Η σημερινή μου ανάρτηση πραγματεύεται ένα ερώτημα που υπάρχει, ή, έστω, θα έπρεπε να υπάρχει στη σύγχρονη Ελλάδα. Πως κατάντησε αυτό το κράτος από μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου(Ευρώπης) και μέρος όπου ανθούσαν οι επιστήμες(αντικείμενα παρατήρησης μέσω των 5 αισθήσεων ή του μυαλού), οι τέχνες(αντικείμενο αίσθησης-δεν εννοώ τις 5 αισθήσεις) κι η φιλοσοφία(αντικείμενο περισυλλογης)(όλα μαζί=τα 3 αντικείμενα του πνεύματος) πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια περίπου σε ένα μέρος όπου έχει χρεοκοπήσει όχι μόνο οικονομικά(αυτό είναι το λιγότερο) αλλά και σε επίπεδο αξιών, παιδείας και των τριών αντικειμένων του πνεύματος, το οποίο περιφρονείται από τους περισσότερους σύγχρονους (αλλοεθνείς) ανθρώπους(το ότι πολλοί μας συμπαθούν σα λαό δε σημαίνει ότι μας εκτιμούν κιόλας-άλλο συμπάθεια κι άλλο εκτίμηση). Φυσικά, δεν πιστεύω σε καμία περίπτωση ότι oi Νεοέλληνες έχουν μόνο κακά στοιχεία, ούτε ότι οι πρόγονοί μας ήταν τέλειοι, κάθε άλλο(θεωρώ ότι μοιραζόμαστε αρκετά καλά, αλλά και κακά στοιχεία με τους αρχαίους προγόνους μας). Απλώς αναζητάω τα αίτια της πτώσης αυτής, για την οποία θεωρώ υπεύθυνους όλους εμάς, τους Νεοέλληνες. Κι επειδή σε αυτό το κείμενο πρόκειται να καυτηριάσω πολλά από τα αρνητικά χαρακτηριστικά μας, παρακαλώ όλους τους Νεοέλληνες που πιστεύουν ότι είναι άμεμπτοι κι αλάθητοι(βασικότερο και συνάμα χειρότερο χαρακτηριστικό των σημερινών Ελλήνων), να μην το διαβάσουν.
Και σε αυτό το κείμενο, όπως και σε εκείνο που συνέκρινα τη γνήσια αγάπη με την αγάπη από εγωισμό κτλ, θα χρησιμοποιήσω τον όρο απομίμηση-απομιμήσεις, με την ίδια ακριβώς σημασία:ενός πράγματος που μοιάζει σε σημαντικό βαθμό με το πρωτότυπο, αλλά στην ουσία έχει πολλές διαφορές που το καθιστούν λιγότερο ανθεκτικό και λειτουργικό. Θα αφιερώσω μια παράγραφο, με υπότιτλο, για κάθε μία από αυτές τις διαφορές, οι οποίες θα παρουσιαστούν ως δίπολα: Τι συνέβαινε στην Αρχαία και τη συμβαίνει στη Σύγχρονη(από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους ως σήμερα) Ελλάδα.
Μέτρο-Ακρότητες
Έχω αφιερώσει ξεχωριστό δοκίμιο(4ο Φιλοσοφικό-Λογικό) στην τεράστια αξία του μέτρου. Της χρυσής τομής μεταξύ υπερβολής κι έλλειψης(:άκρα) που συνδυάζει (σε αρκετό βαθμό)τα καλά τους χωρίς όμως να έχει τα κακά τους. Όπως λοιπόν ανέφερα και τότε, η έννοια του μέτρου είχε πρωτοεμφανιστεί στην Αρχαία Ελλάδα. Οι Αρχαίοι Έλληνες έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στο μέτρο, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει κι από φράσεις όπως <<μέτρον άριστον>> κι από την έννοια της ύβρης, η οποία αποτελούσε τον εκτροχιασμό από τα ανθρώπινα όρια(=μέτρο) κι επέφερε την τιμωρία εκείνου που τη διέπραττε. Αυτό βέβαια δε σήμαινει ότι κι εκείνοι το τηρούσαν πάντα, απλώς προσπαθούσαν τουλάχιστον να το κάνουν. Τι σημαίνει όμως για τους Νεοέλληνες το μέτρο; Σε πρώτο επίπεδο, μάλλον το μέτρο με τη γεωγραφική έννοια, αφού αυτή την (άλλη) έννοια της λέξης πολλοί την αγνοούν. Αλλά και σε δεύτερο, εννοιολογικό επίπεδο, και πάλι δε σημαίνει τίποτα. Οι Νεοέλληνες αδιαφορούν για το μέτρο. Θεωρούν ότι είναι ένα είδος μαγκιάς,εξυπνάδας κι όχι βλακείας, το να το παραβιάζεις. Και αυτή είναι η ρίζα όλων των συμφορών τους. Όπου και να κοιτάξεις, αυτό βλέπεις. Στο σχολείο; Το 99% των μαθητών διαβάζει είτε πάρα πολύ(αδρανοποίηση μυαλού, άγχος, κούραση) είτε πολύ λίγο(δεν παίρνει αρκετές γνώσεις κι εφόδια για το επάγγελμα που θέλει να ακολουθήσει). Στον εργασιακό χώρο; Το 99% των ανθρώπων είτε δουλεύει λιγότερο απ'όσο θα έπρεπε(αναποτελεσματικότητα, πιθανή απόλυση), είτε περισσότερο(άγχος, κούραση). Στην οικογένεια; Το 99% των γονιών είτε είναι υπερπροστατευτικοί(αδρανοποίηση μυαλού των παιδιών, τα παιδιά δεν αποκτούν αυτοπεποίθηση, στερούνται πράγματα - οι γονείς χάνουν χρόνο που θα μπορούσαν να αφιερώσουν σε κάτι άλλο) είτε δε νοιάζονται όσο πρέπει για τα παιδιά τους(τα παιδιά δεν αποκτούν σωστές βάσεις κι εμφανίζουν ψυχικές διαταραχές, κάτι που βλάπτει και τα ίδια και τους γονείς). Αυτά και άλλα πολλά, πάρα πολλά παραδείγματα σε πιο μεμονωμένους τομείς, πχ φαγητό, δείχνουν την τάση των Νεοελλήνων να παραβιάζουν το μέτρο. Είτε λόγω αδύναμης κριτικής ικανότητας, είτε λόγω αδύναμης αυτοσυγκράτησης. Άλλοτε για χάρη της υπερβολής, άλλοτε για χάρη της έλλειψης, ανάλογα με το ποιο άκρο είναι ευκολότερο και παρουσιάζει περισσότερα πρόσκαιρα οφέλη(πχ στην περίπτωση του σχολείου και του διαβάσματος αυτό το άκρο είναι η έλλειψη). Κι ο λόγος που το πρώτο δίπολο στο οποίο αναφέρομαι αφορά το μέτρο είναι ότι από την απουσία μέτρου προέρχονται όλα τα κακά, επομένως τη θεωρώ το σπουδαιότερο πρόβλημα.
Εκτίμηση-Περιφρόνηση Ανθρωπιστικών Επιστημών+Φιλοσοφίας
Οι επιστήμες, ένα από τα τρία αντικείμενα του πνεύματος, χωρίζονται, για μένα, κι όχι μόνο, στις θετικές και τις ανθρωπιστικές. Οι θετικές είναι η φυσική, τα μαθηματικά, η βιολογία, η χημεία κτλ. Μελετούν δηλαδή την ύλη και κυρίως το περιβάλλον και την τεχνολογία και λιγότερο τους ανθρώπους. Οι ανθρωπιστικές από την άλλη είναι η ψυχολογία, η ιστορία, η κοινωνιολογία, η φιλολογία κτλ. Μελετούν δηλαδή κυρίως την ψυχή και το πνεύμα των ανθρώπων. Εξαιρούνται από αυτόν το γενικό κανόνα η ιστορία που μελετά τις πράξεις των ανθρώπων, οι οποίες όμως βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την ψυχή και το πνεύμα, από τα οποία παρακινούνται, κι η ψυχολογία που μελετά και τις ψυχές των ζώων. Αυτές οι δύο ομάδες επιστημών ακολούθησαν μια διαφορετική πορεία μέσα στο χρόνο. Στην αρχαιότητα, όταν ο άνθρωπος αναζητούσε λεπτομέρειες για τα πάντα, απολάμβαναν κι οι δύο εξίσου μεγάλης προσοχής. Για να μιλήσουμε για τις ανθρωπιστικές επιστήμες ειδικότερα, αφού αυτές αποτελούν το θέμα της παραγράφου, μαζί με τις οποίες θα μιλήσω και για τη φιλοσοφία μιας και μοιάζουν αρκετά κι οι διαφορές τους(ότι τα ευρήματα των ανθρωπιστικών επιστημών είναι επαληθεύσιμα, έστω και δύσκολα-με μικρότερη ακρίβεια από αυτά των θετικών, ενώ της φιλοσοφίας όχι-και ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν συγκεκριμένο πεδίο ενώ η φιλοσοφία όχι) δεν καθιστούν τη μία πιο σημαντική από την άλλη, οι άνθρωποι στην αρχαιότητα φαίνεται πως τις θεωρούσαν ιδιαίτερα σημαντικές. Γι'αυτό κι υπήρχαν και τόσοι φιλόσοφοι, οι οποίοι ασχολούνταν και με την ψυχολογία και την κοινωνιολογία, οι οποίες τότε δε θεωρούνταν κάτι ξεχωριστό, κι ιστορικοί, γι'αυτό και οι αρχαίοι φιλόσοφοι και σοφιστές είχαν τόσο μεγάλη απήχηση και πολλούς μαθητές, οι οποίοι τις περισσότερες φορές έπρεπε να πληρώνουν, γι'αυτό και γράφτηκαν τόσα πολλά έργα με θέμα τη φιλοσοφία(-ψυχολογία-κοινωνιολογία) και την ιστορία. Δυστυχώς όμως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για τις θετικές επιστήμες, γιατί έχουν μάθει να φροντίζουν μόνο την ύλη, κάτι λογικό ως κάποιο βαθμό, αφού τις ανάγκες της ύλης(-σώματος) τις αισθάνονται σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι τις ψυχικές κι ιδιαίτερα τις πνευματικές που δεν τις νοιώθουν και αντιλαμβάνονται την ύπαρξή τους μόνο εφόσον ψάξουν βαθιά μέσα τους. Έτσι περιφρονούν τις ανθρωπιστικές επιστήμες, αυτοί που δεν αντιλαμβάνονται τις ανάγκες ψυχής-πνεύματος, οι περισσότεροι δηλαδή, με αποτέλεσμα να εκλείπουν οι ένθρωποι με παιδεία(τις επιπτώσεις από την έλλειψη παιδείας τις έχω αναφέρει στο 3ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο). Αυτό πάντως που θα πω σε αυτό το κείμενο είναι ότι οι Νεοέλληνες υπερέχουν από τους Αρχαίους στις θετικές επιστήμες, αλλά υστερούν στις ανθρωπιστικές. Το ποιοι είναι μπροστά, είναι εμφανές σε όλους.
Συμμετοχή στα κοινά-Πολιτική Απάθεια
Όλοι μας πιστεύω ότι γνωρίζουμε ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Η Αρχαία Ελλάδα(και συγκεκριμένα η Αρχαία Αθήνα κι οι φιλικά προσκείμενες προς αυτή πόλεις-να ξεκαθαρίσω ότι στο κείμενο αυτό με την έννοια <<Αρχαία Ελλάδα>> αναφέρομαι κυρίως σ'αυτές) ήταν το πρώτο μέρος που έδωσε στους κατοίκους του, εξαιρουμένων των δούλων και των ξένων, το δικαίωμα να συμμετέχουν στα κοινά και να έχουν λόγο για τη δράση της πόλης-κράτους τους. Έτσι δημιουργήθηκαν τότε θεσμοί όπως η εκκλησία του Δήμου, το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας(5000+1000 αναπληρωματικά μέλη) κι η Βουλή των 500 κι όλοι οι πολίτες εκμεταλλεύονταν τη δυνατότητα που τους είχε δοθεί. Μάλιστα το θεωρούσαν καθήκον τους να δίνουν το παρόν όποτε συνεδριάζε η εκκλησία του Δήμου, να λένε τη γνώμη τους και να ψηφίζουν(έτσι εξηγείται κι η γέννηση-εξέλιξη της ρητορικής τέχνης). Ο ίδιος ο Περικλής μάλιστα, στο έργο του Θουκυδίδη "Επιτάφιος", λέει ότι ο άνθρωπος που δε συμμετέχει στα κοινά δεν είναι φιλήσυχος, αλλά άχρηστος. Δεχόμενοι αυτήν την άποψη, με την οποία εγώ προσωρινά συμφωνώ απόλυτα, πρέπει να ομολογήσουμε ότι στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν πολλοί άχρηστοι. Δυστυχώς, οι άνθρωποι σήμερα θεωρούν τον εαυτό τους εντελώς αποκομμένο από το σύνολο. Πιστεύουν ότι μόνο ό,τι εξαρτάται από τους ίδιους μπορούν να ελέγξουν κι ότι για όλα τα άλλα αποφασίζουν <<οι κακοί, οι απατεώνες, οι προδότες άνθρωποι που κυβερνούν αυτή τη χώρα>>. Κι ερωτώ(μαι): ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να την κυβερνήσουν; Την τελευταία φορά που κοίταξα τα αξιώματα αυτά δεν ήταν κληρονομικά. Κι έχουν κι απαιτήσεις. Μα αν δεν παλεύουν οι ίδιοι για αυτά που θεωρούν ότι τους ανήκουν, γιατί περιμένουν από τους άλλους να το κάνουν για αυτούς; Κατά τη γνώμη μου κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παραπονιέται για τους πολιτικούς, έστω κι αν ό,τι τους καταλογίζει είναι αληθινό και βάσιμο. Ούτε έχει κανείς, μα κανείς, το δικαίωμα να μεταναστεύσει και να πηδήξει από το καράβι την ώρα που βουλιάζει. Γιατί μπορεί όντως η Ελλάδα να μη δίνει όσα θα έπρεπε στους ανθρώπους της, αλλά τους δίνει ήδη πολύ περισσότερα(τεράστια πολιτιστική κληρονομιά, στοιχειώδης μόρφωση και περίθαλψη) από όσα της δίνουν αυτή. Γιατί αυτοί δεν της δίνουν απολύτως τίποτα. Νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους. <<Ο χειρότερος αγράμματος είναι ο πολιτικά αγράμματος. Δεν ακούει τίποτα, δεν βλέπει τίποτα, δε μετέχει στην πολιτική ζωή. Δε δείχνει να γνωρίζει ότι το κόστος διαβίωσης, η τιμή των φασολιών, του αλευριού, του ενοικίου, των φαρμάκων, όλα βασίζονται σε πολιτικές αποφάσεις. Νιώθει ακόμη και περήφανος για την πολιτική του αμορφωσιά, φουσκώνει το στήθος και λέει πως μισεί την πολιτική. Δε γνωρίζει, ο ηλίθιος, πως απ' την έλλειψη συμμετοχής του στα κοινά προέρχεται η ύπαρξη της πόρνης, το παρατημένο παιδί, ο κλέφτης και, χειρότερα απ' όλα, οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι, oι λακέδες των εκμεταλλευτριών πολυεθνικών εταιρειών...>>(ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ). Κανείς λοιπόν δεν (έχει το δικαίωμα να) φεύγει <<για να γλυτώσει από αυτό το κωλοκράτος που ζούμε>>. Ας ξεχρεώσει πρώτα, έστω κι αυτά τα, όχι και τόσο, για μένα, λίγα, και μετά, ας φύγει. Ας παλέψει, ας προσπαθήσει, για όσα του αναλογούν, κι ύστερα ας έχει απαιτήσεις. Γιατί, προς το παρόν, οι Έλληνες είναι σαν άνθρωποι που κοιμούνται με ανοιχτές τις πόρτες, κι ύστερα παραπονιούνται γιατί τους έκλεψαν. Ας αναλάβουμε επιτέλους τις ευθύνες μας κι ας αφήσουμε τη λογική του νηπιαγωγείου, <<φταίνε πάντα οι άλλοι>>.
Σοφία-Πονηριά
Φυσικά, δεν έχω σκοπό να υποστηρίξω ότι όλοι οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν σοφοί, ούτε ότι όλοι οι Νεοέλληνες είναι πονηροί. Ειδικά για το πρώτο, υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι δεν ίσχυε(π.χ. καταδίκη Σωκράτη). Θέλω όμως να εστιάσω σε δύο άλλες παραμέτρους. Η πρώτη έχει να κάνει με το πόσο εκτιμάτο/εκτιμάται το ένα και πόσο το άλλο. Οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν κι αυτοί πονηροί, κάτι που επιβεβαιώνεται ιδιαίτερα από τις στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες μάχες-ναυμαχίες(π.χ. μάχη του Μαραθώνα). Όμως δεν έχω καμία ένδειξη και δεν προκύπτει από πουθενά ότι θεωρούσαν την πονηριά σπουδαιότερη από τη σοφία. Μάλλον το αντίθετο συνέβαινε, καθώς όλοι προσπαθούσαν, περισσότερο ή λιγότερο να αποκτήσουν σοφία και όσους την κατείχαν τους τιμούσαν(π.χ. το γέρο Νέστορα στην Ιλιάδα). Βέβαια κάποιος θα μπορούσε να αναφέρει και το παράδειγμα του Σωκράτη, για να αποδείξει το αντίθετο, όμως τον Σωκράτη τον οδήσαν στην καταδίκη σε θάνατο για πολιτικούς κυρίως λόγους(για να εκτονωθεί η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί με τους Τριάκοντα Τυράννους και κυρίως επειδή <<ξυπνούσε>> και μόρφωνε ουσιαστικά τους νέους) όσοι δεν ευνοούνταν από την παρουσία του, κι όχι το σύνολο των ανθρώπων(το οποίο βέβαια επηρεάστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του από αυτούς). Οι σημερινοί όμως Έλληνες, ως πιο <<έξυπνοι>>, δίνουν μεγαλύτερη αξία στην πονηριά από τη σοφία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πονηριά αντιπροσωπεύει το εύκολο, αλλά βρώμικο, χρήμα κι η σοφία το δύσκολο, αλλά καθαρό. Είναι εμφανές ποιος είναι ο ευκολότερος δρόμος. Έτσι οι Νεοέλληνες θεωρούν τη σοφία κάτι ηλίθιο και την πονηριά σπουδαίο όπλο. Τώρα, ως προς το ποιο αξίζει περισσότερα, νομίζω ότι είναι εμφανές. Η πονηριά μπορεί να σου δείχνει το δρόμο(το πώς να πετύχεις ένα στόχο), που συνήθως είναι ανήθικος, αλλά δε σου δείχνει τον προορισμό(το ποιο στόχο πρέπει να διαλέξεις). Επίσης είναι λιγότερο αποτελεσματική από τη σοφία και μολύνει το χαρακτήρα του ανθρώπου, κάνοντάς τον μικροπρεπη, σε αντίθεση με τη σοφία, που ανυψώνει τον άνθρωπο. Η δεύτερη παράμετρος, στην οποία θα ήθελα να αναφερθώ, είναι ότι οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιηούσαν ισορροπημένα, εξυπνάδα, σοφία(=γνώσεις+εμπειρία+ ανεπτυγμένη κρίση)[εξυπνάδα+σοφία:παράγοντες κριτικής ικανότητας], πονηριά. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το μέτρο. Οι Νεοέλληνες, όπως συνήθως, παραβιάζουν το μέτρο και σε αυτή την περίπτωση, καθώς πιστεύουν ότι μόνο με την πονηριά, την οποία θεωρεί ο καθένας ότι την κατέχει σε μεγαλύτερο βαθμό από όοοοολους τους άλλους, που δεν ξέρουν τι τους γίνεται, μπορούν να τα καταφέρουν. Το αποτέλεσμα, όπως και σε κάθε περίπτωση που το μέτρο παραβιάζεται, είναι οδυνηρό.
Ψυχαγωγία-Διασκέδαση
Μια ακόμα διαφορά των Αρχαίων και των σύγχρονων Ελλήνων είναι και το πως επέλεγαν-επιλέγουν να περάσουν καλά. Οι Αρχαίοι Έλληνες διασκέδαζαν συνήθως πολιτισμένα. Στην εκκλησία του Δήμου κάνοντας διάλογο με τους συμπολίτες τους και αντιπαρατιθέμενοι σε διάφορα θέματα και στις διάφορες γιορτές, όπου διασκέδαζαν ακούγοντας διάφορα τραγούδια-ιστορίες από τους αοιδούς και παρακολουθώντας θεατρικές παραστάσεις, βασισμένες στα έργα σπουδαίων ποιητών. Αυτά θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ψυχαγωγία, αφού ο άνθρωπος και περνάει καλά και η ψυχή του εξαγνίζεται από όλα τα αρνητικά συναισθήματα και το πνεύμα του ανυψώνεται κι εξασκείται. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τους Νεοέλληνες, οι οποίοι διασκεδάζουν πολύ διαφορετικά, όχι μόνο αναφορικά με τους τρόπους, κάτι που είναι λογικό μιας κι έχουν περάσει 2500 χρόνια από την εποχή στην οποία αναφέρθηκα πριν, αλλά και προς την ίδια την ουσία των τρόπων που χρησιμοποιούν. Οι Νεοέλληνες, για να περάσουν καλά, πηγαίνουν κυρίως σε νυχτερινά κέντρα και club, καφετέριες, γήπεδα(οι άντρες κυρίως). Αυτά, εκ πρώτης όψεως, δεν είναι και τόσο κακά, γίνονται όμως με μια δεύτερη όψη, όταν σκεφτούμε την ποιότητα των τραγουδιών των περισσότερων κέντρων, των συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα συνήθως στις καφετέριες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν συνήθως ως μόνο σκοπό το γέλιο και μόνο όταν παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα σοβαρεύουν, και του σκοπού των περισσότερων <<ανθρώπων>> που πάνε στα γήπεδα, οι οποίοι έχουν ως βασικό στόχο να βρίσουν, να προκαλέσουν και να δημιουργήσουν προβλήματα. Όλα αυτά είναι διασκέδαση και μοιάζουν με τα ναρκωτικά. Δίνουν μια ωραία αίσθηση στον άνθρωπο αλλά τον εθίζουν και τελικά τον καταστρέφουν, τόσο σωματικά, όσο, κυρίως, πνευματικά και ψυχικά. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι δεν έχω πρόβλημα με τις ασχολίες αυτές καθ'αυτές, αλλά με την ποσότητα και κυρίως την ποιότητα(εξήγησα τι σημαίνει πρακτικά στις μέρες μας η καθεμία απ'αυτές) που έχουν στις μέρες μας. Αν γίνονται με μέτρο, τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά, δεν υπάρχει πρόβλημα. Διαφορετικά, είναι ανούσιες και βλαβερές.
Άμεση-Έμμεση Δημοκρατία
Μια διαφορά επίσης των Αρχαίων Ελλήνων και των Νεολλήνων είναι και το πολίτευμά τους. Μπορεί κι οι πρόγονοί μας κι εμείς να έχουμε το δημοκρατικό πολίτευμα, όμως με μια διαφορά: εκείνοι είχαν άμεση δημοκρατία, δηλαδή κυβερνούσαν οι ίδιοι την πόλη-κράτος τους, ενώ εμείς εκλέγουμε απλώς τους αντιπροσώπους μας, στους οποίους αναθέτουμε την αρμοδιότητα αυτή. Μπορεί με μια πρώτη ματιά να μη φαίνεται ότι η κατάσταση αυτή που έχουμε υστερεί ιδιαίτερα από εκείνη που είχαν οι Αρχαίοι Έλληνες, αν όμως το εξετάσουμε καλύτερα, θα δούμε ότι μάλλον κάτι τέτοιο ισχύει. Η σημερινή αυτή κατάσταση έχει πολλά μειονεκτήματα. Πρώτον, είναι ένας από τους βασικούς λόγους που υπάρχει η πολιτική απάθεια, για την οποία έγινε λόγος παραπάνω. Οι πολίτες σήμερα νιώθουν αδύναμοι. Νοιώθουν πως δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν κάτι, γιατί την εξουσία την έχουν άλλοι. Αντίθετα, στο παρελθόν ο κάθε πολίτης ένοιωθε σημαντικός, ένοιωθε πως μπορούσε να επηρεάσει ουστιαστικά τα γεγονότα με την ψήφο του. Δεύτερον, οι κυβερνήτες έχουν πολλή δύναμη, πολύ περισσότερη από τον κάθε πολίτη μόνο του. Έτσι πολύ συχνά δρουν αυταρχικά και προς την ικανοποίηση των προσωπικών τους συμφερόντων κι όχι για το καλό του συνόλου. Τρίτον και σπουδαιότερον, η έμμεση δημοκρατία είναι πολύ λιγότερο λειτουργική από την άμεση. Αυτό είναι λογικό, από τη στιγμή που αφενός κυβερνούν ελάχιστοι άνθρωποι συγκριτικά με το σύνολο του πλυθησμού κι αφετέρου κι εκείνοι υπερτερούν από το λαό μόνο σε γνώσεις. Σε παιδεία βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με αυτόν(λιγότερη ηθική αρετή, λίγο περισσότερη κρίση+αυτοσυγκράτηση-το καλλιτεχνικό αισθητήριο δε διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διακυβέρνηση της χώρας-*να ξεκαθαρίσω ότι μιλάω για το σύνολο του ελληνικού λαού), επομένως δεν μπορεί να πει κάποιος ότι <<καλύτερα να κυβερνούν οι λίγοι και καλοί>>. Από τη στιγμή που όλοι βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, θα έπρεπε όλοι να είχαν την ίδια δύναμη. Βέβαια, η επαναφορά των πόλεων-κρατών και, μαζί με αυτές, της άμεσης δημοκρατίας είναι μάλλον αδύνατη. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει όμως είναι ότι συνέβαινε και στις 10 φυλές της Αρχαίας Αθήνας, με τις 30-40 μεγαλύτερες πόλεις της σημερινής Ελλάδας. Να κληρώνει(ή να εκλέγει) δηλαδή η κάθε μία έναν αριθμό αντιπροσώπων, οι οποίοι θα διαπραγματεύονται άμεσα με την κυβέρνηση για κάθε ζήτημα της πόλης τους. Δηλαδή ένας συνδυασμός της σημερινής κατάστασης με την αρχαία, με την προσθήκη αυτών των αντιπροσώπων(υπάρχουν βέβαια οι βουλευτές αλλά το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή είναι ότι εκείνοι αφενός αποστασιοποιούνται από την πόλη τους αφού εκλεγούν κι αφετέρου οι περισσότεροι βρίσκονται σε κάποιο κόμμα-δηλαδή μπορεί κάποιος να ψηφίσει κάποιον ενώ δεν τον πολυσυμπαθεί αν βρίσκεται στο κόμμα που υποστηρίζει ή να μην ψηφίσει κάποιον που εκτιμά επειδή δεν συμπαθεί το κόμμα του). Μια ακόμα λύση θα ήταν και τα ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα-να πηγαίνει δηλαδή, όποτε πρόκειται να ληφθεί μια σημαντική απόφαση, ο καθένας στο δήμο του και να απαντάει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις κλειστού τύπου, εκθέτοντας τη άποψή του και τα αποτελέσματα από όλους τους δήμους να εξετάζονται συνολικά.
Άλλα ζητήματα
Υπάρχουν και πέντε ακόμα σημαντικά θέματα στα οποία οι σημερινοί Έλληνες διαφέρουν από τους αρχαίους. Τα θέματα αυτά είναι: προσέγγιση θανάτου, έρωτα, αντιμετώπιση ξένων, θρησκεία κι (αν)ισότητα φύλων. Στα τρία πρώτα οι αρχαίοι Έλληνες βρίσκονται πιο κοντά στο μέτρο, το τέταρτο χαρακτηρίζεται ως θέμα από μια ουδετερότητα, ενώ το πέμπτο αποτελεί το μόνο ίσως σημαντικό θέμα που οι Νεοέλληνες είναι αυτοί που βρίσκονται πιο κοντά στο μέτρο. Επειδή όμως αυτά τα θέματα είναι κάπως λεπτά-επικίνδυνα, δε θα μιλήσω για αυτά τώρα και θα αφήσω εσάς να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Θα μιλήσω όμως στο μέλλον, με ξεχωριστά δοκίμια, όπου θα εξηγώ και τους λόγους αυτής της καθυστέρησης. Ίσως παράλληλα να σκεφτώ στο μέλλον και κάποιο άλλο θέμα στο οποίο διαφέρουμε με τους Αρχαίους Έλληνες, οπότε θα το προσθέσω.
Και κάπου εδώ τελειώνει αυτή η αντιπαράθεση αρχαίων και σύγχρονων Ελλήνων, η οποία βγάζει, ξεκάθαρα πιστεύω, νικητές τους πρώτους. Ο λόγος που αφιέρωσα ένα ολόκηρο, και μάλιστα μεγάλο κείμενο, για να αναφερθώ στις σημαντικότερες διαφορές τους, είναι ότι θέλω να καταστήσω σαφές κάτι. Για την κατάσταση αυτή, στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα σήμερα, δε φταίνε ούτε οι κυβερνήσεις μας αποκλειστικά, ούτε οι <<κακοί>> ξένοι, ούτε το στραβό το ριζικό μας. Η μάλλον φταίνε κι αυτά, όμως όλα μαζί δε φταίνε ούτε στο μισό από όσο φταίμε εμείς, οι Νεοέλληνες. Εμείς, που αντί να μιμηθούμε τους προγόνους μας οι οποίοι είχαν μια, αρχαία σήμερα μεν, πολύ επιτυχημένη όμως συνταγή για την επιτυχία. Έχουμε χάσει πολλά από τα χαρακτηριστικά τους. Πρέπει να φροντίσουμε να τα ξαναβρούμε. Αν αρχίσουμε να σεβόμαστε τους προγόνους μας, αντί να καυχιόμαστε μόνο για αυτούς χωρίς να ξέρουμε τίποτα γι'αυτούς ή χωρίς να τηρούμε τίποτα από όσα έλεγαν, και καταλάβουμε τι πρέσβευαν εκείνοι και προσπαθήσουμε να τους μιμηθούμε σε όσα είχαν δίκιο(στα περισσότερα), τότε μόνο θα πάμε μπροστά. Κι όχι μόνο θα πάμε μπροστά, αλλά θα φτάσουμε στην κορυφή, όπως εκείνοι, το πιστεύω ακράδαντα. Γιατί έχουμε ήδη κάποια από τα στοιχεία που τους έκαναν να ξεχωρίζουν: θέληση, πείσμα, καρδιά, πονηριά, τρομερό ένστικτο αυτοσυντήρησης, έφεση στις επιστήμες και τα γράμματα κλπ. Στο χέρι μας είναι να αποκτήσουμε και τα υπόλοιπα και να κάνουμε τους απογόνους μας να έχουν να χαίρονται και για μια δεύτερη γενιά Ελλήνων.
Homo Cogitans
Και σε αυτό το κείμενο, όπως και σε εκείνο που συνέκρινα τη γνήσια αγάπη με την αγάπη από εγωισμό κτλ, θα χρησιμοποιήσω τον όρο απομίμηση-απομιμήσεις, με την ίδια ακριβώς σημασία:ενός πράγματος που μοιάζει σε σημαντικό βαθμό με το πρωτότυπο, αλλά στην ουσία έχει πολλές διαφορές που το καθιστούν λιγότερο ανθεκτικό και λειτουργικό. Θα αφιερώσω μια παράγραφο, με υπότιτλο, για κάθε μία από αυτές τις διαφορές, οι οποίες θα παρουσιαστούν ως δίπολα: Τι συνέβαινε στην Αρχαία και τη συμβαίνει στη Σύγχρονη(από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους ως σήμερα) Ελλάδα.
Μέτρο-Ακρότητες
Έχω αφιερώσει ξεχωριστό δοκίμιο(4ο Φιλοσοφικό-Λογικό) στην τεράστια αξία του μέτρου. Της χρυσής τομής μεταξύ υπερβολής κι έλλειψης(:άκρα) που συνδυάζει (σε αρκετό βαθμό)τα καλά τους χωρίς όμως να έχει τα κακά τους. Όπως λοιπόν ανέφερα και τότε, η έννοια του μέτρου είχε πρωτοεμφανιστεί στην Αρχαία Ελλάδα. Οι Αρχαίοι Έλληνες έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στο μέτρο, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει κι από φράσεις όπως <<μέτρον άριστον>> κι από την έννοια της ύβρης, η οποία αποτελούσε τον εκτροχιασμό από τα ανθρώπινα όρια(=μέτρο) κι επέφερε την τιμωρία εκείνου που τη διέπραττε. Αυτό βέβαια δε σήμαινει ότι κι εκείνοι το τηρούσαν πάντα, απλώς προσπαθούσαν τουλάχιστον να το κάνουν. Τι σημαίνει όμως για τους Νεοέλληνες το μέτρο; Σε πρώτο επίπεδο, μάλλον το μέτρο με τη γεωγραφική έννοια, αφού αυτή την (άλλη) έννοια της λέξης πολλοί την αγνοούν. Αλλά και σε δεύτερο, εννοιολογικό επίπεδο, και πάλι δε σημαίνει τίποτα. Οι Νεοέλληνες αδιαφορούν για το μέτρο. Θεωρούν ότι είναι ένα είδος μαγκιάς,εξυπνάδας κι όχι βλακείας, το να το παραβιάζεις. Και αυτή είναι η ρίζα όλων των συμφορών τους. Όπου και να κοιτάξεις, αυτό βλέπεις. Στο σχολείο; Το 99% των μαθητών διαβάζει είτε πάρα πολύ(αδρανοποίηση μυαλού, άγχος, κούραση) είτε πολύ λίγο(δεν παίρνει αρκετές γνώσεις κι εφόδια για το επάγγελμα που θέλει να ακολουθήσει). Στον εργασιακό χώρο; Το 99% των ανθρώπων είτε δουλεύει λιγότερο απ'όσο θα έπρεπε(αναποτελεσματικότητα, πιθανή απόλυση), είτε περισσότερο(άγχος, κούραση). Στην οικογένεια; Το 99% των γονιών είτε είναι υπερπροστατευτικοί(αδρανοποίηση μυαλού των παιδιών, τα παιδιά δεν αποκτούν αυτοπεποίθηση, στερούνται πράγματα - οι γονείς χάνουν χρόνο που θα μπορούσαν να αφιερώσουν σε κάτι άλλο) είτε δε νοιάζονται όσο πρέπει για τα παιδιά τους(τα παιδιά δεν αποκτούν σωστές βάσεις κι εμφανίζουν ψυχικές διαταραχές, κάτι που βλάπτει και τα ίδια και τους γονείς). Αυτά και άλλα πολλά, πάρα πολλά παραδείγματα σε πιο μεμονωμένους τομείς, πχ φαγητό, δείχνουν την τάση των Νεοελλήνων να παραβιάζουν το μέτρο. Είτε λόγω αδύναμης κριτικής ικανότητας, είτε λόγω αδύναμης αυτοσυγκράτησης. Άλλοτε για χάρη της υπερβολής, άλλοτε για χάρη της έλλειψης, ανάλογα με το ποιο άκρο είναι ευκολότερο και παρουσιάζει περισσότερα πρόσκαιρα οφέλη(πχ στην περίπτωση του σχολείου και του διαβάσματος αυτό το άκρο είναι η έλλειψη). Κι ο λόγος που το πρώτο δίπολο στο οποίο αναφέρομαι αφορά το μέτρο είναι ότι από την απουσία μέτρου προέρχονται όλα τα κακά, επομένως τη θεωρώ το σπουδαιότερο πρόβλημα.
Εκτίμηση-Περιφρόνηση Ανθρωπιστικών Επιστημών+Φιλοσοφίας
Οι επιστήμες, ένα από τα τρία αντικείμενα του πνεύματος, χωρίζονται, για μένα, κι όχι μόνο, στις θετικές και τις ανθρωπιστικές. Οι θετικές είναι η φυσική, τα μαθηματικά, η βιολογία, η χημεία κτλ. Μελετούν δηλαδή την ύλη και κυρίως το περιβάλλον και την τεχνολογία και λιγότερο τους ανθρώπους. Οι ανθρωπιστικές από την άλλη είναι η ψυχολογία, η ιστορία, η κοινωνιολογία, η φιλολογία κτλ. Μελετούν δηλαδή κυρίως την ψυχή και το πνεύμα των ανθρώπων. Εξαιρούνται από αυτόν το γενικό κανόνα η ιστορία που μελετά τις πράξεις των ανθρώπων, οι οποίες όμως βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την ψυχή και το πνεύμα, από τα οποία παρακινούνται, κι η ψυχολογία που μελετά και τις ψυχές των ζώων. Αυτές οι δύο ομάδες επιστημών ακολούθησαν μια διαφορετική πορεία μέσα στο χρόνο. Στην αρχαιότητα, όταν ο άνθρωπος αναζητούσε λεπτομέρειες για τα πάντα, απολάμβαναν κι οι δύο εξίσου μεγάλης προσοχής. Για να μιλήσουμε για τις ανθρωπιστικές επιστήμες ειδικότερα, αφού αυτές αποτελούν το θέμα της παραγράφου, μαζί με τις οποίες θα μιλήσω και για τη φιλοσοφία μιας και μοιάζουν αρκετά κι οι διαφορές τους(ότι τα ευρήματα των ανθρωπιστικών επιστημών είναι επαληθεύσιμα, έστω και δύσκολα-με μικρότερη ακρίβεια από αυτά των θετικών, ενώ της φιλοσοφίας όχι-και ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν συγκεκριμένο πεδίο ενώ η φιλοσοφία όχι) δεν καθιστούν τη μία πιο σημαντική από την άλλη, οι άνθρωποι στην αρχαιότητα φαίνεται πως τις θεωρούσαν ιδιαίτερα σημαντικές. Γι'αυτό κι υπήρχαν και τόσοι φιλόσοφοι, οι οποίοι ασχολούνταν και με την ψυχολογία και την κοινωνιολογία, οι οποίες τότε δε θεωρούνταν κάτι ξεχωριστό, κι ιστορικοί, γι'αυτό και οι αρχαίοι φιλόσοφοι και σοφιστές είχαν τόσο μεγάλη απήχηση και πολλούς μαθητές, οι οποίοι τις περισσότερες φορές έπρεπε να πληρώνουν, γι'αυτό και γράφτηκαν τόσα πολλά έργα με θέμα τη φιλοσοφία(-ψυχολογία-κοινωνιολογία) και την ιστορία. Δυστυχώς όμως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για τις θετικές επιστήμες, γιατί έχουν μάθει να φροντίζουν μόνο την ύλη, κάτι λογικό ως κάποιο βαθμό, αφού τις ανάγκες της ύλης(-σώματος) τις αισθάνονται σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι τις ψυχικές κι ιδιαίτερα τις πνευματικές που δεν τις νοιώθουν και αντιλαμβάνονται την ύπαρξή τους μόνο εφόσον ψάξουν βαθιά μέσα τους. Έτσι περιφρονούν τις ανθρωπιστικές επιστήμες, αυτοί που δεν αντιλαμβάνονται τις ανάγκες ψυχής-πνεύματος, οι περισσότεροι δηλαδή, με αποτέλεσμα να εκλείπουν οι ένθρωποι με παιδεία(τις επιπτώσεις από την έλλειψη παιδείας τις έχω αναφέρει στο 3ο φιλοσοφικό-λογικό δοκίμιο). Αυτό πάντως που θα πω σε αυτό το κείμενο είναι ότι οι Νεοέλληνες υπερέχουν από τους Αρχαίους στις θετικές επιστήμες, αλλά υστερούν στις ανθρωπιστικές. Το ποιοι είναι μπροστά, είναι εμφανές σε όλους.
Συμμετοχή στα κοινά-Πολιτική Απάθεια
Όλοι μας πιστεύω ότι γνωρίζουμε ότι η δημοκρατία γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Η Αρχαία Ελλάδα(και συγκεκριμένα η Αρχαία Αθήνα κι οι φιλικά προσκείμενες προς αυτή πόλεις-να ξεκαθαρίσω ότι στο κείμενο αυτό με την έννοια <<Αρχαία Ελλάδα>> αναφέρομαι κυρίως σ'αυτές) ήταν το πρώτο μέρος που έδωσε στους κατοίκους του, εξαιρουμένων των δούλων και των ξένων, το δικαίωμα να συμμετέχουν στα κοινά και να έχουν λόγο για τη δράση της πόλης-κράτους τους. Έτσι δημιουργήθηκαν τότε θεσμοί όπως η εκκλησία του Δήμου, το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας(5000+1000 αναπληρωματικά μέλη) κι η Βουλή των 500 κι όλοι οι πολίτες εκμεταλλεύονταν τη δυνατότητα που τους είχε δοθεί. Μάλιστα το θεωρούσαν καθήκον τους να δίνουν το παρόν όποτε συνεδριάζε η εκκλησία του Δήμου, να λένε τη γνώμη τους και να ψηφίζουν(έτσι εξηγείται κι η γέννηση-εξέλιξη της ρητορικής τέχνης). Ο ίδιος ο Περικλής μάλιστα, στο έργο του Θουκυδίδη "Επιτάφιος", λέει ότι ο άνθρωπος που δε συμμετέχει στα κοινά δεν είναι φιλήσυχος, αλλά άχρηστος. Δεχόμενοι αυτήν την άποψη, με την οποία εγώ προσωρινά συμφωνώ απόλυτα, πρέπει να ομολογήσουμε ότι στη σημερινή Ελλάδα υπάρχουν πολλοί άχρηστοι. Δυστυχώς, οι άνθρωποι σήμερα θεωρούν τον εαυτό τους εντελώς αποκομμένο από το σύνολο. Πιστεύουν ότι μόνο ό,τι εξαρτάται από τους ίδιους μπορούν να ελέγξουν κι ότι για όλα τα άλλα αποφασίζουν <<οι κακοί, οι απατεώνες, οι προδότες άνθρωποι που κυβερνούν αυτή τη χώρα>>. Κι ερωτώ(μαι): ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να την κυβερνήσουν; Την τελευταία φορά που κοίταξα τα αξιώματα αυτά δεν ήταν κληρονομικά. Κι έχουν κι απαιτήσεις. Μα αν δεν παλεύουν οι ίδιοι για αυτά που θεωρούν ότι τους ανήκουν, γιατί περιμένουν από τους άλλους να το κάνουν για αυτούς; Κατά τη γνώμη μου κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παραπονιέται για τους πολιτικούς, έστω κι αν ό,τι τους καταλογίζει είναι αληθινό και βάσιμο. Ούτε έχει κανείς, μα κανείς, το δικαίωμα να μεταναστεύσει και να πηδήξει από το καράβι την ώρα που βουλιάζει. Γιατί μπορεί όντως η Ελλάδα να μη δίνει όσα θα έπρεπε στους ανθρώπους της, αλλά τους δίνει ήδη πολύ περισσότερα(τεράστια πολιτιστική κληρονομιά, στοιχειώδης μόρφωση και περίθαλψη) από όσα της δίνουν αυτή. Γιατί αυτοί δεν της δίνουν απολύτως τίποτα. Νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους. <<Ο χειρότερος αγράμματος είναι ο πολιτικά αγράμματος. Δεν ακούει τίποτα, δεν βλέπει τίποτα, δε μετέχει στην πολιτική ζωή. Δε δείχνει να γνωρίζει ότι το κόστος διαβίωσης, η τιμή των φασολιών, του αλευριού, του ενοικίου, των φαρμάκων, όλα βασίζονται σε πολιτικές αποφάσεις. Νιώθει ακόμη και περήφανος για την πολιτική του αμορφωσιά, φουσκώνει το στήθος και λέει πως μισεί την πολιτική. Δε γνωρίζει, ο ηλίθιος, πως απ' την έλλειψη συμμετοχής του στα κοινά προέρχεται η ύπαρξη της πόρνης, το παρατημένο παιδί, ο κλέφτης και, χειρότερα απ' όλα, οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι, oι λακέδες των εκμεταλλευτριών πολυεθνικών εταιρειών...>>(ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ). Κανείς λοιπόν δεν (έχει το δικαίωμα να) φεύγει <<για να γλυτώσει από αυτό το κωλοκράτος που ζούμε>>. Ας ξεχρεώσει πρώτα, έστω κι αυτά τα, όχι και τόσο, για μένα, λίγα, και μετά, ας φύγει. Ας παλέψει, ας προσπαθήσει, για όσα του αναλογούν, κι ύστερα ας έχει απαιτήσεις. Γιατί, προς το παρόν, οι Έλληνες είναι σαν άνθρωποι που κοιμούνται με ανοιχτές τις πόρτες, κι ύστερα παραπονιούνται γιατί τους έκλεψαν. Ας αναλάβουμε επιτέλους τις ευθύνες μας κι ας αφήσουμε τη λογική του νηπιαγωγείου, <<φταίνε πάντα οι άλλοι>>.
Φυσικά, δεν έχω σκοπό να υποστηρίξω ότι όλοι οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν σοφοί, ούτε ότι όλοι οι Νεοέλληνες είναι πονηροί. Ειδικά για το πρώτο, υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι δεν ίσχυε(π.χ. καταδίκη Σωκράτη). Θέλω όμως να εστιάσω σε δύο άλλες παραμέτρους. Η πρώτη έχει να κάνει με το πόσο εκτιμάτο/εκτιμάται το ένα και πόσο το άλλο. Οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν κι αυτοί πονηροί, κάτι που επιβεβαιώνεται ιδιαίτερα από τις στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν σε κάποιες μάχες-ναυμαχίες(π.χ. μάχη του Μαραθώνα). Όμως δεν έχω καμία ένδειξη και δεν προκύπτει από πουθενά ότι θεωρούσαν την πονηριά σπουδαιότερη από τη σοφία. Μάλλον το αντίθετο συνέβαινε, καθώς όλοι προσπαθούσαν, περισσότερο ή λιγότερο να αποκτήσουν σοφία και όσους την κατείχαν τους τιμούσαν(π.χ. το γέρο Νέστορα στην Ιλιάδα). Βέβαια κάποιος θα μπορούσε να αναφέρει και το παράδειγμα του Σωκράτη, για να αποδείξει το αντίθετο, όμως τον Σωκράτη τον οδήσαν στην καταδίκη σε θάνατο για πολιτικούς κυρίως λόγους(για να εκτονωθεί η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί με τους Τριάκοντα Τυράννους και κυρίως επειδή <<ξυπνούσε>> και μόρφωνε ουσιαστικά τους νέους) όσοι δεν ευνοούνταν από την παρουσία του, κι όχι το σύνολο των ανθρώπων(το οποίο βέβαια επηρεάστηκε στο μεγαλύτερο μέρος του από αυτούς). Οι σημερινοί όμως Έλληνες, ως πιο <<έξυπνοι>>, δίνουν μεγαλύτερη αξία στην πονηριά από τη σοφία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πονηριά αντιπροσωπεύει το εύκολο, αλλά βρώμικο, χρήμα κι η σοφία το δύσκολο, αλλά καθαρό. Είναι εμφανές ποιος είναι ο ευκολότερος δρόμος. Έτσι οι Νεοέλληνες θεωρούν τη σοφία κάτι ηλίθιο και την πονηριά σπουδαίο όπλο. Τώρα, ως προς το ποιο αξίζει περισσότερα, νομίζω ότι είναι εμφανές. Η πονηριά μπορεί να σου δείχνει το δρόμο(το πώς να πετύχεις ένα στόχο), που συνήθως είναι ανήθικος, αλλά δε σου δείχνει τον προορισμό(το ποιο στόχο πρέπει να διαλέξεις). Επίσης είναι λιγότερο αποτελεσματική από τη σοφία και μολύνει το χαρακτήρα του ανθρώπου, κάνοντάς τον μικροπρεπη, σε αντίθεση με τη σοφία, που ανυψώνει τον άνθρωπο. Η δεύτερη παράμετρος, στην οποία θα ήθελα να αναφερθώ, είναι ότι οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιηούσαν ισορροπημένα, εξυπνάδα, σοφία(=γνώσεις+εμπειρία+ ανεπτυγμένη κρίση)[εξυπνάδα+σοφία:παράγοντες κριτικής ικανότητας], πονηριά. Αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το μέτρο. Οι Νεοέλληνες, όπως συνήθως, παραβιάζουν το μέτρο και σε αυτή την περίπτωση, καθώς πιστεύουν ότι μόνο με την πονηριά, την οποία θεωρεί ο καθένας ότι την κατέχει σε μεγαλύτερο βαθμό από όοοοολους τους άλλους, που δεν ξέρουν τι τους γίνεται, μπορούν να τα καταφέρουν. Το αποτέλεσμα, όπως και σε κάθε περίπτωση που το μέτρο παραβιάζεται, είναι οδυνηρό.
Ψυχαγωγία-Διασκέδαση
Μια ακόμα διαφορά των Αρχαίων και των σύγχρονων Ελλήνων είναι και το πως επέλεγαν-επιλέγουν να περάσουν καλά. Οι Αρχαίοι Έλληνες διασκέδαζαν συνήθως πολιτισμένα. Στην εκκλησία του Δήμου κάνοντας διάλογο με τους συμπολίτες τους και αντιπαρατιθέμενοι σε διάφορα θέματα και στις διάφορες γιορτές, όπου διασκέδαζαν ακούγοντας διάφορα τραγούδια-ιστορίες από τους αοιδούς και παρακολουθώντας θεατρικές παραστάσεις, βασισμένες στα έργα σπουδαίων ποιητών. Αυτά θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ψυχαγωγία, αφού ο άνθρωπος και περνάει καλά και η ψυχή του εξαγνίζεται από όλα τα αρνητικά συναισθήματα και το πνεύμα του ανυψώνεται κι εξασκείται. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τους Νεοέλληνες, οι οποίοι διασκεδάζουν πολύ διαφορετικά, όχι μόνο αναφορικά με τους τρόπους, κάτι που είναι λογικό μιας κι έχουν περάσει 2500 χρόνια από την εποχή στην οποία αναφέρθηκα πριν, αλλά και προς την ίδια την ουσία των τρόπων που χρησιμοποιούν. Οι Νεοέλληνες, για να περάσουν καλά, πηγαίνουν κυρίως σε νυχτερινά κέντρα και club, καφετέριες, γήπεδα(οι άντρες κυρίως). Αυτά, εκ πρώτης όψεως, δεν είναι και τόσο κακά, γίνονται όμως με μια δεύτερη όψη, όταν σκεφτούμε την ποιότητα των τραγουδιών των περισσότερων κέντρων, των συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα συνήθως στις καφετέριες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν συνήθως ως μόνο σκοπό το γέλιο και μόνο όταν παρουσιάζεται κάποιο πρόβλημα σοβαρεύουν, και του σκοπού των περισσότερων <<ανθρώπων>> που πάνε στα γήπεδα, οι οποίοι έχουν ως βασικό στόχο να βρίσουν, να προκαλέσουν και να δημιουργήσουν προβλήματα. Όλα αυτά είναι διασκέδαση και μοιάζουν με τα ναρκωτικά. Δίνουν μια ωραία αίσθηση στον άνθρωπο αλλά τον εθίζουν και τελικά τον καταστρέφουν, τόσο σωματικά, όσο, κυρίως, πνευματικά και ψυχικά. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι δεν έχω πρόβλημα με τις ασχολίες αυτές καθ'αυτές, αλλά με την ποσότητα και κυρίως την ποιότητα(εξήγησα τι σημαίνει πρακτικά στις μέρες μας η καθεμία απ'αυτές) που έχουν στις μέρες μας. Αν γίνονται με μέτρο, τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά, δεν υπάρχει πρόβλημα. Διαφορετικά, είναι ανούσιες και βλαβερές.
Άμεση-Έμμεση Δημοκρατία
Μια διαφορά επίσης των Αρχαίων Ελλήνων και των Νεολλήνων είναι και το πολίτευμά τους. Μπορεί κι οι πρόγονοί μας κι εμείς να έχουμε το δημοκρατικό πολίτευμα, όμως με μια διαφορά: εκείνοι είχαν άμεση δημοκρατία, δηλαδή κυβερνούσαν οι ίδιοι την πόλη-κράτος τους, ενώ εμείς εκλέγουμε απλώς τους αντιπροσώπους μας, στους οποίους αναθέτουμε την αρμοδιότητα αυτή. Μπορεί με μια πρώτη ματιά να μη φαίνεται ότι η κατάσταση αυτή που έχουμε υστερεί ιδιαίτερα από εκείνη που είχαν οι Αρχαίοι Έλληνες, αν όμως το εξετάσουμε καλύτερα, θα δούμε ότι μάλλον κάτι τέτοιο ισχύει. Η σημερινή αυτή κατάσταση έχει πολλά μειονεκτήματα. Πρώτον, είναι ένας από τους βασικούς λόγους που υπάρχει η πολιτική απάθεια, για την οποία έγινε λόγος παραπάνω. Οι πολίτες σήμερα νιώθουν αδύναμοι. Νοιώθουν πως δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν κάτι, γιατί την εξουσία την έχουν άλλοι. Αντίθετα, στο παρελθόν ο κάθε πολίτης ένοιωθε σημαντικός, ένοιωθε πως μπορούσε να επηρεάσει ουστιαστικά τα γεγονότα με την ψήφο του. Δεύτερον, οι κυβερνήτες έχουν πολλή δύναμη, πολύ περισσότερη από τον κάθε πολίτη μόνο του. Έτσι πολύ συχνά δρουν αυταρχικά και προς την ικανοποίηση των προσωπικών τους συμφερόντων κι όχι για το καλό του συνόλου. Τρίτον και σπουδαιότερον, η έμμεση δημοκρατία είναι πολύ λιγότερο λειτουργική από την άμεση. Αυτό είναι λογικό, από τη στιγμή που αφενός κυβερνούν ελάχιστοι άνθρωποι συγκριτικά με το σύνολο του πλυθησμού κι αφετέρου κι εκείνοι υπερτερούν από το λαό μόνο σε γνώσεις. Σε παιδεία βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με αυτόν(λιγότερη ηθική αρετή, λίγο περισσότερη κρίση+αυτοσυγκράτηση-το καλλιτεχνικό αισθητήριο δε διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διακυβέρνηση της χώρας-*να ξεκαθαρίσω ότι μιλάω για το σύνολο του ελληνικού λαού), επομένως δεν μπορεί να πει κάποιος ότι <<καλύτερα να κυβερνούν οι λίγοι και καλοί>>. Από τη στιγμή που όλοι βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, θα έπρεπε όλοι να είχαν την ίδια δύναμη. Βέβαια, η επαναφορά των πόλεων-κρατών και, μαζί με αυτές, της άμεσης δημοκρατίας είναι μάλλον αδύνατη. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει όμως είναι ότι συνέβαινε και στις 10 φυλές της Αρχαίας Αθήνας, με τις 30-40 μεγαλύτερες πόλεις της σημερινής Ελλάδας. Να κληρώνει(ή να εκλέγει) δηλαδή η κάθε μία έναν αριθμό αντιπροσώπων, οι οποίοι θα διαπραγματεύονται άμεσα με την κυβέρνηση για κάθε ζήτημα της πόλης τους. Δηλαδή ένας συνδυασμός της σημερινής κατάστασης με την αρχαία, με την προσθήκη αυτών των αντιπροσώπων(υπάρχουν βέβαια οι βουλευτές αλλά το πρόβλημα στην περίπτωση αυτή είναι ότι εκείνοι αφενός αποστασιοποιούνται από την πόλη τους αφού εκλεγούν κι αφετέρου οι περισσότεροι βρίσκονται σε κάποιο κόμμα-δηλαδή μπορεί κάποιος να ψηφίσει κάποιον ενώ δεν τον πολυσυμπαθεί αν βρίσκεται στο κόμμα που υποστηρίζει ή να μην ψηφίσει κάποιον που εκτιμά επειδή δεν συμπαθεί το κόμμα του). Μια ακόμα λύση θα ήταν και τα ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα-να πηγαίνει δηλαδή, όποτε πρόκειται να ληφθεί μια σημαντική απόφαση, ο καθένας στο δήμο του και να απαντάει σε συγκεκριμένες ερωτήσεις κλειστού τύπου, εκθέτοντας τη άποψή του και τα αποτελέσματα από όλους τους δήμους να εξετάζονται συνολικά.
Άλλα ζητήματα
Υπάρχουν και πέντε ακόμα σημαντικά θέματα στα οποία οι σημερινοί Έλληνες διαφέρουν από τους αρχαίους. Τα θέματα αυτά είναι: προσέγγιση θανάτου, έρωτα, αντιμετώπιση ξένων, θρησκεία κι (αν)ισότητα φύλων. Στα τρία πρώτα οι αρχαίοι Έλληνες βρίσκονται πιο κοντά στο μέτρο, το τέταρτο χαρακτηρίζεται ως θέμα από μια ουδετερότητα, ενώ το πέμπτο αποτελεί το μόνο ίσως σημαντικό θέμα που οι Νεοέλληνες είναι αυτοί που βρίσκονται πιο κοντά στο μέτρο. Επειδή όμως αυτά τα θέματα είναι κάπως λεπτά-επικίνδυνα, δε θα μιλήσω για αυτά τώρα και θα αφήσω εσάς να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα. Θα μιλήσω όμως στο μέλλον, με ξεχωριστά δοκίμια, όπου θα εξηγώ και τους λόγους αυτής της καθυστέρησης. Ίσως παράλληλα να σκεφτώ στο μέλλον και κάποιο άλλο θέμα στο οποίο διαφέρουμε με τους Αρχαίους Έλληνες, οπότε θα το προσθέσω.
Και κάπου εδώ τελειώνει αυτή η αντιπαράθεση αρχαίων και σύγχρονων Ελλήνων, η οποία βγάζει, ξεκάθαρα πιστεύω, νικητές τους πρώτους. Ο λόγος που αφιέρωσα ένα ολόκηρο, και μάλιστα μεγάλο κείμενο, για να αναφερθώ στις σημαντικότερες διαφορές τους, είναι ότι θέλω να καταστήσω σαφές κάτι. Για την κατάσταση αυτή, στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα σήμερα, δε φταίνε ούτε οι κυβερνήσεις μας αποκλειστικά, ούτε οι <<κακοί>> ξένοι, ούτε το στραβό το ριζικό μας. Η μάλλον φταίνε κι αυτά, όμως όλα μαζί δε φταίνε ούτε στο μισό από όσο φταίμε εμείς, οι Νεοέλληνες. Εμείς, που αντί να μιμηθούμε τους προγόνους μας οι οποίοι είχαν μια, αρχαία σήμερα μεν, πολύ επιτυχημένη όμως συνταγή για την επιτυχία. Έχουμε χάσει πολλά από τα χαρακτηριστικά τους. Πρέπει να φροντίσουμε να τα ξαναβρούμε. Αν αρχίσουμε να σεβόμαστε τους προγόνους μας, αντί να καυχιόμαστε μόνο για αυτούς χωρίς να ξέρουμε τίποτα γι'αυτούς ή χωρίς να τηρούμε τίποτα από όσα έλεγαν, και καταλάβουμε τι πρέσβευαν εκείνοι και προσπαθήσουμε να τους μιμηθούμε σε όσα είχαν δίκιο(στα περισσότερα), τότε μόνο θα πάμε μπροστά. Κι όχι μόνο θα πάμε μπροστά, αλλά θα φτάσουμε στην κορυφή, όπως εκείνοι, το πιστεύω ακράδαντα. Γιατί έχουμε ήδη κάποια από τα στοιχεία που τους έκαναν να ξεχωρίζουν: θέληση, πείσμα, καρδιά, πονηριά, τρομερό ένστικτο αυτοσυντήρησης, έφεση στις επιστήμες και τα γράμματα κλπ. Στο χέρι μας είναι να αποκτήσουμε και τα υπόλοιπα και να κάνουμε τους απογόνους μας να έχουν να χαίρονται και για μια δεύτερη γενιά Ελλήνων.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου