το πλήρωσε. Φυσικά, δεν σημαίνει αυτό ότι δεν πρέπει να μας ενοχλεί καθόλου η αποτυχία. Πρέπει, γιατί μόνο έτσι θα γίνουμε καλύτεροι, μόνο αν έχουμε απαιτήσεις από τον εαυτό μας. Αλλά το να κάνουμε σαν να ήρθε το τέλος του κόσμου για μας, είναι το άλλο άκρο, και τα άκρα, και τα δύο, είναι πάντα βλαβερά.
Τελικά, ίσως το πιο δύσκολο να είναι τελικά η διαχείριση της μέσης κατάστασης, της μερικής επιτυχίας. Για αυτό κι εγώ δεν έχω μια συγκεκριμένη απάντηση να δώσω, ένα συγκεκριμένο μονοπάτι να προτείνω. Υποθέτω όμως ότι χρειάζεται κι εδώ σκέψη πάνω στα πράγματα. Χρειάζεται το άτομο να καταλήξει αντικειμενικά αν ή κατάσταση προσεγγίζει περισσότερο την επιτυχία ή την αποτυχία, αν αυτό που πέτυχε είναι αρκετό για αυτόν. Και ανάλογα με το τι θα αποφασίσει, να πράξει. Εγώ προσωπικά είμαι της άποψης ότι, αν ο στόχος επιτευχθεί αλλά το πρόβλημα έγκειται στον τρόπο, 99,9% αρκεί να καταλάβουμε απλά το λάθος μας, να το διορθώσουμε στο μέλλον και να εκμεταλλευτούμε την τύχη που είχαμε να πετύχουμε το στόχο μας χωρίς να προσπαθήσουμε αρκετά ή/και σωστά. Αν τώρα η προσπάθεια είναι καλή αλλά ο στόχος δεν επεύχθη(στο βαθμό που θα θέλαμε έστω), νομίζω πως το καλύτερο είναι να μη συμβιβαστούμε με κάτι λιγότερο από αυτό που θέλουμε(πράγμα που είναι δυνατόν να δημιουργήσει επίσης κόμπλεξ κατωτερότητας και κυρίως απωθημένα) αλλά να προσπαθήσουμε ξανά για να πετύχουμε τον στόχο μας. Είναι βέβαια σημαντικό να ξέρουμε τα όριά μας. Πχ, χρησιμοποιώντας ακόμα μια φορά το παράδειγμα με τους υποψηφίους πανελληνίων, το να έχει περάσει ένα παιδί, χωρίς καθόλου βοήθεια εκτός σχολείου, βιολογία και να μην το δεκτεί, επιδιώκοντας να ξαναπροσπαθήσει, ώστε να περάσει ιατρική(χωρίς επαρκή μέσα), είναι μάλλον πολύ αφελές, αφού το να πετύχει το στόχο του μοιάζει σχεδόν ουτοπικό, με τα διαθέσιμα μέσα. Αλλά, κι αυτά τα πράγματα, είναι επίσης υποκειμενικά.
*θα ήθελα βέβαια εδώ, πριν τελειώσω, να τονίσω και ξεκάθαρα ότι εκτός από την προσπάθεια, πολύ σημαντικές είναι και οι ικανότητες ενός ανθρώπου για την επιδίωξη ενός στόχου-πχ για τον μαθητή, η μνήμη. Αυτοί οι δύο παράγοντες, προσπάθεια&ικανότητες, είναι οι πιο σημαντικοί, γιατί είναι σταθεροί, σε αντίθεση με την τύχη, που μεταβάλλεται, και επίσης είναι αυτοί που κάνουν κάποιον τελικά να αξίζει ή όχι την επιτυχία. Πρέπει να βασιζόμαστε και στους δυο εξίσου, έστω κι αν εγώ μίλησα κυρίως για την προσπάθεια
Κάπου εδώ τελειώνει και η σημερινή μου ανάρτηση. Ελπίζω να κατάφερα να απαντήσω στα ζητήματα που είχα αφήσει ανοιχτά στο παρελθόν, και να βοηθηθούν όσοι διαβάζουν αυτό το κείμενο στη σωστή διαχείριση επιτυχιών, τις οποίες τους εύχομαι, αλλά και των αποτυχιών, οι οποίες είναι επίσης μέσα στη ζωή και δίνουν με τον τρόπο τους νόημα στις επιτυχίες.
Homo Cogitans
Η αλήθεια είναι ότι το βασικό παράγοντα της επιτυχίας τον είχα αναφέρει. Ο παράγοντας αυτός είναι ένας και ξεκάθαρος, η επίτευξη ενός στόχου που έχει τεθεί από το άτομο. Αν δηλαδή ένας μαθητής έχει ως στόχο να βγάλει 18.500 μόρια για να περάσει ιατρική, τότε επιτυχία θα είναι αν τελικά το καταφέρει αυτό. Αν για έναν άλλο είναι να βγάλει 13.500 για να περάσει κοινωνιολογία, θα είναι επιτυχία για αυτόν αν καταφέρει αυτό. Αντίστοιχα, αν ο πρώτος βγάλει λιγότερα από όσα χρειάζεται και δεν περάσει ιατρική, αυτό θα συνιστά για αυτόν μια αποτυχία-όμοια και για τον δεύτερο. Είναι νομίζω ξεκάθαρο ότι αυτό που μπορεί να είναι για τον ένα αποτυχία, μπορεί για τον δεύτερο να είναι αποτυχία κι αντίστροφα-αν ο πρώτος βγάλει 14.000 και περάσει κοινωνιολογία, θα είναι μια αποτυχία για αυτόν, αν και για τον δεύτερο θα είναι επιτυχία(το ίδιο και αν ο δεύτερος περάσει ιατρική ενώ θέλει κοινωνιολογία, όσο κι αν αυτό είναι απίθανο να συμβεί πρακτικά). Είναι λοιπόν ξεκάθαρα θέμα στόχου το αν μια προσπάθεια είναι επιτυχημένη ή όχι- η προσπάθεια της συμμετοχής στον (πανηλίθιο) θεσμό των πανελληνίων είναι κοινή για τους 2 μαθητές, αλλά το τι θα συνιστά επιτυχία για τον καθένα θα έχει να κάνει με τους στόχους που έχει θέσει αυτός. Θέμα στόχου είναι βέβαια και το μέγεθος της χαράς-ικανοποίησης που θα λάβει το άτομο σε μια επιτυχία-αν πετύχει έναν σπουδαίο και καθοριστικό για τη ζωή του στόχο, θα νοιώσει ευτυχία, αν πετύχει έναν μικρό στόχο, θα νοιώσει μια απλή ευχαρίστηση(4ο ψυχολογικό δοκίμιο).
Υπάρχει βέβαια και μια δεύτερη διάσταση που χαρακτηρίζει την επιτυχία και την αποτυχία, πέρα από τον στόχο που έχει τεθεί. Η δεύτερη αυτή διάσταση είναι το πώς ο στόχος αυτός επετεύχθη(ή δεν επετεύχθη). Δηλαδή αν ο πρώτος μαθητής έχει αφιερώσει όλα του τα χρόνια και όλο του το χρόνο στο διάβασμα, κάνει πολύωρα μαθήματα με καλούς καθηγητές, έχει καλά βοηθήματα και εγχειρίδια κλπ και τελικά καταλήξει να βγάλει μόνο(!) 18.500 μόρια, αυτό είναι αποτυχία, όσο τρελό κι αν ακούγεται, όσο και αν ο στόχος του επετεύχθη. Κι αν ο άλλος χωρίς βοήθεια από πουθενά κάτσει και δουλέψει μόνος του και βγάλει 13.000 και δεν περάσει κοινωνιολογία, αυτό είναι επιτυχία. Έχει δηλαδή να κάνει με τα μέσα που διαθέτει κάποιος σε μια προσπάθεια και με το κατά πόσο η προσπάθεια αυτή είναι σωστή(και ποσοτικά και ποιοτικά). Ένα μέτριο πχ αποτέλεσμα για κάποιον που έχει λίγα μέσα, μπορεί σύμφωνα με αυτή τη διάσταση να συνιστά επιτυχία, ενώ για κάποιον που έχει πολλά, να συνιστά επιτυχία. Αυτή τη διάσταση βέβαια μπορούμε και να μην την λαμβάνουμε υπόψιν μας, αφού δεν είναι τόσο βασική όσο η πρώτη, αλλά κατά τη γνώμη μου υπάρχει πέρα για πέρα και μόνο ωφελημένοι θα βγούμε(μακροπρόθεσμα σε περίπτωση επιτυχίας σε σχέση με την πρώτη και αποτυχίας σε σχέση με αυτή, και βραχυπρόθεσμα στην αντίθετη περίπτωση-θα εξηγήσω στη συνέχεια το γιατί). Τα ίδια ισχύουν και στην περίπτωση που κάποιος δουλέψει σωστά για ένα στόχο και δεν τον πετύχει λόγο ατυχίας ή αν δεν δουλέψει και τον πετύχει χάρη στην τύχη ή σε κάποια αθέμιτα μέσα. Γενικά, σύμφωνα με αυτή τη διάσταση, σημασία έχει κυρίως η προσπάθεια, αν είναι αρκετή και προς τη σωστή κατεύθυνση(πράγμα υποκειμενικό βέβαια), κι όχι το αποτέλεσμα που μπορεί να εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες. Μπορεί αυτό να φαίνεται αφελές, αλλά το πιστεύω ακράδαντα:δεν θεωρώ ότι πρέπει κάποιος που πέτυχε κάτι πχ από τύχη να χαίρεται, τόσο και όπως θα χαιρόταν αν το κατάφερνε με σωστή προσπάθεια και με χρήση των δυνατοτήτων του, όπως πχ η ευφυΐα. Επίσης, δεν θεωρώ κι ότι ένας μαθητής που αφιερώνει χρόνια ολόκληρα μόνο στο διάβασμα, πρέπει να χαίρεται που έβγαλε πολλά μόρια, γιατί είναι ένα απλά λογικό αποτέλεσμα και κυρίως γιατί αν ο τρόπος είναι λάθος, τότε θα έχει χάσει άλλα πράγματα(πχ ο συγκεκριμένος μαθητής θα χάσει σε ξεκούραση, άθληση, διασκέδαση, κοινωνικοποίηση). Γενικά βέβαια η διάσταση αυτή είναι υποκειμενική, σε αντίθεση με την πρώτη που είναι αντικειμενική-ο στόχος ή επιτυγχάνεται, ή όχι, είναι ξεκάθαρο.
Για να είναι μια προσπάθεια επιτυχής, χρειάζεται να εκλπηρώνονται και οι δύο διαστάσεις. Τι γίνεται όμως αν μια προσπάθεια σε σχέση με τη μία διάσταση είναι επιτυχής και σύμφωνα με την άλλη αποτυχημένη; Το ίδιο με αν, σύμφωνα και με τις δύο διαστάσεις, είναι μερικώς επιτυχημένη: έχουμε μια ουδέτερη κατάσταση, ή μια κατάσταση γενικότερης μέτριας/μερικής επιτυχίας. Βέβαια, να ξεκαθαρίσω εδώ κάτι, προτού συνεχίσω:σύμφωνα με την πρώτη διάσταση, συνήθως η προσπάθεια είναι είτε επιτυχημένη, είτε αποτυχημένη-μπορεί όμως να είναι και εδώ μερικώς αποτυχημένη-αν δηλαδή ο πρώτος μαθητής, αντί για ιατρική, περάσει βιολογία, που του αρέσει και είναι η δεύτερή του επιλογή, τότε έχουμε μια κατάσταση μερικούς επιτυχίας, σύμφωνα με την πρώτη διάσταση. Συνεχίζοντας με αυτό που έλεγα στην αρχή, η κατάσταση μερικής επιτυχίας είναι μια κατάσταση ανάμεσα από τις δύο άλλες, στην αποτυχία και την επιτυχία. Μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις αυτή η κατάσταση, όπως προκύπτει και από τα προηγούμενα:μπορεί ο άνθρωπος να πέτυχε ένα δευτερεύοντα στόχο, αντί τον πρωτεύοντα, μπορεί να πέτυχε το στόχο του αλλά να ξέρει ότι δεν το άξιζε(αν τον πέτυχε από τύχη ή με αθέμιτα μέσα) ή ότι δεν έκανε τίποτα σπουδαίο(το να βγάλεις 18.500 αν διαβάζεις 8 ώρες την ημέρα και έχεις τους καλύτερους καθηγητές και τα καλύτερα εγχειρίδια δεν είναι και τόσο μεγάλο επίτευγμα, κατ' εμέ) ή μπορεί και να μην πέτυχε το στόχο αλλά να ξέρει ότι έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, με βάση και τα μέσα που διέθετε, για να το κάνει, να είναι επομένως ικανοποιημένος από τον εαυτό του. Βέβαια, τα δύο τελευταία ισχύουν για ανθρώπους που δίνουν βάση και στις δύο διαστάσεις-για όσους ενδιαφέρονται μόνο για το στόχο(πρώτη διάσταση) κι όχι για τον τρόπο επίτευξης(δεύτερη), τότε η μόνη περίπτωση μερικής επιτυχίας είναι η πρώτη από τις τρεις που ανέφερα. Είχα πει στο 4ο ψυχολογικό δοκίμιο ότι η επίτευξη και η μη επίτευξη ενός στόχου προκαλούν χαρά(ευχαρίστηση ή ευτυχία, ανάλογα με το μέγεθος του στόχου) ή λύπη(δυσαρέσκεια ή δυστυχία, ανάλογα πάλι με το μέγεθος του στόχου) αντίστοιχα. Είναι λοιπόν ένα ενδιαφέρον ερώτημα τι προκαλεί και αυτή η κατάσταση της μερικής επιτυχίας του στόχου. Αυτό νομίζω πραγματικά ότι έχει να κάνει με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου. Ένας απαισιόδοξος ή/και απαιτητικός(από τον εαυτό του) άνθρωπος θα νοιώσει μάλλον λύπη από κάποια μερική επιτυχία, ενώ ένας πιο αισιόδοξος ή/και λιγότερο απαιτητικός(από τον εαυτό του) άνθρωπος μάλλον θα νοιώσει χαρά. Κλείνοντας, θέλω βέβαια να τονίσω, για αποφυγή κι ενδεχόμενων παρεξηγήσεων, ότι μερική επιτυχία εννοώ επιτυχία 60% +-10. Για αυτό και χρησιμοποιώ τον όρο μερική επιτυχία, επειδή εννοώ ότι έχουν γίνει κάμποσα βήματα, ούτε πολλά, ούτε λίγα. Αν είναι 10% μάλλον είναι απλά αποτυχία, ενώ αν είναι 90% είναι μάλλον επιτυχία.
Άφησα για το τέλος το σημαντικότερο μέρος αυτού του κειμένου, το οποίο αφορά τη διαχείριση της κάθε μίας από της 3 αυτές καταστάσεις. Η διαχείριση διαφέρει φυσικά ανά κατάσταση. Εκείνη που θεωρείται πιο εύκολη είναι η διαχείριση μιας επιτυχίας. Δεν ξέρω αν είναι πιο εύκολη, εύκολη σκέτο πάντως δεν είναι νομίζω σε καμία περίπτωση. Για την ακρίβεια, πιστεύω ότι όσο πιο μεγάλη η επιτυχία, τόσο πιο δύσκολη η διαχείριση. Αυτό που είναι σημαντικότερο μετά από μία επιτυχία(ειδικά αν είναι μεγάλη), είναι το άτομο να βρει το μέτρο, την ισορροπία, ανάμεσα σε δύο αντίθετες, στην περίπτωση αυτή, αντιδράσεις-την αντίδραση της χαράς και την αντίδραση της απόλυτης χαλάρωσης. Δηλαδή, πρέπει το άτομο ναι μεν να χαρεί, η χαρά αυτή είναι απόλυτα φυσιολογική και ένας από τους κυριότερους λόγους να κυνηγήσει κανείς ένα στόχο. Δεν πρέπει όμως να χαλαρώσει απόλυτα, σαν να είναι πλέον επιτυχημένος εφόρου ζωής, στον τομέα που πέτυχε, ή γενικά. Για να χρησιμοποιήσω πάλι το παράδειγμα με τον υποψήφιο των πανελληνίων, έχω δει, και γενικά ακούμε νομίζω, πάρα πολλά άτομα που αφού μπήκαν στη σχολή που ήθελαν, ξεζουμισμένοι από την υπερπροσπάθεια, χαλάρωσαν απόλυτα και το έριξαν στη λούφα και την καλοπέραση. Μέγα σφάλμα. Η προσπάθεια, σε όλους τους τομείς που μας ενδιαφέρουν, πρέπει να συνεχίζεται για πάντα, αλλιώς, αργά ή γρήγορα, η επιτυχία μάλλον θα αντικατασταθεί από αποτυχία. Φυσικά και πρέπει να χαιρόμαστε, να γιορτάζουμε και να ξεκουραζόμαστε μετά από μια μεγάλη προσπάθεια για την επίτευξη ενός δύσκολου στόχου-όχι όμως απόλυτα και όχι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο χρειάζεται(διαφέρει κι αυτό ανάλογα με την προσπάθεια, οπότε είναι καλό να ξέρει να το υπολογίζει κανείς μόνος του). Το δεύτερο σχετικά με τη διαχείριση της επιτυχίας, έχει να κάνει με τη δεύτερη διάσταση, με την σκέψη σε σχέση με το αν η προσπάθεια που καταβάλαμε ήταν σωστή κι αρκετή. Γιατί αν, για παράδειγμα, ένας μαθητής διάβαζε τη μισή ύλη αλλά ήταν τυχερός στις πανελλήνιες και έπεσαν αυτά που ήξερε και μπήκε στη σχολή που ήθελε, και συνεχίσει να διαβάζει και μετά με τον ίδιο τρόπο, θα δυσκολευτεί πολύ να περάσει τα μαθήματα έτσι, και ακόμα και αν το κάνει, δεν θα γίνει ένας καλός και σωστός επαγγελματίας. Εδώ ακριβώς έγκειται η σημασία της δεύτερης διάστασης. Είναι καλό να διαχωρίζουμε την προσπάθεια και τις δυνατότητές μας, που είναι σχετικά σταθεροί παράγοντες, από την τύχη πχ που διαφέρει σε κάθε προσπάθεια. Ακόμα και μετά από επιτυχίες λοιπόν, είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε αν προσπαθήσαμε σωστά ή όχι, ώστε να βελτιωνόμαστε και στην επόμενη προσπάθεια να έχουμε καλύτερη απόδοση. Μπορεί αυτό να είναι κουραστικό, ως και ψυχοφθόρο, εκείνη τη στιγμή, μακροπρόθεσμα όμως είναι ευεργετικό. Τέλος, το τρίτο σημαντικό βήμα, σχετικά με τη διαχείριση της επιτυχίας έχει να κάνει φυσικά με τη συνειδητοποίηση του γεγονότος πώς οτιδήποτε και αν πετύχαμε, αυτό δεν μας κάνει καλύτερους από τους άλλους. Και οι άλλοι έχουν πετύχει. Κάθε άνθρωπος έχει πετύχει σε κάποιο τομέα. Και για αυτό δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι είμαστε εμείς ανώτεροι, γενικά σαν όντα(αναπτύσσοντας κόμπλεξ ανωτερότητας-6ο ψυχολογικό δοκίμιο). Για να μπορέσουμε κάποτε να θεωρούμε(με αρκετή σιγουριά) τους εαυτούς ανώτερους από το μέσο άνθρωπο θα πρέπει να πετύχουμε πάρα πολλά και να αναγνωριστεί αυτό και από τους άλλους(η κοινή γνώμη δεν είναι ο καλύτερος κριτής, όπως έχω πει πολλές φορές, αλλά δε γίνεται διαφορετικά, αφού όλοι πιστεύουν, λίγο-πολύ, ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους, αλλά ελάχιστοι έχουν δίκιο).
Όσον αφορά τη διαχείριση της αποτυχίας, αυτή μοιάζει αρκετά με τη διαχείριση της επιτυχίας. Και εδώ, είναι πολύ σημαντικό να συνεχίζουμε την προσπάθεια, με σοβαρότητα. Εδώ είναι ακόμα πιο δύσκολο μάλλον, γιατί υπάρχει όχι μόνο η κούραση από την μέχρι τώρα προσπάθεια(εξαιρούνται βέβαια περιπτώσεις που δεν έχει υπάρξει κάποια σημαντική μέχρι τώρα προσπάθεια), αλλά κι η απογοήτευση-λύπη που επιφέρει λογικά μια αποτυχία. Παρ'όλ'αυτά, κι η επιτυχία δεν πρόκειται να έρθει μόνη της, οπότε αυτό που πρέπει να γίνει είναι να συνεχιστεί(ή να αρχίσει) η σοβαρή προσπάθεια. Και εδώ, είναι πολύ σημαντική η σωστή αξιολόγηση της προσπάθειας και ο σωστός προσδιορισμός των αιτιών της αποτυχίας. Είναι ανθρώπινο, και πάνω απ'όλα (νέο)ελληνικό, να κατηγορούμε στις αποτυχίες πάντα τους άλλους. Είναι φυσικά μια πιθανότητα να φταίνε και οι άλλοι. Το πιο πιθανό όμως είναι να ευθύνεται το ίδιο το άτομο για την αποτυχία του. Όποιος και ό,τι και να φταίει όμως, πρέπει το άτομο να σκεφτεί ώριμα και σωστά ώστε να το αντιμετωπίσει και να το διορθώσει, ώστε οι μελλοντικές του προσπάθειες να είναι τελικά επιτυχημένες. Είναι εξίσου σημαντικό με την προσπάθεια. Τέλος, και εδώ, υφίσταται θέμα πιθανού κόμπλεξ, του κόμπλεξ κατωτερότητας όμως, σε σχέση με τους άλλους. Όμοια με πριν, πρέπει το άτομο να καταλάβει, ότι δεν είναι ούτε ο πρώτος, ούτε ο τελευταίος που αποτυγχάνει. Όλοι αποτυγχάνουμε και μάλιστα και πάνω από μία φορές. Δε σημαίνει ότι αν κάποιος αποτύχει είναι κατώτερος ή άχρηστος. Σημαίνει ότι απλώς έκανε κάποιο ή κάποια λάθη και το πλήρωσε. Φυσικά, δεν σημαίνει αυτό ότι δεν πρέπει να μας ενοχλεί καθόλου η αποτυχία. Πρέπει, γιατί μόνο έτσι θα γίνουμε καλύτεροι, μόνο αν έχουμε απαιτήσεις από τον εαυτό μας. Αλλά το να κάνουμε σαν να ήρθε το τέλος του κόσμου για μας, είναι το άλλο άκρο, και τα άκρα, και τα δύο, είναι πάντα βλαβερά.
Τελικά, ίσως το πιο δύσκολο να είναι τελικά η διαχείριση της μέσης κατάστασης, της μερικής επιτυχίας. Για αυτό κι εγώ δεν έχω μια συγκεκριμένη απάντηση να δώσω, ένα συγκεκριμένο μονοπάτι να προτείνω. Υποθέτω όμως ότι χρειάζεται κι εδώ σκέψη πάνω στα πράγματα. Χρειάζεται το άτομο να καταλήξει αντικειμενικά αν ή κατάσταση προσεγγίζει περισσότερο την επιτυχία ή την αποτυχία, αν αυτό που πέτυχε είναι αρκετό για αυτόν. Και ανάλογα με το τι θα αποφασίσει, να πράξει. Εγώ προσωπικά είμαι της άποψης ότι, αν ο στόχος επιτευχθεί αλλά το πρόβλημα έγκειται στον τρόπο, 99,9% αρκεί να καταλάβουμε απλά το λάθος μας, να το διορθώσουμε στο μέλλον και να εκμεταλλευτούμε την τύχη που είχαμε να πετύχουμε το στόχο μας χωρίς να προσπαθήσουμε αρκετά ή/και σωστά. Αν τώρα η προσπάθεια είναι καλή αλλά ο στόχος δεν επεύχθη(στο βαθμό που θα θέλαμε έστω), νομίζω πως το καλύτερο είναι να μη συμβιβαστούμε με κάτι λιγότερο από αυτό που θέλουμε(πράγμα που είναι δυνατόν να δημιουργήσει επίσης κόμπλεξ κατωτερότητας και κυρίως απωθημένα) αλλά να προσπαθήσουμε ξανά για να πετύχουμε τον στόχο μας. Είναι βέβαια σημαντικό να ξέρουμε τα όριά μας. Πχ, χρησιμοποιώντας ακόμα μια φορά το παράδειγμα με τους υποψηφίους πανελληνίων, το να έχει περάσει ένα παιδί, χωρίς καθόλου βοήθεια εκτός σχολείου, βιολογία και να μην το δεκτεί, επιδιώκοντας να ξαναπροσπαθήσει, ώστε να περάσει ιατρική(χωρίς επαρκή μέσα), είναι μάλλον πολύ αφελές, αφού το να πετύχει το στόχο του μοιάζει σχεδόν ουτοπικό, με τα διαθέσιμα μέσα. Αλλά, κι αυτά τα πράγματα, είναι επίσης υποκειμενικά.
*θα ήθελα βέβαια εδώ, πριν τελειώσω, να τονίσω και ξεκάθαρα ότι εκτός από την προσπάθεια, πολύ σημαντικές είναι και οι ικανότητες ενός ανθρώπου για την επιδίωξη ενός στόχου-πχ για τον μαθητή, η μνήμη. Αυτοί οι δύο παράγοντες, προσπάθεια&ικανότητες, είναι οι πιο σημαντικοί, γιατί είναι σταθεροί, σε αντίθεση με την τύχη, που μεταβάλλεται, και επίσης είναι αυτοί που κάνουν κάποιον τελικά να αξίζει ή όχι την επιτυχία. Πρέπει να βασιζόμαστε και στους δυο εξίσου, έστω κι αν εγώ μίλησα κυρίως για την προσπάθεια
Κάπου εδώ τελειώνει και η σημερινή μου ανάρτηση. Ελπίζω να κατάφερα να απαντήσω στα ζητήματα που είχα αφήσει ανοιχτά στο παρελθόν, και να βοηθηθούν όσοι διαβάζουν αυτό το κείμενο στη σωστή διαχείριση επιτυχιών, τις οποίες τους εύχομαι, αλλά και των αποτυχιών, οι οποίες είναι επίσης μέσα στη ζωή και δίνουν με τον τρόπο τους νόημα στις επιτυχίες.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου