Στο παρελθόν, είχα αφιερώσει ένα κείμενο(1ο φιλοσοφικό δοκίμιο) στα 3 μέρη που συναποτελούν, για μένα, την ανθρώπινη οντότητα. Τα τρία αυτά μέρη είναι το σώμα, η ψυχή και το πνεύμα. Το σώμα είναι σίγουρα το πιο γνωστό, αφού όλοι γνωρίζουν για αυτό, δε συμβαίνει όμως το ίδιο και για τα άλλα δύο, αφού ειδικά για την ψυχή υπάρχουν άνθρωποι που αμφισβητούν την ύπαρξή της, αποδίδοντας όλες τις λειτουργίες που της απέδωσα εγώ τότε, στο μυαλό. Όμως κάπως έτσι προκύπτουν κάποια άλλα ερωτήματα(πχ γιατί 2 άνθρωποι με ίδιο σχετικά χαρακτήρα και υπόβαθρο μπορεί να αντιδρούν τελείως διαφορετικά σε ορισμένες καταστάσεις) που με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αυτό που λέμε εγώ και πολλοί ακόμα "ψυχή" εκτείνεται και λίγο παραπέρα, ότι χρησιμοποιεί εκείνο το μυαλό και όχι ότι το μυαλό εξουσιάζει την ψυχή. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ψυχή και μυαλό συνεργάζονται και δημιουργούν μαζί αυτό που λέγεται πνεύμα. Και καθώς πιστεύω ότι όλοι ακούγοντας για ένα δυνατό σώμα θα σκεφτούν ένα σώμα που συνδυάζει δύναμη, ταχύτητα και ανθεκτικότητα, θεώρησα χρήσιμο να διασαφηνίσω και την έννοια του δυνατού πνεύματος. Σε αντίθεση με το κείμενο που μιλούσα για σώμα-ψυχή-πνεύμα, που ήταν καθαρά φιλοσοφικό αφού δεν υπάρχει σωστό και λάθος σε αυτό το θέμα και βασιζόταν στο πώς εγώ νοιώθω κι αντιλαμβάνομαι ορισμένα πράγματα, το σημερινό είναι φιλοσοφικό-λογικό, αφού, ακόμα κι αν κάποιος δεν κάνει τον παραπάνω διαχωρισμό ή τον κάνει διαφορετικά, πιστεύω ότι όλοι συμφωνούν ότι οι άνθρωποι είμαστε κάτι παραπάνω από χημικά στοιχεία, επομένως νομίζω ότι είναι χρήσιμο να επενδύσουμε και στον εσωτερικό(πνευματικό κατ'εμέ) κόσμο.
Όπως λοιπόν ανέφερα παραπάνω, όταν ένας άνθρωπος εξετάζει τη δύναμη ενός σώματος, θα την εξετάσει ως προς τρεις άξονες κυρίως. Δύναμη-Ισχύ, Ταχύτητα-Ευκινησία και Ανθεκτικότητα σε δύσκολες συνθήκες. Είναι λοιπόν μάλλον αυτονόητο ότι για να εξετάσουμε και τη δύναμη του πνεύματος, πρέπει πρώτα να καθορίσουμε ποιοι είναι οι παράγοντες που το συναποτελούν. Αυτός είναι ο κύριος σκοπός αυτού του δοκιμίου. Οι παράγοντες αυτοί λοιπόν είναι 4: υποκειμενώδης εξυπνάδα(κριτική ικανότητα), αντικειμενώδης εξυπνάδα, σοφία(γνώσεις+εμπειρία) και ωριμότητα. Για άλλους έχω μιλήσει πολύ, για άλλους λίγο εώς καθόλου. Εν πάσει περιπτώσει, σήμερα θα προσπαθήσω, τόσο να τους ορίσω, όσο και να δείξω το πώς δένουν μεταξύ τους και συναποτελούν την πνευματική δύναμη και το τι συνεισφέρει ο καθένας σε αυτή. Πριν ξεκινήσω βέβαια, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση:η κριτική ικανότητα(υποκειμενώδης ευφυΐα), την οποία ανέφερα, καθώς και 3 από τα μέρη της ξεχωριστά, είναι απλά ένας παράγοντας της πνευματικής δύναμης και όχι η πνευματική δύναμη αυτή καθαυτή. Επίσης, ιδιαίτερα η κριτική ικανότητα, αλλά και οι άλλοι παράγοντες, συνεργάζονται σε μεγάλο βαθμό με τους υπόλοιπους, δεν σημαίνει ότι είναι τελείως ξεχωριστά μεταξύ τους στοιχεία.
Ας αρχίσουμε λοιπόν με την κριτική ικανότητα-υποκειμενώδης εξυπνάδα, η οποία είναι ο αγαπημένος μου παράγοντας και μάλλον ο πιο σημαντικός. Έχω κάνει εκτενείς αναφορές σε αυτή, τόσο ως κριτική ικανότητα(στα 3 πρώτα φιλοσοφικά-λογικά δοκίμια), όσο και ως υποκειμενώδη ευφυΐα(στο 18ο φιλοσοφικό λογικό δοκίμιο). Στην ουσία, κριτική ικανότητα και υποκειμενώδης ευφυΐα είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα, αφού το αν κάποιος είναι υποκειμενωδώς έξυπνος δεν πρέπει να εξετάζεται ως κάτι αόριστο και υποκειμενικό, αλλά με έναν αντικειμενικό και σοβαρό τρόπο. Ο τρόπος αυτός είναι πολύ απλός: όταν κάποιος έχει περισσότερες φορές δίκιο, σωστή λοιπόν κρίση, για υποκειμενικά θέματα, από όσες φορές έχει άδικο, λανθασμένη κρίση, τότε μπορεί να θεωρείται έξυπνος(φυσικά το αν έχει δίκιο ή άδικο κρίνεται κυρίως από το αποτέλεσμα). Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των περιπτώσεων που έκρινε σωστά, σε σχέση με εκείνες που έκρινε λανθασμένα, τόσο πιο (υποκειμενωδώς)έξυπνος είναι. Είναι πολύ απλό αυτό, και είναι και πολύ εύκολο επίσης να καταλάβουμε τώρα γιατί η υποκειμενώδης ευφυΐα συνδέεται άμεσα με την κριτική ικανότητα. Είναι ίσως η σπουδαιότερη πνευματική δυνατότητα του ανθρώπου η κριτική ικανότητα, αφού του επιτρέπει να αποφασίζει σωστά και να έχει λοιπόν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, ενώ παράλληλα του επιτρέπει να έχει δική του άποψη και να μην ποδηγετείται κι ούτε και να παραπλανείται. Όλα αυτά καταδεικνύουν τη σημαντικότητά της και την ανάγκη ο άνθρωπος να την καλλιεργεί συνεχώς. Φυσικά, όπως ξεκαθάρισα και στα δοκίμια που ανέφερα παραπάνω, δεν είναι εντελώς ταυτόσημες οι δύο έννοιες. Ουσιαστικά, η υποκειμενώδης ευφυΐα(η οποία πηγάζει κυρίως μέσα από την εξάσκηση διά της εποικοδομητικής αμφισβήτησης και βοηθάει τον άνθρωπο να αποφασίζει σε θέματα που είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς τι είναι σωστό και τι λάθος) είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κριτική ικανότητα, για αυτό και εδώ τα αναφέρω μαζί, αφού δεν πιστεύω ότι ένας άνθρωπος μπορεί να κρίνει σωστά χωρίς την υποκειμενώδη εξυπνάδα, ακόμα κι αν διαθέτει σε καλό επίπεδο τους άλλους 3. Οι άλλοι 3 είναι η αντικειμενώδης ευφυΐα, οι γνώσεις και η εμπειρία, για τις οποίες θα μιλήσω στη συνέχεια.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι βέβαια η αντικειμενώδης εξυπνάδα, η οποία αποτελεί και την έννοια με την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αναφέρονται στην εξυπνάδα. Η αντικειμενώδης εξυπνάδα έχει να κάνει με το πόσο καλά δουλεύει το μυαλό κάποιου, "πόσες στροφές παίρνει". Αφορά τα αντικειμενικά θέματα, τα θέματα που δε σχετίζονται(ιδιαίτερα) με συναισθήματα και ατομικές διαφορές στο χαρακτήρα, όπως είναι η επίλυση προβλημάτων με καθορισμένη λύση(πχ πόσο κάνει 1405 επί 3043) και η μνήμη. Δεν είναι τόσο σημαντική όσο η υποκειμενώδης ευφυΐα, αλλά είναι παρ'όλ'αυτά, κι αυτή, πολύ σημαντική, τόσο γιατί υπάρχουν αρκετά "αντικειμενικά" θέματα, όσο και γιατί αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την πρώτη ύλη και για την υποκειμενώδη ευφυΐα-είναι μάλλον δύσκολο κάποιος να φτάσει την υποκειμενώδη ευφυΐα και να λύνει(σωστά) σύνθετα προβλήματα, αν δεν "κόβει το μυαλό του", όπως λέμε, αν δεν διαθέτει την αντικειμενώδη ευφυΐα. Για να γίνει πιο κατανοητός ο συλλογισμός μου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αντικειμενώδης ευφυΐα αφορά την εξυπνάδα αυτή καθεαυτή, το δείκτη νοημοσύνης του μυαλού, τη δύναμή του, ενώ η υποκειμενώδης αφορά την κρίση του, το πόσο σωστά μπορεί να χρησιμοποιήσει την αρχική του νοημοσύνη-η πρώτη λοιπόν δημιουργεί, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, και τη δεύτερη, χωρίς να παύει όμως να υπάρχει.
Ο τρίτος παράγοντας της πνευματικής δύναμης είναι η σοφία. Η σοφία είναι μια γενική έννοια, την οποία ο καθένας μάλλον χρησιμοποιεί διαφορετικά. Άλλοι για να δηλώσουν την πολύ καλή κρίση, άλλοι για να δηλώσουν την μεγάλη (αντικειμενώδη)εξυπνάδα, άλλοι για να δηλώσουν την πολύ μεγάλη εμπειρία, άλλοι για να δηλώσουν τις πολλές γνώσεις, άλλοι για όλα αυτά μαζί. Εγώ προσωπικά, μιλώντας για σοφία, αναφέρομαι στο σύνολο γνώσεων+εμπειρίας που διαθέτει κάποιος. Όσο μεγαλύτερο είναι, τόσο πιο σοφό τον θεωρώ. Με λίγα λόγια αποκλείω από τη σοφία την ευφυΐα, και στις 2 μορφές της, και τη συσχετίζω κυρίως με γνώσεις(και η εμπειρία είναι μια μορφή γνώσεων άλλωστε). Σοφία είναι λοιπόν το απόσταγμα των γνώσεων(και της εμπειρίας) που διαθέτει κάποιος, το πόσες πληροφορίες διαθέτει στο μυαλό του, πράγμα που είναι διαφορετικό από το πόσο έξυπνος είναι-μπορεί να είναι κάποιος σοφός χωρίς να είναι έξυπνος, αν κι αυτό είναι μάλλον δύσκολο γιατί για να μάθει και να συγκρατήσει σύνθετες πληροφορίες χρειάζεται την (αντικειμενώδη κυρίως)ευφυΐα. Το γιατί είναι σημαντικό κάποιος να γνωρίζει πολλά πράγματα, και το πόσο σημαντικό είναι, είναι πράγματα μάλλον αυτονόητα. Όπως είχα πει και στο 19ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, που αφορούσε τη μνήμη, για να κάνουμε οτιδήποτε, χρειάζεται να έχουμε και τις κατάλληλες γνώσεις(και η εμπειρία βοηθάει πολύ επίσης). Όσες περισσότερες γνώσεις και περισσότερη εμπειρία διαθέτουμε, τόσο καλύτερα θα διεκπεραιώσουμε και την αντίστοιχη δοκιμασία. Όπως είχα υπογραμμίσει και τότε, είναι ακόμα πιο σημαντικό σήμερα αυτό, αφού ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, αφού θεωρείται ότι πρέπει να έχουμε πολλές(και φυσικά σωστές) γνώσεις για πολλά θέματα. Όταν λοιπόν κάποιος διαθέτει πολλές γνώσεις και μεγάλη εμπειρία, σε έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων(όχι βέβαια ασήμαντων, όπως πχ ποιος έχει τα περισσότερα πρωταθλήματα Ελλάδας στο ποδόσφαιρο), τότε είναι σοφός, διαθέτει σοφία.
Ο τελευταίος, αλλά καθόλου πιο αμελητέος παράγοντας, είναι η ωριμότητα. Για την ωριμότητα δεν έχω μιλήσει ποτέ μέχρι στιγμής, για αυτό θα πω περισσότερα σε σχέση με τα προηγούμενα, για τα οποία έχω μιλήσει αρκετές φορές. Αρχίζουμε φυσικά από τον ορισμό. Ωριμότητα είναι, νομίζω, μια σύνθετη έννοια, η οποία σε γενικές γραμμές, σημαίνει την αλλάγή σκέψης ενός ανθρώπου, όταν παύει να σκέφτεται "σαν παιδί" και αρχίζει να σκέφτεται "σαν μεγάλος", χωρίς φυσικά να σημαίνει ότι αυτή η αλλαγή είναι απόλυτη, ότι δηλαδή έρχεται όταν ο άνθρωπος φτάνει γύρω στα 20, ότι εξαλείφει πλήρως και αναγκαστικά τον "παιδικό τρόπο σκέψης" και ότι κάποιος θα σκέφτεται σε όλα τα θέματα πλέον "σαν μεγάλος". Για την ακρίβεια, κανένα από τα τρία δεν ισχύει. Στον ορισμό που έδωσα βέβαια υπάρχουν κάποια κενά: τι σημαίνει πρακτικά να σκέφτεται κάποιος "σαν παιδί" ή "σαν μεγάλος"; Είμαι σίγουρος ότι όλοι έχετε στο μυαλό σας πάνω κάτω μια ιδέα για αυτό, αλλά σαν συγγραφέας φιλοσοφικών κειμένων, πρέπει να ξεκαθαρίσω τι εννοώ εγώ κι όχι να το αφήσω στην κρίση του καθένα, ώστε να βγει συνολικά κάποιο νόημα. Η ωριμότητα στη σκέψη συνδέεται με κάποιες αρχές που πρέπει να τη διέπουν(τη σκέψη). Η βασική αρχή είναι να σταματήσει κάποιος να σκέφτεται και να πιστεύει ή όχι πράγματα ανάλογα με το τι του αρέσει, τον συμφέρει, του είναι εύκολο, και να προσπαθήσει να σκέφτεται με βάση τι είναι σωστό κι αληθές. Αυτή η αρχή εκτείνεται και σε κάποιες άλλες, δευτερεύουσες αρχές: για παράδειγμα, να πάψει κάποιος να αναζητά το ωραίο και να αρχίσει αναζητά το καλό και το ουσιαστικό-να πάψει να πιστεύει τα πάντα και να αρχίσει να αμφισβητεί(κύριος τρόπος κατάκτησης της υποκειμενώδους ευφυΐας)-να πάψει να κάνει το εύκολο και να αρχίσει να κάνει το σωστό. Επομένως, πρέπει εδώ να τονιστεί, ότι, κατά την προσωπική μου άποψη, είναι λάθος η θεώρηση της ωριμότητας, στον τόπο και το χρόνο μας(και λογικά όχι μόνο). Δεν είναι ωριμότητα να είναι κάποιος σοβαρός, υπεύθυνος, εργατικός, προφίλ με το οποίο την έχουν ταυτίσει οι περισσότεροι, αλλά κάτι ακόμα πιο δύσκολο και σημαντικό από αυτό(φυσικά αυτό το προφίλ αποτελεί ένα μέρος αυτού που περιέγραψα εγώ παραπάνω).
Αφού λοιπόν απαντήθηκε πλήρως(ελπίζω) το τι είναι ωριμότητα, υπάρχουν και τα 2, πάντα επερχόμενα, ερωτήματα. Πώς κατακτιέται από το άτομο και σε τι του χρησιμεύει; Όσον αφορά το πρώτο, κατάκτηση της ωριμότητας θα έπρεπε, θεωρητικά, να συμβαίνει όταν το άτομο έφτανε στα 20, περίπου, χρόνια ζωής, αφού σημαίνει τη μεταβολή της παιδικής σκέψης σε ώριμη σκέψη ενηλίκου. Φυσικά βέβαια, στην πράξη αυτό δε συμβαίνει. Άλλα άτομα ωριμάζουν νωρίτερα(σπανιότερα), άλλα αργότερα(συχνότερα), άλλα και ποτέ. Και, βεβαίως, υπάρχει και για αυτό το λόγο και η ανάγκη να μιλάμε όχι μόνο για την απόλυτη ωριμότητα, που είναι αυτό που ανέφερα παραπάνω, αλλά και για τη σχετική, που αφορά το πόσο ώριμος είναι κάποιος για την ηλικία του-είναι απλά φυσιολογικό να έχεις άλλες απαιτήσεις από ένα άτομο 15 χρονών κι άλλες από ένα 45, μπορεί πχ να είναι και τα 2 60% ώριμα, ποσοστό που για τον 15χρονο είναι ικανοποιητικό, για τον 45χρονο όμως καθόλου. Το πόσο ώριμος πρέπει όμως να είναι κάποιος ανάλογα με την ηλικία του είναι ένα θέμα που δύσκολα μπορούμε να απαντήσουμε με έναν απόλυτο τρόπο, οπότε ας επιστρέψουμε στο βασικό θέμα που μας αφορά τώρα, το πώς γίνεται τελικά κάποιος ώριμος. Στο 13ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο(συγγνώμη αν οι πολλές παραπομπές αποσυντονίζουν), στο οποίο μιλούσα για τα λάθη, είχα εξηγήσει ότι οι έξυπνοι(όσον αφορά και τις δύο μορφές εξυπνάδας) άνθρωποι αποκτούν την εμπειρία τους-κυρίως- από τα λάθη των άλλων, ενώ οι ανόητοι από τα δικά τους. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε όλες σχεδόν τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι για να αλλάξουν ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους, πρέπει να πληγούν από αυτό(μάλλον ανόητοι αν γίνεται συνήθως έτσι) ή να καταλάβουν ότι αν δεν το αλλάξουν θα πληγούν από αυτό στο μέλλον(μάλλον έξυπνοι αν γίνεται συνήθως έτσι). Επομένως, όσον αφορά την ωριμότητα, υπάρχουν κι εδώ αυτοί οι δύο τρόποι. Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τρόπο σκέψης και να γίνει ωριμότερος ή αφού έχει αρκετές δυσάρεστες συνέπειες για αυτόν ο ανώριμος τρόπος σκέψης που τον διακατέχει τα πρώτα χρόνια της ζωής του(για αρκετούς και αρκετά μετέπειτα) ή αφού καταλάβει(συνήθως με τη βοήθεια κάποιου μεγαλύτερου-ωριμότερου), αφενός ότι είναι ανώριμος, αφετέρου ότι αυτό θα έχει άσχημες συνέπειες για αυτόν στο μέλλον. Όταν καταλάβει λοιπόν ότι ο απλός τρόπος σκέψης θα του δημιουργήσει προβλήματα, τότε αρχίζει να σκέφτεται, με όλο και μεγαλύτερη επιτυχία καθώς περνάει ο καιρός, πιο σύνθετα. Και κάπως έτσι, απάντησα μάλλον και στο δεύτερο ερώτημα, στο πού χρησιμεύει σε κάποιον η ωριμότητα. Δυστυχώς κάποιες φορές και ευτυχώς κάποιες άλλες, ζούμε σε έναν κόσμο αρκετά περίπλοκο. Επομένως δεν γίνεται να τον κατανοήσουμε και να πορευτούμε σωστά σε αυτόν αν σκεφτόμαστε τόσο απλοϊκά. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να εξηγήσει ένα περίπλοκο φυσικό φαινόμενο χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο ενός παιδιού του δημοτικού.
Είναι μάλλον περιττό να αναφέρω ότι στον άνθρωπο χρειάζονται όλες αυτές οι δυνατότητες-στοιχεία, που συναποτελούν την πνευματική δύναμη. Δεν είναι σαν γνώσεις για τη δουλειά του, που αν πχ είναι κάποιος φιλόλογος, δεν του χρειάζονται τα μαθηματικά. Όλα αυτά χρειάζονται στον άνθρωπο, το καθένα του προσφέρει πράγματα διαφορετικά, αλλά όλα πολύ σημαντικά. Για παράδειγμα, για να σκέφτεται κάποιος σωστά πάνω σε ένα θέμα, πχ το σχολικό εκφοβισμό, χρειάζεται: ωριμότητα για να μην σκεφτεί ρηχά κι επιπόλαια, αντικειμενώδη εξυπνάδα η οποία έχει να κάνει με την "ισχύ" του μυαλού, κριτική ικανότητα(υποκειμενώδη εξυπνάδα) για να κρίνει σωστά, ενώ θα τον βοηθούσε και η σοφία(γνώσεις κι εμπειρία πάνω στο θέμα). Πιστεύω λοιπόν ότι πρέπει κάθε άνθρωπος να δουλέψει ώστε να τελειοποιηθεί σε όλες αυτές τις παραμέτρους, αφού μόνο έτσι μπορεί να είναι πνευματικά δυνατός, και να εκμεταλλευτεί τις πραγματικά πλούσιες δυνατότητες που του προσφέρει το πνεύμα του.
Homo Cogitans
Όπως λοιπόν ανέφερα παραπάνω, όταν ένας άνθρωπος εξετάζει τη δύναμη ενός σώματος, θα την εξετάσει ως προς τρεις άξονες κυρίως. Δύναμη-Ισχύ, Ταχύτητα-Ευκινησία και Ανθεκτικότητα σε δύσκολες συνθήκες. Είναι λοιπόν μάλλον αυτονόητο ότι για να εξετάσουμε και τη δύναμη του πνεύματος, πρέπει πρώτα να καθορίσουμε ποιοι είναι οι παράγοντες που το συναποτελούν. Αυτός είναι ο κύριος σκοπός αυτού του δοκιμίου. Οι παράγοντες αυτοί λοιπόν είναι 4: υποκειμενώδης εξυπνάδα(κριτική ικανότητα), αντικειμενώδης εξυπνάδα, σοφία(γνώσεις+εμπειρία) και ωριμότητα. Για άλλους έχω μιλήσει πολύ, για άλλους λίγο εώς καθόλου. Εν πάσει περιπτώσει, σήμερα θα προσπαθήσω, τόσο να τους ορίσω, όσο και να δείξω το πώς δένουν μεταξύ τους και συναποτελούν την πνευματική δύναμη και το τι συνεισφέρει ο καθένας σε αυτή. Πριν ξεκινήσω βέβαια, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση:η κριτική ικανότητα(υποκειμενώδης ευφυΐα), την οποία ανέφερα, καθώς και 3 από τα μέρη της ξεχωριστά, είναι απλά ένας παράγοντας της πνευματικής δύναμης και όχι η πνευματική δύναμη αυτή καθαυτή. Επίσης, ιδιαίτερα η κριτική ικανότητα, αλλά και οι άλλοι παράγοντες, συνεργάζονται σε μεγάλο βαθμό με τους υπόλοιπους, δεν σημαίνει ότι είναι τελείως ξεχωριστά μεταξύ τους στοιχεία.
Ας αρχίσουμε λοιπόν με την κριτική ικανότητα-υποκειμενώδης εξυπνάδα, η οποία είναι ο αγαπημένος μου παράγοντας και μάλλον ο πιο σημαντικός. Έχω κάνει εκτενείς αναφορές σε αυτή, τόσο ως κριτική ικανότητα(στα 3 πρώτα φιλοσοφικά-λογικά δοκίμια), όσο και ως υποκειμενώδη ευφυΐα(στο 18ο φιλοσοφικό λογικό δοκίμιο). Στην ουσία, κριτική ικανότητα και υποκειμενώδης ευφυΐα είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα, αφού το αν κάποιος είναι υποκειμενωδώς έξυπνος δεν πρέπει να εξετάζεται ως κάτι αόριστο και υποκειμενικό, αλλά με έναν αντικειμενικό και σοβαρό τρόπο. Ο τρόπος αυτός είναι πολύ απλός: όταν κάποιος έχει περισσότερες φορές δίκιο, σωστή λοιπόν κρίση, για υποκειμενικά θέματα, από όσες φορές έχει άδικο, λανθασμένη κρίση, τότε μπορεί να θεωρείται έξυπνος(φυσικά το αν έχει δίκιο ή άδικο κρίνεται κυρίως από το αποτέλεσμα). Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των περιπτώσεων που έκρινε σωστά, σε σχέση με εκείνες που έκρινε λανθασμένα, τόσο πιο (υποκειμενωδώς)έξυπνος είναι. Είναι πολύ απλό αυτό, και είναι και πολύ εύκολο επίσης να καταλάβουμε τώρα γιατί η υποκειμενώδης ευφυΐα συνδέεται άμεσα με την κριτική ικανότητα. Είναι ίσως η σπουδαιότερη πνευματική δυνατότητα του ανθρώπου η κριτική ικανότητα, αφού του επιτρέπει να αποφασίζει σωστά και να έχει λοιπόν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, ενώ παράλληλα του επιτρέπει να έχει δική του άποψη και να μην ποδηγετείται κι ούτε και να παραπλανείται. Όλα αυτά καταδεικνύουν τη σημαντικότητά της και την ανάγκη ο άνθρωπος να την καλλιεργεί συνεχώς. Φυσικά, όπως ξεκαθάρισα και στα δοκίμια που ανέφερα παραπάνω, δεν είναι εντελώς ταυτόσημες οι δύο έννοιες. Ουσιαστικά, η υποκειμενώδης ευφυΐα(η οποία πηγάζει κυρίως μέσα από την εξάσκηση διά της εποικοδομητικής αμφισβήτησης και βοηθάει τον άνθρωπο να αποφασίζει σε θέματα που είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς τι είναι σωστό και τι λάθος) είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κριτική ικανότητα, για αυτό και εδώ τα αναφέρω μαζί, αφού δεν πιστεύω ότι ένας άνθρωπος μπορεί να κρίνει σωστά χωρίς την υποκειμενώδη εξυπνάδα, ακόμα κι αν διαθέτει σε καλό επίπεδο τους άλλους 3. Οι άλλοι 3 είναι η αντικειμενώδης ευφυΐα, οι γνώσεις και η εμπειρία, για τις οποίες θα μιλήσω στη συνέχεια.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι βέβαια η αντικειμενώδης εξυπνάδα, η οποία αποτελεί και την έννοια με την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα αναφέρονται στην εξυπνάδα. Η αντικειμενώδης εξυπνάδα έχει να κάνει με το πόσο καλά δουλεύει το μυαλό κάποιου, "πόσες στροφές παίρνει". Αφορά τα αντικειμενικά θέματα, τα θέματα που δε σχετίζονται(ιδιαίτερα) με συναισθήματα και ατομικές διαφορές στο χαρακτήρα, όπως είναι η επίλυση προβλημάτων με καθορισμένη λύση(πχ πόσο κάνει 1405 επί 3043) και η μνήμη. Δεν είναι τόσο σημαντική όσο η υποκειμενώδης ευφυΐα, αλλά είναι παρ'όλ'αυτά, κι αυτή, πολύ σημαντική, τόσο γιατί υπάρχουν αρκετά "αντικειμενικά" θέματα, όσο και γιατί αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την πρώτη ύλη και για την υποκειμενώδη ευφυΐα-είναι μάλλον δύσκολο κάποιος να φτάσει την υποκειμενώδη ευφυΐα και να λύνει(σωστά) σύνθετα προβλήματα, αν δεν "κόβει το μυαλό του", όπως λέμε, αν δεν διαθέτει την αντικειμενώδη ευφυΐα. Για να γίνει πιο κατανοητός ο συλλογισμός μου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αντικειμενώδης ευφυΐα αφορά την εξυπνάδα αυτή καθεαυτή, το δείκτη νοημοσύνης του μυαλού, τη δύναμή του, ενώ η υποκειμενώδης αφορά την κρίση του, το πόσο σωστά μπορεί να χρησιμοποιήσει την αρχική του νοημοσύνη-η πρώτη λοιπόν δημιουργεί, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, και τη δεύτερη, χωρίς να παύει όμως να υπάρχει.
Ο τρίτος παράγοντας της πνευματικής δύναμης είναι η σοφία. Η σοφία είναι μια γενική έννοια, την οποία ο καθένας μάλλον χρησιμοποιεί διαφορετικά. Άλλοι για να δηλώσουν την πολύ καλή κρίση, άλλοι για να δηλώσουν την μεγάλη (αντικειμενώδη)εξυπνάδα, άλλοι για να δηλώσουν την πολύ μεγάλη εμπειρία, άλλοι για να δηλώσουν τις πολλές γνώσεις, άλλοι για όλα αυτά μαζί. Εγώ προσωπικά, μιλώντας για σοφία, αναφέρομαι στο σύνολο γνώσεων+εμπειρίας που διαθέτει κάποιος. Όσο μεγαλύτερο είναι, τόσο πιο σοφό τον θεωρώ. Με λίγα λόγια αποκλείω από τη σοφία την ευφυΐα, και στις 2 μορφές της, και τη συσχετίζω κυρίως με γνώσεις(και η εμπειρία είναι μια μορφή γνώσεων άλλωστε). Σοφία είναι λοιπόν το απόσταγμα των γνώσεων(και της εμπειρίας) που διαθέτει κάποιος, το πόσες πληροφορίες διαθέτει στο μυαλό του, πράγμα που είναι διαφορετικό από το πόσο έξυπνος είναι-μπορεί να είναι κάποιος σοφός χωρίς να είναι έξυπνος, αν κι αυτό είναι μάλλον δύσκολο γιατί για να μάθει και να συγκρατήσει σύνθετες πληροφορίες χρειάζεται την (αντικειμενώδη κυρίως)ευφυΐα. Το γιατί είναι σημαντικό κάποιος να γνωρίζει πολλά πράγματα, και το πόσο σημαντικό είναι, είναι πράγματα μάλλον αυτονόητα. Όπως είχα πει και στο 19ο φιλοσοφικό(λογικό) δοκίμιο, που αφορούσε τη μνήμη, για να κάνουμε οτιδήποτε, χρειάζεται να έχουμε και τις κατάλληλες γνώσεις(και η εμπειρία βοηθάει πολύ επίσης). Όσες περισσότερες γνώσεις και περισσότερη εμπειρία διαθέτουμε, τόσο καλύτερα θα διεκπεραιώσουμε και την αντίστοιχη δοκιμασία. Όπως είχα υπογραμμίσει και τότε, είναι ακόμα πιο σημαντικό σήμερα αυτό, αφού ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, αφού θεωρείται ότι πρέπει να έχουμε πολλές(και φυσικά σωστές) γνώσεις για πολλά θέματα. Όταν λοιπόν κάποιος διαθέτει πολλές γνώσεις και μεγάλη εμπειρία, σε έναν μεγάλο αριθμό θεμάτων(όχι βέβαια ασήμαντων, όπως πχ ποιος έχει τα περισσότερα πρωταθλήματα Ελλάδας στο ποδόσφαιρο), τότε είναι σοφός, διαθέτει σοφία.
Ο τελευταίος, αλλά καθόλου πιο αμελητέος παράγοντας, είναι η ωριμότητα. Για την ωριμότητα δεν έχω μιλήσει ποτέ μέχρι στιγμής, για αυτό θα πω περισσότερα σε σχέση με τα προηγούμενα, για τα οποία έχω μιλήσει αρκετές φορές. Αρχίζουμε φυσικά από τον ορισμό. Ωριμότητα είναι, νομίζω, μια σύνθετη έννοια, η οποία σε γενικές γραμμές, σημαίνει την αλλάγή σκέψης ενός ανθρώπου, όταν παύει να σκέφτεται "σαν παιδί" και αρχίζει να σκέφτεται "σαν μεγάλος", χωρίς φυσικά να σημαίνει ότι αυτή η αλλαγή είναι απόλυτη, ότι δηλαδή έρχεται όταν ο άνθρωπος φτάνει γύρω στα 20, ότι εξαλείφει πλήρως και αναγκαστικά τον "παιδικό τρόπο σκέψης" και ότι κάποιος θα σκέφτεται σε όλα τα θέματα πλέον "σαν μεγάλος". Για την ακρίβεια, κανένα από τα τρία δεν ισχύει. Στον ορισμό που έδωσα βέβαια υπάρχουν κάποια κενά: τι σημαίνει πρακτικά να σκέφτεται κάποιος "σαν παιδί" ή "σαν μεγάλος"; Είμαι σίγουρος ότι όλοι έχετε στο μυαλό σας πάνω κάτω μια ιδέα για αυτό, αλλά σαν συγγραφέας φιλοσοφικών κειμένων, πρέπει να ξεκαθαρίσω τι εννοώ εγώ κι όχι να το αφήσω στην κρίση του καθένα, ώστε να βγει συνολικά κάποιο νόημα. Η ωριμότητα στη σκέψη συνδέεται με κάποιες αρχές που πρέπει να τη διέπουν(τη σκέψη). Η βασική αρχή είναι να σταματήσει κάποιος να σκέφτεται και να πιστεύει ή όχι πράγματα ανάλογα με το τι του αρέσει, τον συμφέρει, του είναι εύκολο, και να προσπαθήσει να σκέφτεται με βάση τι είναι σωστό κι αληθές. Αυτή η αρχή εκτείνεται και σε κάποιες άλλες, δευτερεύουσες αρχές: για παράδειγμα, να πάψει κάποιος να αναζητά το ωραίο και να αρχίσει αναζητά το καλό και το ουσιαστικό-να πάψει να πιστεύει τα πάντα και να αρχίσει να αμφισβητεί(κύριος τρόπος κατάκτησης της υποκειμενώδους ευφυΐας)-να πάψει να κάνει το εύκολο και να αρχίσει να κάνει το σωστό. Επομένως, πρέπει εδώ να τονιστεί, ότι, κατά την προσωπική μου άποψη, είναι λάθος η θεώρηση της ωριμότητας, στον τόπο και το χρόνο μας(και λογικά όχι μόνο). Δεν είναι ωριμότητα να είναι κάποιος σοβαρός, υπεύθυνος, εργατικός, προφίλ με το οποίο την έχουν ταυτίσει οι περισσότεροι, αλλά κάτι ακόμα πιο δύσκολο και σημαντικό από αυτό(φυσικά αυτό το προφίλ αποτελεί ένα μέρος αυτού που περιέγραψα εγώ παραπάνω).
Αφού λοιπόν απαντήθηκε πλήρως(ελπίζω) το τι είναι ωριμότητα, υπάρχουν και τα 2, πάντα επερχόμενα, ερωτήματα. Πώς κατακτιέται από το άτομο και σε τι του χρησιμεύει; Όσον αφορά το πρώτο, κατάκτηση της ωριμότητας θα έπρεπε, θεωρητικά, να συμβαίνει όταν το άτομο έφτανε στα 20, περίπου, χρόνια ζωής, αφού σημαίνει τη μεταβολή της παιδικής σκέψης σε ώριμη σκέψη ενηλίκου. Φυσικά βέβαια, στην πράξη αυτό δε συμβαίνει. Άλλα άτομα ωριμάζουν νωρίτερα(σπανιότερα), άλλα αργότερα(συχνότερα), άλλα και ποτέ. Και, βεβαίως, υπάρχει και για αυτό το λόγο και η ανάγκη να μιλάμε όχι μόνο για την απόλυτη ωριμότητα, που είναι αυτό που ανέφερα παραπάνω, αλλά και για τη σχετική, που αφορά το πόσο ώριμος είναι κάποιος για την ηλικία του-είναι απλά φυσιολογικό να έχεις άλλες απαιτήσεις από ένα άτομο 15 χρονών κι άλλες από ένα 45, μπορεί πχ να είναι και τα 2 60% ώριμα, ποσοστό που για τον 15χρονο είναι ικανοποιητικό, για τον 45χρονο όμως καθόλου. Το πόσο ώριμος πρέπει όμως να είναι κάποιος ανάλογα με την ηλικία του είναι ένα θέμα που δύσκολα μπορούμε να απαντήσουμε με έναν απόλυτο τρόπο, οπότε ας επιστρέψουμε στο βασικό θέμα που μας αφορά τώρα, το πώς γίνεται τελικά κάποιος ώριμος. Στο 13ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο(συγγνώμη αν οι πολλές παραπομπές αποσυντονίζουν), στο οποίο μιλούσα για τα λάθη, είχα εξηγήσει ότι οι έξυπνοι(όσον αφορά και τις δύο μορφές εξυπνάδας) άνθρωποι αποκτούν την εμπειρία τους-κυρίως- από τα λάθη των άλλων, ενώ οι ανόητοι από τα δικά τους. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε όλες σχεδόν τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι για να αλλάξουν ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους, πρέπει να πληγούν από αυτό(μάλλον ανόητοι αν γίνεται συνήθως έτσι) ή να καταλάβουν ότι αν δεν το αλλάξουν θα πληγούν από αυτό στο μέλλον(μάλλον έξυπνοι αν γίνεται συνήθως έτσι). Επομένως, όσον αφορά την ωριμότητα, υπάρχουν κι εδώ αυτοί οι δύο τρόποι. Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τρόπο σκέψης και να γίνει ωριμότερος ή αφού έχει αρκετές δυσάρεστες συνέπειες για αυτόν ο ανώριμος τρόπος σκέψης που τον διακατέχει τα πρώτα χρόνια της ζωής του(για αρκετούς και αρκετά μετέπειτα) ή αφού καταλάβει(συνήθως με τη βοήθεια κάποιου μεγαλύτερου-ωριμότερου), αφενός ότι είναι ανώριμος, αφετέρου ότι αυτό θα έχει άσχημες συνέπειες για αυτόν στο μέλλον. Όταν καταλάβει λοιπόν ότι ο απλός τρόπος σκέψης θα του δημιουργήσει προβλήματα, τότε αρχίζει να σκέφτεται, με όλο και μεγαλύτερη επιτυχία καθώς περνάει ο καιρός, πιο σύνθετα. Και κάπως έτσι, απάντησα μάλλον και στο δεύτερο ερώτημα, στο πού χρησιμεύει σε κάποιον η ωριμότητα. Δυστυχώς κάποιες φορές και ευτυχώς κάποιες άλλες, ζούμε σε έναν κόσμο αρκετά περίπλοκο. Επομένως δεν γίνεται να τον κατανοήσουμε και να πορευτούμε σωστά σε αυτόν αν σκεφτόμαστε τόσο απλοϊκά. Είναι σαν να προσπαθεί κάποιος να εξηγήσει ένα περίπλοκο φυσικό φαινόμενο χρησιμοποιώντας το λεξιλόγιο ενός παιδιού του δημοτικού.
Είναι μάλλον περιττό να αναφέρω ότι στον άνθρωπο χρειάζονται όλες αυτές οι δυνατότητες-στοιχεία, που συναποτελούν την πνευματική δύναμη. Δεν είναι σαν γνώσεις για τη δουλειά του, που αν πχ είναι κάποιος φιλόλογος, δεν του χρειάζονται τα μαθηματικά. Όλα αυτά χρειάζονται στον άνθρωπο, το καθένα του προσφέρει πράγματα διαφορετικά, αλλά όλα πολύ σημαντικά. Για παράδειγμα, για να σκέφτεται κάποιος σωστά πάνω σε ένα θέμα, πχ το σχολικό εκφοβισμό, χρειάζεται: ωριμότητα για να μην σκεφτεί ρηχά κι επιπόλαια, αντικειμενώδη εξυπνάδα η οποία έχει να κάνει με την "ισχύ" του μυαλού, κριτική ικανότητα(υποκειμενώδη εξυπνάδα) για να κρίνει σωστά, ενώ θα τον βοηθούσε και η σοφία(γνώσεις κι εμπειρία πάνω στο θέμα). Πιστεύω λοιπόν ότι πρέπει κάθε άνθρωπος να δουλέψει ώστε να τελειοποιηθεί σε όλες αυτές τις παραμέτρους, αφού μόνο έτσι μπορεί να είναι πνευματικά δυνατός, και να εκμεταλλευτεί τις πραγματικά πλούσιες δυνατότητες που του προσφέρει το πνεύμα του.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου