Το σημερινό μου κείμενο έχει ως θέμα την οικογένεια και το σχολείο, δυο πολύ σημαντικούς θεσμούς, που μοιράζονται μια ιδιαιτερότητα: είναι οι δύο θεσμοί από τους οποίους προέρχεται η συντριπτική πλειοψηφία των προβλημάτων που ταλανίζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες στις μέρες μας, καθώς όμως κι οι θεσμοί που μπορούν να δώσουν λύση σε αυτά. Άλλωστε, όπως πιθανότατα θα τονίσω σε επόμενο δοκίμιο, για να λυθεί ένα πρόβλημα πρέπει να ανακαλυφθούν, να γίνουν κατανοητά και να διορθωθούν τα αίτιά του. Και, καθώς τα προβλήματα της κοινωνίας δεν σχετίζονται π.χ. με φυσικές καταστροφές, οπότε θα χρειαζόταν η επιστήμη να προοδεύσει και να προαστατεύσει τον άνθρωπο, αλλά με κρίση ταυτότητας των ανθρώπων(αλλοτρίωση) και ιδεολογίας, είναι λογικό ότι αυτά προέρχονται από την οικογένεια και το σχολείο, τους θεσμούς που διαμορφώνουν ιδεολογίες, κι εκεί πρέπει να λυθούν.
Ας αρχίσουμε λοιπόν εξετάζοντας τις αποστολές των δύο αυτών θεσμών. Κι οι δύο εξασκούν κάποιο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, όπως αυτά αναλύθηκαν στο 1ο φιλοσοφικό δοκίμιο. Η οικογένεια λοιπόν έχει ως σκοπό να προσφέρει στο 2ο μέρος, την ψυχή. Αυτό το πετυχαίνει κυρίως με δύο τρόπους, σχετικούς με τις ανάγκες της ψυχής. Ο πρώτος τρόπος αφορά τη διαμόρφωση ενός σωστού χαρακτήρα για τα νεαρά μέλη της. Έτσι, τα νουθετεί ώστε να ξέρουν να πράττουν σωστά και τα τιμωρεί ή τα επιβραβεύει, ανάλογα με το αν οι πράξεις τους είναι σύμφωνες με τις απόψεις της οικογένειας για ηθική και δικαιοσύνη. Ο δεύτερος τρόπος αφορά την προσπάθεια της οικογένειας να βοηθάει ψυχολογικά τα μέλη της, βοηθώντας τα να νοιώθουν ευχάριστα συναισθήματα και παράλληλα μειώνοντας την ένταση των αρνητικών συναισθημάτων. Αυτοί είναι οι δύο κύριοι τρόποι με τους οποίους η οικογένεια επιδιώκει να συντελέσει στην ψυχική υγεία των μελών της. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι η αποστολή της περιορίζεται στο κομμάτι της ψυχής. Η οικογένεια πρέπει να βοηθάει και στα άλλα δύο, του σώματος και του πνεύματος. Γενικά, τα μέλη της οικογένειας, ανάμεσα στα οποία υπάρχει συνήθως αγάπη, κάτι που δεν είναι απαραίτητο, αλλά είναι το πιο λογικό, μιας και δύσκολα μπορούν να υπάρξουν περισσότερα και σημαντικότερα πράγματα που να χωρίζουν δυο συγγενείς από αυτά που τους ενώνουν, πρέπει να βοηθάνε το ένα το άλλο με όποιον τρόπο μπορούν. Αυτό είναι άλλωστε κι ένα από τα στοιχεία της αγάπης, στα οποία αναφέρθηκα στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο, η ανιδιοτελής προσφορά. Απλώς, ο πρώτος σε ιεραρχία σκοπός της οικογένειας είναι να συμβάλλει στη διαμόρφωση/διατήρηση μιας υγιούς ψυχής από τα μέλη της.
Όπως λοιπόν η βασική αποστολή της οικογένειας είναι να βοηθήσει τα μέλη της να αποκτήσουν/ διατηρήσουν μια υγιή ψυχή, καλύπτοντας τις επιμέρους ανάγκες της, έτσι κι η αποστολή του σχολείου(κι αναφέρομαι σε όλες τις βαθμίδες σχολείου) είναι παρόμοια, απλώς αφορά ένα άλλο μέρος της ανθρώπινης οντότητας: το πνεύμα. Ο σκοπός του σχολείου είναι δηλαδή να προσφέρει στους μαθητές πνευματικά αγαθά, τα οποία, όπως έχω τονίσει, είναι τα αγαθά που βοηθούν την ψυχή, το μυαλό(τα 2 στοιχεία από τα οποία αποτελείται το πνεύμα) ή το πνεύμα απευθείας. Για το πώς βοηθιέται η ψυχή έχω ήδη μιλήσει, ενώ για το μυαλό ένα αγαθό είναι η μνήμη, η οποία έχει άμεση σχέση με τις γνώσεις που παρέχει το σχολείο. Επίσης, το σχολείο πρέπει να βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν και τις ιδιότητές τους που αφορούν και την ψυχή και το μυαλό, με λίγα λόγια το πνεύμα. Πρέπει για παράδειγμα να προσπαθεί να αναπτύξει την κριτική ικανότητα των μαθητών ή το καλλιτεχνικό τους αισθητήριο. Να τους προσφέρει δηλαδή, πέρα από μόρφωση, και παιδεία. Βέβαια και για το σχολείο ισχύει το ίδιο με την οικογένεια, δηλαδή δεν περιορίζεται η αποστολή του στο ένα μόνο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, το πνεύμα, αλλά επεκτείνεται και στα άλλα δύο, τα οποία όμως δεν αποτελούν προτεραιότητα. Ίσως μάλιστα η αποστολή του σχολείου να είναι ακόμα πιο πολύπλευρη από αυτήν της οικογένειας, αφού αφορά σε μεγαλύτερο βαθμό το πνεύμα, που είναι το πιο πολύπλοκο μέρος της ψυχής, αλλά κι εκτείνεται μερικές φορές περισσότερο στα δύο εναπομείναντα μέρη του ανθρώπου.
Βέβαια όσα γράφω παραπάνω αφορούν το τι θα έπρεπε να συμβαίνει, κι όχι τόσο αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα κι οι δύο θεσμοί στους οποίους αναφέρομαι, κι η οικογένεια, και το σχολείο, δε λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο κι αυτός είναι κατά τη γνώμη μου ένας από τους βασικότερους λόγους που η κοινωνία δεν πηγαίνει και τόσο καλά, σε κανέναν τομέα. Για να μιλήσουμε και σε ένα πρακτικό επίπεδο, ο ρυθμός της ζωής στην εποχή μας δεν επιτρέπει στην οικογένεια να λειτουργήσει σωστά. Γιατί η διαμόρφωση μιας υγιούς ψυχής από τα νεαρά μέλη της είναι από μόνη της, χώρια από τη διαμόρφωση ενός υγιούς σώματος κι ενός υγιούς πνεύματος, στα οποία πρέπει επίσης να συμβάλλει, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Όταν λοιπόν στις περισσότερες οικογένειες οι γονείς δουλεύουν 10 ώρες και χρειάζονται άλλες 8 για να ξεκουραστούν, αν υπολογίσουμε και το νεκρό χρόνο(μετακινήσεις, ώρα που αφιερώνεται στο φαγητό και σε άλλες ζωτικές ανάγκες), τους μένει πολύ λίγος χρόνος για να ασχοληθούν με τα παιδιά τους. Κι από αυτό το σημείο, υπάρχουν δύο επιλογές. Η μία είναι να αφιερώσουν και κάποιο χρόνο και στη διασκέδαση, πέρα από το χρόνο που αφιερώνουν στα παιδιά τους, κι η άλλη είναι να αφιερώσουν όλο τους το χρόνο σε αυτά(η ενασχόληση με τα παιδιά αποτελεί βέβαια από μόνη της μια μορφή διασκέδασης, δεν είναι όμως αρκετή). Η πρώτη περίπτωση ελαττώνει ακόμα περισσότερο το διαθέσιμο χρόνο ενώ η δεύτερη έχει ως αποτέλεσμα οι γονείς να μην είναι σε καλή διάθεση κι έτσι να μην μπορούν να αποδώσουν σωστά. Δηλαδή οι γονείς έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στην ποσότητα και την ποιότητα του χρόνου που θα διαθέτουν στα παιδιά τους. Όποια επιλογή κι αν κάνουν το αποτέλεσμα δεν θα είναι καλό(βέβαια το καλύτερο είναι να διαλέξουν το δεύτερο δρόμο, ο οποίος δεν θα έχει βέβαια και τόσο καλό αποτελέσμα για τα παιδιά, θα έχει όμως καλύτερο αποτέλεσμα για τους ίδιους. Είναι επομένως καλύτερος από τον πρώτο που βλάπτει και τους γονείς και τα παιδιά). Βέβαια δεν είναι η έλλειψη χρόνου το μόνο πρόβλημα των γονέων. Είναι(και σε μεγαλύτερο βαθμό) το ότι δε διαθέτουν -οι περισσότεροι- παιδεία(σε αρκετό βαθμό). Πώς θα κάνει κάποιος το παιδί του ηθικό όταν δε διαθέτει (αρκετή)ηθική ο ίδιος; Πώς θα του μάθει να αντιστέκεται στα πάθη του όταν ο ίδιος δε διαθέτει (αρκετή)αυτοσυγκράτηση; Πώς θα του μάθει να έχει σωστή επαφή με την τέχνη, όταν ο ίδιος δε διαθέτει καλό καλλιτεχνικό αισθητήριο; Πώς θα νουθετεί κάποιος σωστά το παιδί του αν δεν έχει καλή κριτική ικανότητα; Όλα αυτά τα ρητορικά ερωτήματα κάνουν εμφανές για ποιο λόγο ένας γονέας που δεν έχει παιδεία(σε αρκετό βαθμό) δεν μπορεί να καταστήσει/διατηρήσει την ψυχή του παιδιού του υγιή, κάτι που πρέπει αποτελεί την πρώτη αρμοδιότητά του. Και δυστυχώς δεν είναι λίγοι οι γονείς που δε διαθέτουν (αρκετή)παιδεία στις μέρες μας...
Και το σχολείο βέβαια αντιμετωπίζει ουκ ολίγα προβλήματα στην τέλεση των καθηκόντων του. Τα προβλήματα αυτά αφορούν όλους του τους παράγοντες: διοίκηση, προσωπικό, μαθητές. Όσον αφορά τη διοίκηση(δηλαδή κυρίως το Υπουργείο Παιδείας), υπάρχουν πολλά λάθη που γίνονται. Τόσο πολλά και τόσο μεγάλα που με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι μάλλον τα περισσότερα από αυτά γίνονται εσκεμμένα. Για να μιλήσουμε όμως κι αυτή τη φορά πρακτικά, ας δούμε τα κυριότερα από αυτά. Τα περισσότερα σχετίζονται με το γεγονός ότι οι αρμόδιοι έχουν κανονίσει ώστε η διδακτέα ύλη να είναι τεράστια και, αντί να τη μειώνουν, συνεχώς την αυξάνουν. Αυτό έχει πολλές δυσάρεστες συνέπειες. Η πρώτη είναι ότι οι μαθητές στην ουσία δεν αφομοιώνουν τίποτα. Θυμούνται κάποιες-πολλές- άχρηστες πληροφορίες(είμαι κατά της χρησιμοθηρικής αντιμετώπισης της γνώσης αλλά όταν οι μαθητές λιώνουν στο διάβασμα για να μάθουν κάποιες πληροφορίες, απαιτώ αυτές να τους χρησιμεύουν σε κάτι: στη ζωή ή τη δουλειά τους. Κι αυτά τα λέω χωρίς να είμαι σε αυτήν την κατηγορία, επομένως είμαι αντικειμενικός και δεν τα λέω για να κερδίσω κάτι) όσο τους είναι απαραίτητες για τις εξετάσεις τους και μετά τις ξεχνούν σχεδόν όλες. Έτσι ταλαιπωρούνται, γίνονται φυτά και παπαγάλοι(πεζές κι απλοϊκές λέξεις, ναι, αλλά ταιριάζει γάντι για να περιγράψουν αυτή τη νοσηρή κατάσταση) και παθαίνουν και μεγάλη πνευματική ζημιά, αφού αντί να δουλέψει το μυαλό τους, το σχολείο στοχεύει στο να το παραλύσει. Κι όταν πια μεγαλώσουν, μαθαίνουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες, για ένα μόνο αντικείμενο τώρα πια, κάτι που οδηγεί στο να γίνονται επαγγελματίες-θύματα της υπερεξειδίκευσης που έχουν υποστεί, έμψυχες μηχανές. Ένα ακόμα πρόβλημα που προκύπτει από το μέγεθος της διδακτέας ύλης στα σχολεία είναι ότι οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν την <<πολυτέλεια>> να αφιερώσουν χρόνο και στην ψυχική και πνευματική διάπλαση των μαθητών, πέρα από τη χορήγηση γνώσεων. Επομένως οι μαθητές μπορεί να αποκτούν πολλές γνώσεις γενικής φύσεως για λίγο καιρό και ακόμα περισσότερες γνώσεις πάνω στο αντικείμενο των σπουδών τους για πάρα πολύ καιρό, όμως γίνονται άτομα απαίδευτα. Που δε διαθέτουν αρκετή παιδεία ώστε να λειτουργήσουν σωστά ως φίλοι, ως γονείς, ως άνθρωποι. Όσο καλοί κι αν είναι στις δουλειές τους, αν δεν έχουν παιδεία είναι άνθρωποι μόνο εμφανισιακά, που τους λείπουν βασικά στοιχεία, που μόνο κακό κάνουν, και στους άλλους, και, περισσότερο, στους εαυτούς τους. (Για τις επιπτώσεις της απουσίας παιδείας στον άνθρωπο έχει γίνει λόγος αναλυτικότερα σε ξεχωριστό δοκίμιο-3οΦιλοσοφικόΛογικό-, ενώ για τον τρόπο εξέτασης κι εισαγωγής των μαθητών στα πανεπιστήμια σε άρθρο για τις Πανελλήνιες.)
Βέβαια, το να κατηγορούμε μονάχα τους διοικούντες για τα κακώς κείμενα στην εκπαίδευση, κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν για οτιδήποτε πάει στραβά, είναι η εύκολη-ανεύθυνη λύση. Για τη δυσλειτουργία του σχολείου ευθύνη έχουν, π.χ, κι οι εκπαιδευτικοί. Πρέπει βέβαια να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι σε όλους. Σίγουρα υπάρχουν κι εκείνοι για τους οποίους δεν ισχύουν οι παρακάτω κατηγορίες. Δεν είναι όμως η πλειοψηφία. Οι εκπαιδευτικοί επίσης συντελούν στη δυσλειτουργία του σχολείου, είτε λόγω ανεπάρκειας, είτε λόγω απροθυμίας- ανευθυνότητας. Αυτά πρακτικά σημαίνουν ότι μια μεγάλη μάζα των εκπαιδευτικών δε διαθέτουν την κατάλληλη κατάρτιση για να επιτελέσουν το έργο τους σωστά(ανεπάρκεια). Και το χειρότερο είναι ότι υπάρχουν έξω από τα σχολεία άνεργοι εκπαιδευτικοί με τα πενταπλάσια πτυχία από αυτούς που είναι μέσα(όχι πως τα πτυχία από μόνα τους καθιστούν κάποιον ικανό, αλλά είναι ένας σημαντικός δείκτης). Επίσης, πολλοί εκπαιδευτικοί δεν έχουν όρεξη να κάνουν τη δουλειά τους σωστά. Αυτό πρακτικά μπορεί να σημαίνει ότι δεν κάνουν σωστά το μάθημα ή ότι αδιαφορούν παντελώς για τη ψυχική και πνευματική διάπλαση των μαθητών τους(το ότι λόγω του φόρτου εργασίας τους και της πίεσης να βγάλουν την ύλη είναι δύσκολο αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθούν καθόλου). Και πάμε τέλος στα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας των μαθητών. Κι όπως πριν για τους καθηγητές δεν μίλησα για όλους, και τώρα αναφέρομαι μονάχα σε μια ομάδα μαθητών. Αυτή η, αρκετά μεγάλη, ομάδα λοιπόν, επειδή δεν έχει μάθει τρόπους από το σπίτι της(ελλιπής ψυχική διαπαιδαγώγηση), δημιουργεί προβλήματα στους εκπαιδευτικούς και δεν τους επιτρέπει να κάνουν τη δουλειά τους σωστά. Κι επειδή ελάχιστοι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν τον τρόπο να χειριστούν τέτοιους μαθητές, αυτό έχει άμεση επίπτωση στην ποιοτητα του μαθήματος. Φαίνεται λοιπόν πως η λειτουργία της οικογένειας επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργία του σχολείου.
Έχοντας λοιπόν αναφερθεί εκτενώς στη λειτουργία της οικογένειας και του σχολείου, η οποία, λόγω διάφορων προβλημάτων, δεν είναι η ενδεδειγμένη, έχει έρθει πλέον η στιγμή να εκθέσω τις απόψεις μου πάνω στη λύση των προβλημάτων αυτών. Αυτή τη φορά δε θα μακρηγορήσω. Ο λόγος είναι ότι η λύση σε όλα αυτά τα προβλήματα είναι μία, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, και έχω μιλήσει για αυτή αρκετά, πιστεύω. Η λύση αυτή είναι λοιπόν η απόκτηση παιδείας. Όχι μόνο από πολιτικούς, γονείς, δασκάλους. Από οποιονδήποτε άνθρωπο που θέλει να λέγεται άνθρωπος και να είναι ελεύθερος. Όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν η οικογένεια και το σχολείο προκύπτουν από την απουσία επαρκούς παιδείας στους περισσότερους ανθρώπους. Η δυσκολία των γονιών να βρουν χρόνο για τα παιδιά τους; Οφείλεται στην έλλειψη παιδείας που διακατέχει τους έχοντες την εξουσία οι οποίοι είναι είτε ανίκανοι(έλλειψη κριτικής ικανότητας) να δώσουν λύση σε αυτό το πρόβλημα και να μεταβάλουν αυτήν την άθλια κατάσταση όπου οι άνθρωποι πλέον αντιμετωπίζονται σαν μηχανές και ζουν για να δουλεύουν, αντί να δουλεύουν για να ζουν, είτε εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους σε βάρος των υπολοίπων(έλλειψη ηθικής αρετής). Το ίδιο ισχύει και για την τεράστια ύλη στα σχολεία, την ανεπάρκεια κάποιων διδασκόντων, την παροχή μόνο γνώσεων κι όχι παιδείας στους μαθητές και την έλλειψη καλών υποδομών(δεν αναφέρθηκε, αλλά είναι ένα επίσης πρόβλημα, βέβαια λιγότερο σημαντικό από τα υπόλοιπα) και τα προβλήματα που επιφέρουν. Για το γεγονός ότι δάσκαλοι και γονείς δεν προσφέρουν επαρκή παιδεία στους νέους φταίει επίσης το ότι δεν έχουν ούτε οι ίδιοι(ένα άτομο με παιδεία, άρα και με ηθική αρετή, δεν αδιαφορεί για τη διαπαιδαγώγηση των άλλων). Κι έτσι οι νέοι που δε διαθέτουν παιδεία(η πλειοψηφία) προκαλούν προβλήματα στο έργο των εκπαιδευτικών και δεν τους επιτρέπουν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους. Είναι θεωρώ πασιφανές ότι υπάρχει μια αλυσίδα προβλημάτων(σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα--->δυσλειτουργία σχολείου/οικογένειας--->απουσία παιδείας) η οποία ξεκινάει από την απουσία παιδείας και καταλήγει σε αυτή. Πρέπει βέβαια να τονίσω ότι όταν λέω απουσία παιδείας αναφέρομαι εννοώ για τους ενήλικες κι όχι τους ανήλικους ανθρώπους, οι οποίοι είναι λογικό να μη διαθέτουν ακόμα παιδεία, για αυτό άλλωστε χρειάζεται να πηγαίνουν στο σχολείο, κι έτσι κι αλλιώς εκείνοι είναι ακίνδυνοι, σ'αντίθεση με τους απαίδευτους ενήλικες. Για αυτό οι ενήλικες υποχρεούνται να αποκτήσουν παιδεία(έχω αναφέρει το πώς σε ξεχωριστό δοκίμιο) γιατί σε διαφορετική περίπτωση όχι μόνο θα προκαλούν/θα αδυνατούν να λύσουν τα σημερινά προβλήματα, αλλά θα καταστήσουν και τις επόμενες γενιές δημιουργους ή ανίκανες να επιλύσουν τα προβλήματα του μέλλοντος, μην επιτρέποντας τους να διαμορφώσουν υγιή ψυχή και πνεύμα, κάτι που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της οικογένειας και του σχολείου, θεσμούς, τους οποίους οι απαίδευτοι ενήλικες εμποδίζουν να λειτουργήσουν σωστά.
Θεωρώ ότι κατάφερα να αποδείξω γιατί το σχολείο κι η οικογένεια, ή καλύτερα η δυσλειτουργία τους, είναι η αιτία των περισσότερων και σημαντικότερων κοινωνικών προβλημάτων, κι επομένως πως μπορούν να τα επιλύσουν, αν αρχίσουν να λειτουργούν σωστά. Πρέπει όλοι οι άνθρωποι να προσπαθήσουν να συμβάλουν στην εξυγίανση αυτών των θεσμών, αφού από αυτούς εξαρτάται κυρίως το αν οι επόμενες γενιές θα διαθέτουν υγιή ψυχή και πνεύμα. Ακόμα κι αν δε (νομίζουν ότι) μπορούν, ακόμη κι αν δε θέλουν οι ενήλικες του σήμερα να λύσουν τα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία μας, ας παρέχουν τουλάχιστον στους επόμενους ανθρώπους που θα κατοικήσουν τον κόσμο την απαραίτητη κατάρτιση και τα απαραίτητα εφόδια(υγιής ψυχή κι υγιές πνεύμα), ώστε να το κάνουν εκείνοι.
Homo Cogitans
Ας αρχίσουμε λοιπόν εξετάζοντας τις αποστολές των δύο αυτών θεσμών. Κι οι δύο εξασκούν κάποιο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, όπως αυτά αναλύθηκαν στο 1ο φιλοσοφικό δοκίμιο. Η οικογένεια λοιπόν έχει ως σκοπό να προσφέρει στο 2ο μέρος, την ψυχή. Αυτό το πετυχαίνει κυρίως με δύο τρόπους, σχετικούς με τις ανάγκες της ψυχής. Ο πρώτος τρόπος αφορά τη διαμόρφωση ενός σωστού χαρακτήρα για τα νεαρά μέλη της. Έτσι, τα νουθετεί ώστε να ξέρουν να πράττουν σωστά και τα τιμωρεί ή τα επιβραβεύει, ανάλογα με το αν οι πράξεις τους είναι σύμφωνες με τις απόψεις της οικογένειας για ηθική και δικαιοσύνη. Ο δεύτερος τρόπος αφορά την προσπάθεια της οικογένειας να βοηθάει ψυχολογικά τα μέλη της, βοηθώντας τα να νοιώθουν ευχάριστα συναισθήματα και παράλληλα μειώνοντας την ένταση των αρνητικών συναισθημάτων. Αυτοί είναι οι δύο κύριοι τρόποι με τους οποίους η οικογένεια επιδιώκει να συντελέσει στην ψυχική υγεία των μελών της. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει ότι η αποστολή της περιορίζεται στο κομμάτι της ψυχής. Η οικογένεια πρέπει να βοηθάει και στα άλλα δύο, του σώματος και του πνεύματος. Γενικά, τα μέλη της οικογένειας, ανάμεσα στα οποία υπάρχει συνήθως αγάπη, κάτι που δεν είναι απαραίτητο, αλλά είναι το πιο λογικό, μιας και δύσκολα μπορούν να υπάρξουν περισσότερα και σημαντικότερα πράγματα που να χωρίζουν δυο συγγενείς από αυτά που τους ενώνουν, πρέπει να βοηθάνε το ένα το άλλο με όποιον τρόπο μπορούν. Αυτό είναι άλλωστε κι ένα από τα στοιχεία της αγάπης, στα οποία αναφέρθηκα στο 1ο ψυχολογικό δοκίμιο, η ανιδιοτελής προσφορά. Απλώς, ο πρώτος σε ιεραρχία σκοπός της οικογένειας είναι να συμβάλλει στη διαμόρφωση/διατήρηση μιας υγιούς ψυχής από τα μέλη της.
Όπως λοιπόν η βασική αποστολή της οικογένειας είναι να βοηθήσει τα μέλη της να αποκτήσουν/ διατηρήσουν μια υγιή ψυχή, καλύπτοντας τις επιμέρους ανάγκες της, έτσι κι η αποστολή του σχολείου(κι αναφέρομαι σε όλες τις βαθμίδες σχολείου) είναι παρόμοια, απλώς αφορά ένα άλλο μέρος της ανθρώπινης οντότητας: το πνεύμα. Ο σκοπός του σχολείου είναι δηλαδή να προσφέρει στους μαθητές πνευματικά αγαθά, τα οποία, όπως έχω τονίσει, είναι τα αγαθά που βοηθούν την ψυχή, το μυαλό(τα 2 στοιχεία από τα οποία αποτελείται το πνεύμα) ή το πνεύμα απευθείας. Για το πώς βοηθιέται η ψυχή έχω ήδη μιλήσει, ενώ για το μυαλό ένα αγαθό είναι η μνήμη, η οποία έχει άμεση σχέση με τις γνώσεις που παρέχει το σχολείο. Επίσης, το σχολείο πρέπει να βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν και τις ιδιότητές τους που αφορούν και την ψυχή και το μυαλό, με λίγα λόγια το πνεύμα. Πρέπει για παράδειγμα να προσπαθεί να αναπτύξει την κριτική ικανότητα των μαθητών ή το καλλιτεχνικό τους αισθητήριο. Να τους προσφέρει δηλαδή, πέρα από μόρφωση, και παιδεία. Βέβαια και για το σχολείο ισχύει το ίδιο με την οικογένεια, δηλαδή δεν περιορίζεται η αποστολή του στο ένα μόνο μέρος της ανθρώπινης οντότητας, το πνεύμα, αλλά επεκτείνεται και στα άλλα δύο, τα οποία όμως δεν αποτελούν προτεραιότητα. Ίσως μάλιστα η αποστολή του σχολείου να είναι ακόμα πιο πολύπλευρη από αυτήν της οικογένειας, αφού αφορά σε μεγαλύτερο βαθμό το πνεύμα, που είναι το πιο πολύπλοκο μέρος της ψυχής, αλλά κι εκτείνεται μερικές φορές περισσότερο στα δύο εναπομείναντα μέρη του ανθρώπου.
Βέβαια όσα γράφω παραπάνω αφορούν το τι θα έπρεπε να συμβαίνει, κι όχι τόσο αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα κι οι δύο θεσμοί στους οποίους αναφέρομαι, κι η οικογένεια, και το σχολείο, δε λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο κι αυτός είναι κατά τη γνώμη μου ένας από τους βασικότερους λόγους που η κοινωνία δεν πηγαίνει και τόσο καλά, σε κανέναν τομέα. Για να μιλήσουμε και σε ένα πρακτικό επίπεδο, ο ρυθμός της ζωής στην εποχή μας δεν επιτρέπει στην οικογένεια να λειτουργήσει σωστά. Γιατί η διαμόρφωση μιας υγιούς ψυχής από τα νεαρά μέλη της είναι από μόνη της, χώρια από τη διαμόρφωση ενός υγιούς σώματος κι ενός υγιούς πνεύματος, στα οποία πρέπει επίσης να συμβάλλει, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Όταν λοιπόν στις περισσότερες οικογένειες οι γονείς δουλεύουν 10 ώρες και χρειάζονται άλλες 8 για να ξεκουραστούν, αν υπολογίσουμε και το νεκρό χρόνο(μετακινήσεις, ώρα που αφιερώνεται στο φαγητό και σε άλλες ζωτικές ανάγκες), τους μένει πολύ λίγος χρόνος για να ασχοληθούν με τα παιδιά τους. Κι από αυτό το σημείο, υπάρχουν δύο επιλογές. Η μία είναι να αφιερώσουν και κάποιο χρόνο και στη διασκέδαση, πέρα από το χρόνο που αφιερώνουν στα παιδιά τους, κι η άλλη είναι να αφιερώσουν όλο τους το χρόνο σε αυτά(η ενασχόληση με τα παιδιά αποτελεί βέβαια από μόνη της μια μορφή διασκέδασης, δεν είναι όμως αρκετή). Η πρώτη περίπτωση ελαττώνει ακόμα περισσότερο το διαθέσιμο χρόνο ενώ η δεύτερη έχει ως αποτέλεσμα οι γονείς να μην είναι σε καλή διάθεση κι έτσι να μην μπορούν να αποδώσουν σωστά. Δηλαδή οι γονείς έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στην ποσότητα και την ποιότητα του χρόνου που θα διαθέτουν στα παιδιά τους. Όποια επιλογή κι αν κάνουν το αποτέλεσμα δεν θα είναι καλό(βέβαια το καλύτερο είναι να διαλέξουν το δεύτερο δρόμο, ο οποίος δεν θα έχει βέβαια και τόσο καλό αποτελέσμα για τα παιδιά, θα έχει όμως καλύτερο αποτέλεσμα για τους ίδιους. Είναι επομένως καλύτερος από τον πρώτο που βλάπτει και τους γονείς και τα παιδιά). Βέβαια δεν είναι η έλλειψη χρόνου το μόνο πρόβλημα των γονέων. Είναι(και σε μεγαλύτερο βαθμό) το ότι δε διαθέτουν -οι περισσότεροι- παιδεία(σε αρκετό βαθμό). Πώς θα κάνει κάποιος το παιδί του ηθικό όταν δε διαθέτει (αρκετή)ηθική ο ίδιος; Πώς θα του μάθει να αντιστέκεται στα πάθη του όταν ο ίδιος δε διαθέτει (αρκετή)αυτοσυγκράτηση; Πώς θα του μάθει να έχει σωστή επαφή με την τέχνη, όταν ο ίδιος δε διαθέτει καλό καλλιτεχνικό αισθητήριο; Πώς θα νουθετεί κάποιος σωστά το παιδί του αν δεν έχει καλή κριτική ικανότητα; Όλα αυτά τα ρητορικά ερωτήματα κάνουν εμφανές για ποιο λόγο ένας γονέας που δεν έχει παιδεία(σε αρκετό βαθμό) δεν μπορεί να καταστήσει/διατηρήσει την ψυχή του παιδιού του υγιή, κάτι που πρέπει αποτελεί την πρώτη αρμοδιότητά του. Και δυστυχώς δεν είναι λίγοι οι γονείς που δε διαθέτουν (αρκετή)παιδεία στις μέρες μας...
Και το σχολείο βέβαια αντιμετωπίζει ουκ ολίγα προβλήματα στην τέλεση των καθηκόντων του. Τα προβλήματα αυτά αφορούν όλους του τους παράγοντες: διοίκηση, προσωπικό, μαθητές. Όσον αφορά τη διοίκηση(δηλαδή κυρίως το Υπουργείο Παιδείας), υπάρχουν πολλά λάθη που γίνονται. Τόσο πολλά και τόσο μεγάλα που με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι μάλλον τα περισσότερα από αυτά γίνονται εσκεμμένα. Για να μιλήσουμε όμως κι αυτή τη φορά πρακτικά, ας δούμε τα κυριότερα από αυτά. Τα περισσότερα σχετίζονται με το γεγονός ότι οι αρμόδιοι έχουν κανονίσει ώστε η διδακτέα ύλη να είναι τεράστια και, αντί να τη μειώνουν, συνεχώς την αυξάνουν. Αυτό έχει πολλές δυσάρεστες συνέπειες. Η πρώτη είναι ότι οι μαθητές στην ουσία δεν αφομοιώνουν τίποτα. Θυμούνται κάποιες-πολλές- άχρηστες πληροφορίες(είμαι κατά της χρησιμοθηρικής αντιμετώπισης της γνώσης αλλά όταν οι μαθητές λιώνουν στο διάβασμα για να μάθουν κάποιες πληροφορίες, απαιτώ αυτές να τους χρησιμεύουν σε κάτι: στη ζωή ή τη δουλειά τους. Κι αυτά τα λέω χωρίς να είμαι σε αυτήν την κατηγορία, επομένως είμαι αντικειμενικός και δεν τα λέω για να κερδίσω κάτι) όσο τους είναι απαραίτητες για τις εξετάσεις τους και μετά τις ξεχνούν σχεδόν όλες. Έτσι ταλαιπωρούνται, γίνονται φυτά και παπαγάλοι(πεζές κι απλοϊκές λέξεις, ναι, αλλά ταιριάζει γάντι για να περιγράψουν αυτή τη νοσηρή κατάσταση) και παθαίνουν και μεγάλη πνευματική ζημιά, αφού αντί να δουλέψει το μυαλό τους, το σχολείο στοχεύει στο να το παραλύσει. Κι όταν πια μεγαλώσουν, μαθαίνουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες, για ένα μόνο αντικείμενο τώρα πια, κάτι που οδηγεί στο να γίνονται επαγγελματίες-θύματα της υπερεξειδίκευσης που έχουν υποστεί, έμψυχες μηχανές. Ένα ακόμα πρόβλημα που προκύπτει από το μέγεθος της διδακτέας ύλης στα σχολεία είναι ότι οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν την <<πολυτέλεια>> να αφιερώσουν χρόνο και στην ψυχική και πνευματική διάπλαση των μαθητών, πέρα από τη χορήγηση γνώσεων. Επομένως οι μαθητές μπορεί να αποκτούν πολλές γνώσεις γενικής φύσεως για λίγο καιρό και ακόμα περισσότερες γνώσεις πάνω στο αντικείμενο των σπουδών τους για πάρα πολύ καιρό, όμως γίνονται άτομα απαίδευτα. Που δε διαθέτουν αρκετή παιδεία ώστε να λειτουργήσουν σωστά ως φίλοι, ως γονείς, ως άνθρωποι. Όσο καλοί κι αν είναι στις δουλειές τους, αν δεν έχουν παιδεία είναι άνθρωποι μόνο εμφανισιακά, που τους λείπουν βασικά στοιχεία, που μόνο κακό κάνουν, και στους άλλους, και, περισσότερο, στους εαυτούς τους. (Για τις επιπτώσεις της απουσίας παιδείας στον άνθρωπο έχει γίνει λόγος αναλυτικότερα σε ξεχωριστό δοκίμιο-3οΦιλοσοφικόΛογικό-, ενώ για τον τρόπο εξέτασης κι εισαγωγής των μαθητών στα πανεπιστήμια σε άρθρο για τις Πανελλήνιες.)
Βέβαια, το να κατηγορούμε μονάχα τους διοικούντες για τα κακώς κείμενα στην εκπαίδευση, κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν για οτιδήποτε πάει στραβά, είναι η εύκολη-ανεύθυνη λύση. Για τη δυσλειτουργία του σχολείου ευθύνη έχουν, π.χ, κι οι εκπαιδευτικοί. Πρέπει βέβαια να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι σε όλους. Σίγουρα υπάρχουν κι εκείνοι για τους οποίους δεν ισχύουν οι παρακάτω κατηγορίες. Δεν είναι όμως η πλειοψηφία. Οι εκπαιδευτικοί επίσης συντελούν στη δυσλειτουργία του σχολείου, είτε λόγω ανεπάρκειας, είτε λόγω απροθυμίας- ανευθυνότητας. Αυτά πρακτικά σημαίνουν ότι μια μεγάλη μάζα των εκπαιδευτικών δε διαθέτουν την κατάλληλη κατάρτιση για να επιτελέσουν το έργο τους σωστά(ανεπάρκεια). Και το χειρότερο είναι ότι υπάρχουν έξω από τα σχολεία άνεργοι εκπαιδευτικοί με τα πενταπλάσια πτυχία από αυτούς που είναι μέσα(όχι πως τα πτυχία από μόνα τους καθιστούν κάποιον ικανό, αλλά είναι ένας σημαντικός δείκτης). Επίσης, πολλοί εκπαιδευτικοί δεν έχουν όρεξη να κάνουν τη δουλειά τους σωστά. Αυτό πρακτικά μπορεί να σημαίνει ότι δεν κάνουν σωστά το μάθημα ή ότι αδιαφορούν παντελώς για τη ψυχική και πνευματική διάπλαση των μαθητών τους(το ότι λόγω του φόρτου εργασίας τους και της πίεσης να βγάλουν την ύλη είναι δύσκολο αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσπαθούν καθόλου). Και πάμε τέλος στα προβλήματα που προκύπτουν εξαιτίας των μαθητών. Κι όπως πριν για τους καθηγητές δεν μίλησα για όλους, και τώρα αναφέρομαι μονάχα σε μια ομάδα μαθητών. Αυτή η, αρκετά μεγάλη, ομάδα λοιπόν, επειδή δεν έχει μάθει τρόπους από το σπίτι της(ελλιπής ψυχική διαπαιδαγώγηση), δημιουργεί προβλήματα στους εκπαιδευτικούς και δεν τους επιτρέπει να κάνουν τη δουλειά τους σωστά. Κι επειδή ελάχιστοι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν τον τρόπο να χειριστούν τέτοιους μαθητές, αυτό έχει άμεση επίπτωση στην ποιοτητα του μαθήματος. Φαίνεται λοιπόν πως η λειτουργία της οικογένειας επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργία του σχολείου.
Έχοντας λοιπόν αναφερθεί εκτενώς στη λειτουργία της οικογένειας και του σχολείου, η οποία, λόγω διάφορων προβλημάτων, δεν είναι η ενδεδειγμένη, έχει έρθει πλέον η στιγμή να εκθέσω τις απόψεις μου πάνω στη λύση των προβλημάτων αυτών. Αυτή τη φορά δε θα μακρηγορήσω. Ο λόγος είναι ότι η λύση σε όλα αυτά τα προβλήματα είναι μία, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, και έχω μιλήσει για αυτή αρκετά, πιστεύω. Η λύση αυτή είναι λοιπόν η απόκτηση παιδείας. Όχι μόνο από πολιτικούς, γονείς, δασκάλους. Από οποιονδήποτε άνθρωπο που θέλει να λέγεται άνθρωπος και να είναι ελεύθερος. Όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν η οικογένεια και το σχολείο προκύπτουν από την απουσία επαρκούς παιδείας στους περισσότερους ανθρώπους. Η δυσκολία των γονιών να βρουν χρόνο για τα παιδιά τους; Οφείλεται στην έλλειψη παιδείας που διακατέχει τους έχοντες την εξουσία οι οποίοι είναι είτε ανίκανοι(έλλειψη κριτικής ικανότητας) να δώσουν λύση σε αυτό το πρόβλημα και να μεταβάλουν αυτήν την άθλια κατάσταση όπου οι άνθρωποι πλέον αντιμετωπίζονται σαν μηχανές και ζουν για να δουλεύουν, αντί να δουλεύουν για να ζουν, είτε εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους σε βάρος των υπολοίπων(έλλειψη ηθικής αρετής). Το ίδιο ισχύει και για την τεράστια ύλη στα σχολεία, την ανεπάρκεια κάποιων διδασκόντων, την παροχή μόνο γνώσεων κι όχι παιδείας στους μαθητές και την έλλειψη καλών υποδομών(δεν αναφέρθηκε, αλλά είναι ένα επίσης πρόβλημα, βέβαια λιγότερο σημαντικό από τα υπόλοιπα) και τα προβλήματα που επιφέρουν. Για το γεγονός ότι δάσκαλοι και γονείς δεν προσφέρουν επαρκή παιδεία στους νέους φταίει επίσης το ότι δεν έχουν ούτε οι ίδιοι(ένα άτομο με παιδεία, άρα και με ηθική αρετή, δεν αδιαφορεί για τη διαπαιδαγώγηση των άλλων). Κι έτσι οι νέοι που δε διαθέτουν παιδεία(η πλειοψηφία) προκαλούν προβλήματα στο έργο των εκπαιδευτικών και δεν τους επιτρέπουν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους. Είναι θεωρώ πασιφανές ότι υπάρχει μια αλυσίδα προβλημάτων(σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα--->δυσλειτουργία σχολείου/οικογένειας--->απουσία παιδείας) η οποία ξεκινάει από την απουσία παιδείας και καταλήγει σε αυτή. Πρέπει βέβαια να τονίσω ότι όταν λέω απουσία παιδείας αναφέρομαι εννοώ για τους ενήλικες κι όχι τους ανήλικους ανθρώπους, οι οποίοι είναι λογικό να μη διαθέτουν ακόμα παιδεία, για αυτό άλλωστε χρειάζεται να πηγαίνουν στο σχολείο, κι έτσι κι αλλιώς εκείνοι είναι ακίνδυνοι, σ'αντίθεση με τους απαίδευτους ενήλικες. Για αυτό οι ενήλικες υποχρεούνται να αποκτήσουν παιδεία(έχω αναφέρει το πώς σε ξεχωριστό δοκίμιο) γιατί σε διαφορετική περίπτωση όχι μόνο θα προκαλούν/θα αδυνατούν να λύσουν τα σημερινά προβλήματα, αλλά θα καταστήσουν και τις επόμενες γενιές δημιουργους ή ανίκανες να επιλύσουν τα προβλήματα του μέλλοντος, μην επιτρέποντας τους να διαμορφώσουν υγιή ψυχή και πνεύμα, κάτι που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της οικογένειας και του σχολείου, θεσμούς, τους οποίους οι απαίδευτοι ενήλικες εμποδίζουν να λειτουργήσουν σωστά.
Θεωρώ ότι κατάφερα να αποδείξω γιατί το σχολείο κι η οικογένεια, ή καλύτερα η δυσλειτουργία τους, είναι η αιτία των περισσότερων και σημαντικότερων κοινωνικών προβλημάτων, κι επομένως πως μπορούν να τα επιλύσουν, αν αρχίσουν να λειτουργούν σωστά. Πρέπει όλοι οι άνθρωποι να προσπαθήσουν να συμβάλουν στην εξυγίανση αυτών των θεσμών, αφού από αυτούς εξαρτάται κυρίως το αν οι επόμενες γενιές θα διαθέτουν υγιή ψυχή και πνεύμα. Ακόμα κι αν δε (νομίζουν ότι) μπορούν, ακόμη κι αν δε θέλουν οι ενήλικες του σήμερα να λύσουν τα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία μας, ας παρέχουν τουλάχιστον στους επόμενους ανθρώπους που θα κατοικήσουν τον κόσμο την απαραίτητη κατάρτιση και τα απαραίτητα εφόδια(υγιής ψυχή κι υγιές πνεύμα), ώστε να το κάνουν εκείνοι.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου