Ένα από τα πιο σπουδαία ερωτήματα που αφορούν τον άνθρωπο είναι και το πώς διαμορφώνεται τελικά η προσωπικότητά του, δηλαδή ο χαρακτήρας, οι ικανότητες, τα ενδιαφέροντά του. Υπάρχουν τρεις απόψεις-απαντήσεις πάνω σε αυτό το θέμα. Άλλοι λένε ότι είναι θέμα γονιδίων, ότι δηλαδή τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του τα κληρονομεί από τους προγόνους του. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι κάτι που συμβαίνει τυχαία. Και, τέλος, υπαρχουν κι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο άνθρωπος όταν γεννιέται δε διαθέτει προσωπικότητα(tabula rasa) κι ότι η προσωπικότητα που έχει διαμορφώσει κάποιος είναι συνολικό άθροισμα όλων των μέχρι τώρα εμπειριών και των ασχολιών του. Το σημερινό μου κείμενο θα το αφιερώσω στην κρίση αυτών των τριών απόψεων.
(ο τίτλος σημαίνει: άγγραφος ή εγγεγραμμένος πίνακας-με τη λέξη πίνακας αναφέρεται στην προσωπικότητα)
Ας ξεκινήσουμε με την πρώτη άποψη, αυτή περί της κληρονομικότητας των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Αυτή η άποψη έχει κάποια βάση αφού η προσωπικότητα κάποιου επηρεάζεται από διάφορα μέρη του εγκεφάλου του(π.χ. υπάρχει μέρος για τη μνήμη, για την κοινωνική συμπεριφορά κ.τ.λ.), οπότε, αφού επηρεάζεται κι από ένα όργανο του σώματος, σίγουρα μπορεί να αποτελεί και θέμα γονιδίων. Βέβαια όσο κι αν αυτή η άποψη εμπεριέχει κάποια αλήθεια, δεν μπορούμε να την αποδεκτούμε 100%, αφού έχει και κάποια σημαντικά κενά. Για παράδειγμα, αν την αποδεκτούμε 100%, πώς εξηγείται το γεγονός ότι άτομα με τα ίδια γονίδια, δηλαδή τα αδέρφια, ποτέ δεν έχουν τελειώς ίδια προσωπικότητα; Επίσης, με το ίδιο δεδομένο και πάλι, γιατί τα παιδιά πολύ συχνά δε μοιάζουν(σε σχέση με την προσωπικότητα) με κανέναν από τους δυο γονείς τους; Ένα τρίτο επιχείρημα κατά της άποψης αυτής είναι κι αυτό: στις μέρες μας υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν υπήρχαν στον κόσμο από τη στιγμή που εμφανίστηκε ο άνθρωπος, όπως π.χ. η τεχνολογία ή το ποδόσφαιρο. Πώς εξηγείται λοιπόν ότι υπάρχουν άνθρωποι που τους αρέσουν αυτές οι ασχολίες ή/και είναι καλοί σε αυτές; Από ποιον κληρονόμησαν αυτό το χαρακτηριστικό, δεδομένου ότι δεν θα μπορούσε να έχει μεταφερθεί αυτό, από γενιά σε γενιά, στους σημερινούς ανθρώπους από τους πρωτόγονους, αφού οι τελευταίοι δεν είχαν επαφή με την τεχνολογία ή το ποδοόσφαιρο; Είναι νομίζω εμφανές ότι αυτή η άποψη, όσο κι αν εμπεριέχει κάποια αλήθεια, δεν αντικατοπτρίζει όλη την πραγματικότητα. Η χρησιμότητά της έγκειται περισσότερο στη δυνατότητα που παρέχει στους ανθρώπους που έχουν προβληματικό χαρακτήρα ή/και δε θέλουν να βελτιωθούν, λόγω του ότι αυτό είναι κάτι αρκετά δύσκολο, να χρησιμοποιούν σα δικαιολογία για τον κακό τους χαρακτήρα ή/και την απροθυμία τους το ότι <<έτσι είναι από τη γέννησή τους και λόγω γονιδίων και δεν μπορούν να αλλάξουν>>, μια άποψη που, εγώ τουλάχιστον, βρίσκω τόσο ηλίθια, όσο και καταστροφική, προπαντώς για τους ίδιους.
Ας περάσουμε λοιπόν τώρα στη δεύτερη άποψη, ότι η προσωπικότητα κάποιου είναι καθαρά θέμα τύχης. Η αλήθεια είναι πως πιστεύω στην τύχη, τον ακαθόριστο παράγοντα που οι άνθρωποι δεν μπορούν να επηρεάσουν, όμως αυτός μπορεί να επηρεάσει εκείνους, την έκβαση κάποιας προσπάθειάς τους. Για παράδειγμα αν κάποιος μαθητής έχει διαβάσει μόνο ένα από τα δέκα κεφάλαια της ύλης για ένα διαγώνισμα, και τελικά εξεταστεί σε αυτό, τότε αδιαμφισβήτητα η τύχη έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της προσπάθείας του(δεδομένου ότι δε θα μπορούσε ο μαθητής να ξέρει σε ποιο κεφάλαιο θα εξεταστεί). Πολλές φορές όμως οι άνθρωποι συνηθίζουν να ονομάζουν τύχη παράγοντες που είναι καθορισμένοι, απλώς δεν τους αντιλαμβάνονται οι ίδιοι. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και σε αυτήν την περίπτωση. Οι παράγοντες που καθορίζουν το χαρακτήρα κάποιου είναι καθορισμένοι, απλώς κάπως δυσδιάκριτοι. Έτσι πολλοί άνθρωποι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, αφού η προσωπικότητα κάποιου δεν είναι (τελείως) θέμα γονιδίων, κάτι που είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, σκεπτόμενος απλώς κι ένα απλό παράδειγμα, όπως αυτό των αδερφών, είναι θέμα τύχης. Η άποψη αυτή είναι δυσκολότερο να αντικρουστεί, όμως, σε αντίθεση με την παραπάνω, που κρύβει και κάποια αλήθεια, είναι τελείως λανθασμένη. Η προσωπικότητα του ανθρώπου είναι σαν ένα φαγητό. Όπως η γεύση του φαγητού είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, εκ των οποίων ο καθένας έχει μια επίδραση πάνω της, κι όχι κάτι που βασίζεται στην τύχη, έτσι κι η προσώπικότητα του ανθρώπου εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων που όλοι έχουν επίδραση πάνω της. Το ότι η άποψη αυτή είναι λανθασμένη μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί, με έναν απλό τρόπο. Στο 99,9% των περιπτώσεων, δύο άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει-ζήσει σε δύο αρκετά διαφορετικά περιβάλλοντα θα είναι διαφορετικοί μεταξύ τους, και μάλιστα σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό(γιατί το να είναι απλώς διαφορετικοί είναι λογικό-δεν υπάρχουν άνθρωποι 100% ίδιοι μεταξύ τους). Αντίστοιχα δύο άνθρωποι που έχουν ζήσει σε δύο αρκετά όμοια περιβάλλοντα θα έχουν αρκετές ομοιότητες, όσο κι αν διαφέρουν. Αυτό δείχνει ότι η προσωπικότητα κάποιου δεν είναι θέμα τύχης, αλλά άθροισμα πολλών, έστω και δύσκολο να καθοριστούν, παραγόντων. Κι αυτή η άποψη χρησιμοποιείται επίσης αρκετά όπως κι η πρώτη: από ανθρώπους που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τον προβληματικό τους χαρακτήρα καθώς και την απροθυμία τους να βελτιωθούν(η προσπάθεια για αυτοβελτίωση είναι καθήκον όλων των ανθρώπων, ανεξαιρέτως).
Κι έχει έρθει πλέον κι η στιγμή να μιλήσω για την τρίτη άποψη, ότι ο άνθρωπος γεννιέται δίχως προσωπικότητα(tabula rasa) και διαμορφώνει την προσωπικότητά του με τα χρόνια, μέσω των συνηθειών, των ασχολιών, των ενδιαφερόντων του. Κατά τη γνώμη μου η άποψη αυτή είναι η πιο σωστή και πιο λογική από όλες. Ο λόγος είναι ότι κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενός ανθρώπου φαίνεται ότι έχει προκύψει από κάτι που εκείνος έχει κάνει επανειλημμένως. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος που διαβάζει από την παιδική του ηλικία βιβλία, με την παρακίνηση των μεγαλύτερων ή όχι, αναπτύσσει πιθανότατα ένα (σχετικά)μόνιμο χαρακτηριστικό, την αγάπη-σεβασμό για τα βιβλία, ένα (σχετικά)μόνιμο ενδιαφέρον(για τα βιβλία) και (σχετικά)μόνιμες ικανότητες, καλό λόγο, φαντασία κ.τ.λ.. Από την άλλη, αν ένα παιδί μάθει από μικρό να κλέβει, πιθανότατα όταν μεγαλώσει θα διαθέτει το χαρακτηριστικό αυτό, καθώς και την ικανότητα να κλέβει αποτελεσματικά. Βέβαια, σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αρκετά εμφανής η διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικότητας κάποιου μέσω μιας συνήθειας-ασχολίας. Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις που δεν είναι εμφανές από που μπορεί να έχει προέλθει ένα χαρακτηριστικό, ενδιαφέρον ή ικανότητα ενός ατόμου. Παρ'όλ'αυτά αυτό δε σημαίνει ότι είναι κάτι που έχει δημιουργηθεί τυχαία. Αυτή η άποψη δεν είναι μονάχα η πιο σωστή από τις τρεις. Είναι κι η πιο υπεύθυνη. Αποτελεί παραδοχή της δικής μας ευθύνης για τα μειονεκτήματά μας, καθώς και της υποχρεωσής μας να τα διορθώσουμε. Αν άλλωστε ίσχυε μια από τις δύο παραπάνω, δε θα μπορούσαμε και να νοιώθουμε χαρά και περιφάνεια, για τα πλεονεκτήματα και τις ικανότητές μας, αφού δε θα ήταν αποτέλεσμα προσπάθειας, αλλά δώρο της τύχης σε μας, είτε άμεσα, είτε έμμεσα(μέσω των γονιών μας).
Πάντως, όσο σωστή κι αν μου φαίνεται η παραπάνω άποψη, δε θα συμφωνήσω πλήρως ούτε με αυτή. Ο λόγος είναι ότι, όπως ανέφερα και παραπάνω, τα γονίδια παίζουν κι αυτά κάποιο ρόλο, έστω και μικρό, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας κάποιου. Βέβαια το να χαρακτηρίζεις μια άποψη λανθασμένη χωρίς να το αιτιολογείς και χωρίς λες ποια είναι(κατά τη γνώμη σου) η σωστή δεν είναι και τόσο σπουδαίο. Το πρώτο(η αιτιολόγηση) έχει γίνει. Το δεύτερο θα το κάνω στο επόμενο δοκίμιο.
Homo Cogitans
(ο τίτλος σημαίνει: άγγραφος ή εγγεγραμμένος πίνακας-με τη λέξη πίνακας αναφέρεται στην προσωπικότητα)
Ας ξεκινήσουμε με την πρώτη άποψη, αυτή περί της κληρονομικότητας των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Αυτή η άποψη έχει κάποια βάση αφού η προσωπικότητα κάποιου επηρεάζεται από διάφορα μέρη του εγκεφάλου του(π.χ. υπάρχει μέρος για τη μνήμη, για την κοινωνική συμπεριφορά κ.τ.λ.), οπότε, αφού επηρεάζεται κι από ένα όργανο του σώματος, σίγουρα μπορεί να αποτελεί και θέμα γονιδίων. Βέβαια όσο κι αν αυτή η άποψη εμπεριέχει κάποια αλήθεια, δεν μπορούμε να την αποδεκτούμε 100%, αφού έχει και κάποια σημαντικά κενά. Για παράδειγμα, αν την αποδεκτούμε 100%, πώς εξηγείται το γεγονός ότι άτομα με τα ίδια γονίδια, δηλαδή τα αδέρφια, ποτέ δεν έχουν τελειώς ίδια προσωπικότητα; Επίσης, με το ίδιο δεδομένο και πάλι, γιατί τα παιδιά πολύ συχνά δε μοιάζουν(σε σχέση με την προσωπικότητα) με κανέναν από τους δυο γονείς τους; Ένα τρίτο επιχείρημα κατά της άποψης αυτής είναι κι αυτό: στις μέρες μας υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν υπήρχαν στον κόσμο από τη στιγμή που εμφανίστηκε ο άνθρωπος, όπως π.χ. η τεχνολογία ή το ποδόσφαιρο. Πώς εξηγείται λοιπόν ότι υπάρχουν άνθρωποι που τους αρέσουν αυτές οι ασχολίες ή/και είναι καλοί σε αυτές; Από ποιον κληρονόμησαν αυτό το χαρακτηριστικό, δεδομένου ότι δεν θα μπορούσε να έχει μεταφερθεί αυτό, από γενιά σε γενιά, στους σημερινούς ανθρώπους από τους πρωτόγονους, αφού οι τελευταίοι δεν είχαν επαφή με την τεχνολογία ή το ποδοόσφαιρο; Είναι νομίζω εμφανές ότι αυτή η άποψη, όσο κι αν εμπεριέχει κάποια αλήθεια, δεν αντικατοπτρίζει όλη την πραγματικότητα. Η χρησιμότητά της έγκειται περισσότερο στη δυνατότητα που παρέχει στους ανθρώπους που έχουν προβληματικό χαρακτήρα ή/και δε θέλουν να βελτιωθούν, λόγω του ότι αυτό είναι κάτι αρκετά δύσκολο, να χρησιμοποιούν σα δικαιολογία για τον κακό τους χαρακτήρα ή/και την απροθυμία τους το ότι <<έτσι είναι από τη γέννησή τους και λόγω γονιδίων και δεν μπορούν να αλλάξουν>>, μια άποψη που, εγώ τουλάχιστον, βρίσκω τόσο ηλίθια, όσο και καταστροφική, προπαντώς για τους ίδιους.
Ας περάσουμε λοιπόν τώρα στη δεύτερη άποψη, ότι η προσωπικότητα κάποιου είναι καθαρά θέμα τύχης. Η αλήθεια είναι πως πιστεύω στην τύχη, τον ακαθόριστο παράγοντα που οι άνθρωποι δεν μπορούν να επηρεάσουν, όμως αυτός μπορεί να επηρεάσει εκείνους, την έκβαση κάποιας προσπάθειάς τους. Για παράδειγμα αν κάποιος μαθητής έχει διαβάσει μόνο ένα από τα δέκα κεφάλαια της ύλης για ένα διαγώνισμα, και τελικά εξεταστεί σε αυτό, τότε αδιαμφισβήτητα η τύχη έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της προσπάθείας του(δεδομένου ότι δε θα μπορούσε ο μαθητής να ξέρει σε ποιο κεφάλαιο θα εξεταστεί). Πολλές φορές όμως οι άνθρωποι συνηθίζουν να ονομάζουν τύχη παράγοντες που είναι καθορισμένοι, απλώς δεν τους αντιλαμβάνονται οι ίδιοι. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και σε αυτήν την περίπτωση. Οι παράγοντες που καθορίζουν το χαρακτήρα κάποιου είναι καθορισμένοι, απλώς κάπως δυσδιάκριτοι. Έτσι πολλοί άνθρωποι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, αφού η προσωπικότητα κάποιου δεν είναι (τελείως) θέμα γονιδίων, κάτι που είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, σκεπτόμενος απλώς κι ένα απλό παράδειγμα, όπως αυτό των αδερφών, είναι θέμα τύχης. Η άποψη αυτή είναι δυσκολότερο να αντικρουστεί, όμως, σε αντίθεση με την παραπάνω, που κρύβει και κάποια αλήθεια, είναι τελείως λανθασμένη. Η προσωπικότητα του ανθρώπου είναι σαν ένα φαγητό. Όπως η γεύση του φαγητού είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, εκ των οποίων ο καθένας έχει μια επίδραση πάνω της, κι όχι κάτι που βασίζεται στην τύχη, έτσι κι η προσώπικότητα του ανθρώπου εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων που όλοι έχουν επίδραση πάνω της. Το ότι η άποψη αυτή είναι λανθασμένη μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί, με έναν απλό τρόπο. Στο 99,9% των περιπτώσεων, δύο άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει-ζήσει σε δύο αρκετά διαφορετικά περιβάλλοντα θα είναι διαφορετικοί μεταξύ τους, και μάλιστα σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό(γιατί το να είναι απλώς διαφορετικοί είναι λογικό-δεν υπάρχουν άνθρωποι 100% ίδιοι μεταξύ τους). Αντίστοιχα δύο άνθρωποι που έχουν ζήσει σε δύο αρκετά όμοια περιβάλλοντα θα έχουν αρκετές ομοιότητες, όσο κι αν διαφέρουν. Αυτό δείχνει ότι η προσωπικότητα κάποιου δεν είναι θέμα τύχης, αλλά άθροισμα πολλών, έστω και δύσκολο να καθοριστούν, παραγόντων. Κι αυτή η άποψη χρησιμοποιείται επίσης αρκετά όπως κι η πρώτη: από ανθρώπους που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τον προβληματικό τους χαρακτήρα καθώς και την απροθυμία τους να βελτιωθούν(η προσπάθεια για αυτοβελτίωση είναι καθήκον όλων των ανθρώπων, ανεξαιρέτως).
Κι έχει έρθει πλέον κι η στιγμή να μιλήσω για την τρίτη άποψη, ότι ο άνθρωπος γεννιέται δίχως προσωπικότητα(tabula rasa) και διαμορφώνει την προσωπικότητά του με τα χρόνια, μέσω των συνηθειών, των ασχολιών, των ενδιαφερόντων του. Κατά τη γνώμη μου η άποψη αυτή είναι η πιο σωστή και πιο λογική από όλες. Ο λόγος είναι ότι κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενός ανθρώπου φαίνεται ότι έχει προκύψει από κάτι που εκείνος έχει κάνει επανειλημμένως. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος που διαβάζει από την παιδική του ηλικία βιβλία, με την παρακίνηση των μεγαλύτερων ή όχι, αναπτύσσει πιθανότατα ένα (σχετικά)μόνιμο χαρακτηριστικό, την αγάπη-σεβασμό για τα βιβλία, ένα (σχετικά)μόνιμο ενδιαφέρον(για τα βιβλία) και (σχετικά)μόνιμες ικανότητες, καλό λόγο, φαντασία κ.τ.λ.. Από την άλλη, αν ένα παιδί μάθει από μικρό να κλέβει, πιθανότατα όταν μεγαλώσει θα διαθέτει το χαρακτηριστικό αυτό, καθώς και την ικανότητα να κλέβει αποτελεσματικά. Βέβαια, σε αυτές τις περιπτώσεις είναι αρκετά εμφανής η διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικότητας κάποιου μέσω μιας συνήθειας-ασχολίας. Υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις που δεν είναι εμφανές από που μπορεί να έχει προέλθει ένα χαρακτηριστικό, ενδιαφέρον ή ικανότητα ενός ατόμου. Παρ'όλ'αυτά αυτό δε σημαίνει ότι είναι κάτι που έχει δημιουργηθεί τυχαία. Αυτή η άποψη δεν είναι μονάχα η πιο σωστή από τις τρεις. Είναι κι η πιο υπεύθυνη. Αποτελεί παραδοχή της δικής μας ευθύνης για τα μειονεκτήματά μας, καθώς και της υποχρεωσής μας να τα διορθώσουμε. Αν άλλωστε ίσχυε μια από τις δύο παραπάνω, δε θα μπορούσαμε και να νοιώθουμε χαρά και περιφάνεια, για τα πλεονεκτήματα και τις ικανότητές μας, αφού δε θα ήταν αποτέλεσμα προσπάθειας, αλλά δώρο της τύχης σε μας, είτε άμεσα, είτε έμμεσα(μέσω των γονιών μας).
Πάντως, όσο σωστή κι αν μου φαίνεται η παραπάνω άποψη, δε θα συμφωνήσω πλήρως ούτε με αυτή. Ο λόγος είναι ότι, όπως ανέφερα και παραπάνω, τα γονίδια παίζουν κι αυτά κάποιο ρόλο, έστω και μικρό, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας κάποιου. Βέβαια το να χαρακτηρίζεις μια άποψη λανθασμένη χωρίς να το αιτιολογείς και χωρίς λες ποια είναι(κατά τη γνώμη σου) η σωστή δεν είναι και τόσο σπουδαίο. Το πρώτο(η αιτιολόγηση) έχει γίνει. Το δεύτερο θα το κάνω στο επόμενο δοκίμιο.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου