Όλοι οι άνθρωποι(σχεδόν) κάνουμε πάρα πολλά πράγματα. Και ακόμα περισσότερα είναι αυτά που δεν κάνουμε. Και, δεδομένου του γεγονότος ότι ό,τι κάνουμε το κάνουμε για κάποιον λόγο, κι ότι δεν κάνουμε δεν το κάνουμε για κάποιο λόγο, έχει θεωρώ μεγάλο ενδιαφέρον να ανακαλύψουμε αυτούς τους λόγους, που προκαλούν τις αποφάσεις μας, να κάνουμε ή να μην κάνουμε κάτι, κάτι που θα προσπαθήσω να κάνω με τη σημερινή μου ανάρτηση. Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, και στις δύο περιπτώσεις, ο λόγος είναι ένα συναίσθημα. Στην πρώτη, είναι η ελπίδα και στη δεύτερη ο φόβος(βέβαια αυτά τα συναισθήματα μπορεί και να μην ακολουθούνται από κάποια απόφαση-πραξη, πχ κάποιος να ελπίζει στην ανάκαμψη της Ελλάδας, αλλά να μην κάνει τίποτα για να γίνει αυτό πραγματικότητα επειδή δε νοιώθει υπεύθυνος ή αρκετά δυνατός. Πολύ σπάνια όμως γίνεται αυτό).
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με την πρώτη περίπτωση. Όποτε ένας άνθρωπος προβαίνει σε μια ενέργεια, ο λόγος είναι απλός: η ελπίδα(η οποία θα μπορούσε να οριστεί ως η πίστη κάποιου ανθρώπου ότι έχει πιθανότητες να πετύχει κάποιο στόχο του) να κερδίσει κάτι(όχι απαραίτητα υλικό) μέσω αυτής. Η ελπίδα δηλαδή, ένα πολύ δυνατό συναίσθημα, είναι η κινητήριος δύναμη της ζωής. Χωρίς αυτή, οι άνθρωποι δεν θα έκαναν τίποτα. Δε θα έτρωγαν(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν τη ζωή), δε θα έκαναν φίλους(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν συντροφικότητα κι αγάπη), δε θα έβλεπαν τηλεόραση(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν ενημέρωση και διασκέδαση). Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς και στον εαυτό του, αφού σίγουρα, ό,τι κάνει, το κάνει για να κερδίσει κάτι, είτε υλικό, είτε όχι. Είναι εμφανές λοιπόν ότι η ζωή των ανθρώπων δεν θα είχε νόημα, αν δεν υπήρχε η ελπίδα τους να κερδίσουν διάφορα πράγματα και να επιτύχουν κάποιους στόχους. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν την απώλεια οποιουδήποτε πράγματος ή ακόμη κι ανθρώπου, όσο κι αν τους στεναχωρήσει, και να συνεχίσουν να ζουν μόνο με την ελπίδα για κάτι, δεν μπορούν όμως να αντέξουν την απώλεια της(κάθε) ελπίδας για τα πράγματα που θέλουν και τους στόχους στους οποίους στοχεύουν. Όταν χαθεί κάθε ελπίδα από τη ζωή τους(ή μάλλον όταν νομίζουν ότι χάθηκε, γιατί ποτέ δε χάνεται κάθε ελπίδα), τότε καταφεύγουν σε ακραίες πράξεις, όπως η αυτοκτονία, με την ελπίδα και πάλι της λύτρωσης. Και μόνο από αυτό φαίνεται η δύναμη αυτού του συναισθήματος, αλλά υπάρχει κι άλλο ένα αξιόλογο παράδειγμα. Είναι των παράδειγμα διαφόρων λαών, όπως η Ελλάδα στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που δεν δίστασαν να αντιταχθούν σε ισχυρότερους αντιπάλους. Αυτό που όπλισε τα όπλα των Ελλήνων τότε για να πολεμήσουν σε έναν άνισο πόλεμο εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, που ήταν σχεδόν αδύνατον να νικήσουν, σε κάτι τόσο δύσκολο, επικίνδυνο, τρελό, ήταν η ελπίδα. Η ελπίδα για ελευθερία κι αντίσταση απέναντι στο άδικο, δύο ιερούς σκοπούς. Όσο πιο σπουδαίος λοιπόν είναι ο σκοπός, τόσο πιο μεγάλη γίνεται η ελπίδα κι, επομένως, τόσο πιο πολλές θυσίες κάνει κάποιος για να τον πετύχει. Το αν είναι ένας σκοπός σπουδαίος ή όχι, είναι βέβαια κάτι υποκειμενικό. Έτσι βλέπουμε ανθρώπους να χάνουν τα πάντα στο κυνήγι ενός, αμελητέου για κάποιους άλλους, στόχου.
Από τη στιγμή λοιπόν που το να κάνει κάποιος κάτι είναι ακριβώς το αντίθετο από το να μην το κάνει, όπως είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, και το κίνητρο στην δεύτερη περίπτωση είναι ακριβώς αντίθετο από αυτό της πρώτης. Όπως λοιπόν όταν κάποιος κάνει κάτι αυτό που τον κινητοποιεί είναι η ελπίδα να κερδίσει κάτι από αυτό, έτσι κι όταν δεν κάνει κάτι αυτό που τον εμποδίζει είναι ο φόβος ότι θα χάσει κάτι από αυτό. Ο φόβος(που μπορεί να οριστεί ως η πίστη κάποιου ότι αν κάνει κάποια πράξη θα χάσει κάτι) είναι επομένως το ακριβώς αντίθετο από την ελπίδα συναίσθημα. Είναι το συναίσθημα που βάζει όρια στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία θα ήταν ειδάλλως ανεξέλεγκτη. Είναι ένα αρνητικό-άσχημο συναίσθημα(με την έννοια ότι αποτελεί δυσάρεστη εμπειρία για τον άνθρωπο), σε αντίθεση με την αγάπη και την ελπίδα που είναι θετικά-όμορφα, αλλά και πολύ σημαντικό και χρήσιμο αφού προστατεύει τον άνθρωπο από τους διαφόρους κινδύνους. Αν ο φόβος δεν υπήρχε ο καθένας θα έκανε οτιδήποτε του ερχόταν στο μυαλό. Θα κάπνιζε, αφού δεν θα φοβόταν την αρρώστια, θα ξόδευε ασσύστολα, αφού δεν θα φοβόταν την πτώχευση, θα σκότωνε, αφού δεν θα φοβόταν τη φυλάκιση και τις τύψεις που επιφέρει μια τέτοια πράξη(βέβαια κάποιοι τα κάνουν αυτά, θα μιλήσω για αυτό στη συνέχεια). Για τη δύναμη του φόβου, ισχύει κάτι παρόμοιο με αυτό που ισχύει για τη δύναμη της ελπίδας: όσο μεγαλύτερη θα είναι η ζημιά που θα προκληθεί από μια ενέργεια(επίσης υποκειμενικό), τόσο περισσότερο θα φοβάται ένας άνθρωπος να την κάνει, και, επομένως, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι αντιστάσεις του απέναντι σε αυτή. Δηλαδή η (γενική) άποψη ότι ο φόβος είναι ισχυρότερο συναίσθημα από την ελπίδα είναι λανθασμένη. Στην πραγματικότητα, στις μέρες μας έχει επικρατήσει(κι όχι μόνο στην Ελλάδα) μια κατάσταση στην οποία ο φόβος παρουσιάζεται δυνατότερος. Αυτή η κατάσταση έχει προκληθεί επίτηδες, από τους κυβερνώντες. Ο λόγος, απλός. Τους συμφέρει ο λαός να νοιώθει πολύ φόβο και καθόλου ελπίδα, αφού σε αυτήν την κατάσταση αποκλείεται να τους εναντιωθεί σε οτιδήποτε, μιας και θα φοβάται πολύ(για τη ζωή του, τη δουλειά του, την αποτυχία του αγώνα) και δεν θα ελπίζει σχεδόν καθόλου ότι μπορεί να τα καταφέρει και να αλλάξει προς το καλύτερο τις συνθήκες ζωής του(η κατάσταση αυτή, εκτός των άλλων, αποδεικνύει τη δυνατότητα ενός ανθρώπου να ελέγξει τις αποφάσεις κάποιου άλλου, δημιουργώντας ελπίδα ή φόβο μέσα σε αυτόν. Αυτό βέβαια δεν είναι αποδεκτό όταν το κάνει για να ικανοποιήσει μόνο τα δικά του συμφέροντα ενώ παράλληλα πλήττει τα συμφέροντα του άλλου). Ας μην μας ξεγελά αυτό όμως: στην πραγματικότητα φόβος κι ελπίδα είναι σαν δύο αντίθετους αριθμούς στα μαθηματικά(π.χ. 7, -7). Μπορεί να είναι αντίθετα πράγματα, αλλά εξίσου δυνατά και με παρόμοια χαραχτηριστικά.
Έτσι λοιπόν βρίσκει εφαρμογή η γνωστή ρήση του Νίκου Καζαντζάκη <<δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος>>. Η αλήθεια είναι ότι μονάχα ένας άνθρωπος χωρίς καμιά ελπίδα και κανένα φόβο μπορεί να είναι 100% ελεύθερος, αφού οι πράξεις του δεν θα υπόκινούνται ούτε με την ελπίδα να κερδίσει κάτι, ούτε με το φόβο μήπως χάσει κάτι άλλο. Είναι λοιπόν απολύτως ελεύθερος να κάνει οτιδήποτε. Αυτό είναι εμφανές στους ανθρώπους που νομίζουν ότι έχουν χάσει τα πάντα, επομένως δεν φοβούνται μη χάσουν κάτι και παράλληλα δεν ελπίζουν (πως μπορούν) να κερδίσουν κάτι. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ικανοί για κάθε πράξη, αφού δεν τους δεσμεύει τίποτα. Βέβαια μια τέτοια κατάσταση δεν είναι φυσιολογική ούτε πρέπει να είναι επιδιωκόμενη. Ο άνθρωπος, όπως αναφέρθηκε και στο 1ο φιλοσοφικό δοκίμιο, είναι συνδυασμός σώματος, πνεύματος και ψυχής, η οποία συνεπάγεται συναισθήματα. Δεν είναι λοιπόν φυσιολογικό κάποιος να μη φοβάται και να μην ελπίζει τίποτα. Ο άνθρωπος πρέπει να φοβάται και να ελπίζει γιατί διαφορετικά θα ζει μια άναρχη ζωή η οποία πιθανότατα θα είναι σύντομη(μιας και δεν θα προφυλάσσεται από τους κινδύνους, εξαιτίας της απώλειας του συναισθήματος του φόβου) και δεν θα πετύχει τίποτα(αφού δεν θα κυνηγά κάποιον στόχο, εξαιτίας της απουσίας του συναισθήματος της ελπίδας). Θα ζει μια άσκοπη κι ασήμαντη ζωή, χειρότερη κι από ζώου, αφού κι αυτά νοιώθουν ελπίδα και φόβο. Το καλύτερο λοιπόν είναι, όπως τονίστηκε και στα δοκίμια για το μέτρο και την αυτοσυγκράτηση, να υπάρχει μέτρο σε αυτά τα δύο συναισθήματα και ο άνθρωπος να τα νοιώθει στο βαθμό που θα είναι δημιουργικά κι όχι στο βαθμό που θα ελέγχεται από αυτά.
Πλησιάζοντας στο τέλος, μου μένει να απαντήσω σε ένα ερώτημα που παρέλειψα προηγουμένως. Γιατί οι άνθρωποι κάνουν πράγματα που ξέρουν ότι τους βλάπτουν, όπως το κάπνισμα και, συνεπώς, γιατί δεν κάνουν και κάποια πράγματα που ξέρουν ότι τους ωφελούν, όπως η γυμναστική. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι σχετικά απλή κι έχει να κάνει με έναν -σχεδόν-απαράβατο νόμο στη ζωή: ό,τι κι αν κάνεις, υπάρχουν πράγματα που κερδίζεις και πράγματα που χάνεις. Συνεπώς, η προσπάθεια να κερδίσει κανείς κάτι είναι ταυτόχρονα και προσπάθεια να χάσει κάτι άλλο. Έτσι συνήθως η ελπίδα κι ο φόβος υπάρχουν ταυτόχρονα[εκτός αν μια πράξη δεν μπορεί να καταλήξει στην απόκτηση (δεν υπάρχει λοιπόν ελπίδα) ή στην απώλεια(επομένως δεν υπάρχει φόβος) ενός επιθυμητού, για τον άνθρωπο, πράγματος]. Για παράδειγμα, όταν κάποιος κάνει γυμναστική χάνει πρωτίστως ενέργεια και δευτερευόντως χρόνο, αλλά κερδίζει ένα σώμα υγιές και δυνατό. Έτσι κι όταν καπνίζει κερδίζει <<ευχαρίστηση>> και χάνει την υγεία του. Και μπορεί προηγουμένως να είπα ότι η ελπίδα κι ο φόβος είναι το ίδιο δυνατά συναισθήματα, αυτό όμως ισχύει στην περίπτωση που αυτό που ελπίζει κάποιος να κερδίσει κι αυτό που φοβάται ότι θα χάσει είναι το ίδιο σημαντικά γι'αυτόν. Όπως είναι λογικό, αν αυτό που ελπίζει ότι θα κερδίσει είναι πιο σημαντικό για αυτόν από αυτό που φοβάται ότι θα χάσει, τότε η ελπίδα είναι μεγαλύτερη από το φόβο κι αντίστροφα. Αυτό λοιπόν, πιστεύω, απαντάει στο ερώτημα. Ο λόγος που κάποιος μπορεί να μην κάνει κάτι που ξέρει ότι θα του αποφέρει κάτι και κάνει κάτι που ξέρει ότι θα του στερήσει κάτι είναι ότι αυτό που φοβάται ότι θα χάσει κι αυτό που ελπίζει να κερδίσει αντίστοιχα είναι πιο σημαντικά για αυτόν. Έτσι, όσοι καπνίζουν το κάνουν γιατί η <<ευχαρίστηση>> που θα τους προσφέρει αυτή η πράξη είναι(για αυτούς) πιο σημαντική από την υγεία που θα τους στερήσει(αυτό βέβαια ισχύει για όσους ξέρουν τις επιπτώσεις που έχει το κάπνισμα-όσοι δεν ξέρουν δε φοβούνται κάτι). Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς καλή κριτική ικανότητα(και γνώσεις, ένα από τα πνευματικά αγαθά από τα οποία εξαρτάται η κριτική ικανότητα) ώστε να μπορεί να κρίνει σωστά πιο είναι σημαντικότερο, αυτό που θα κερδίσει ή αυτό που θα χάσει, ώστε να αποφασίσει σωστά τι πρέπει να κάνει και τι όχι, και να επιζητά το μέτρο, την λύση που αποφέρει επαρκή κέρδη στον άνθρωπο με τις ελάχιστες δυνατές απώλειες.
Θέλω να πιστεύω ότι πέτυχα το στόχο μου, ο οποίος ήταν να προσδιορίσω τα κίνητρα των ανθρωπίνων αποφάσεων, οι οποίες υποκινούνται από την ελπίδα για κέρδος κάποιου πράγματος ή το φόβο για την απώλεια ενός άλλου(ανάλογα με το τι υπερισχύει, επειδή τις περισσότερες φορές υπάρχουν και τα δύο ταυτόχρονα). Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι φόβος κι ελπίδα είναι δύο συναισθήματα εξίσου σημαντικά και δυνατά, τα οποία μπορούν να ωφελήσουν εξίσου τον άνθρωπο, αν τα αισθάνεται με μέτρο.
Homo Cogitans
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με την πρώτη περίπτωση. Όποτε ένας άνθρωπος προβαίνει σε μια ενέργεια, ο λόγος είναι απλός: η ελπίδα(η οποία θα μπορούσε να οριστεί ως η πίστη κάποιου ανθρώπου ότι έχει πιθανότητες να πετύχει κάποιο στόχο του) να κερδίσει κάτι(όχι απαραίτητα υλικό) μέσω αυτής. Η ελπίδα δηλαδή, ένα πολύ δυνατό συναίσθημα, είναι η κινητήριος δύναμη της ζωής. Χωρίς αυτή, οι άνθρωποι δεν θα έκαναν τίποτα. Δε θα έτρωγαν(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν τη ζωή), δε θα έκαναν φίλους(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν συντροφικότητα κι αγάπη), δε θα έβλεπαν τηλεόραση(κάτι που κάνουν με την ελπίδα να κερδίσουν ενημέρωση και διασκέδαση). Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς και στον εαυτό του, αφού σίγουρα, ό,τι κάνει, το κάνει για να κερδίσει κάτι, είτε υλικό, είτε όχι. Είναι εμφανές λοιπόν ότι η ζωή των ανθρώπων δεν θα είχε νόημα, αν δεν υπήρχε η ελπίδα τους να κερδίσουν διάφορα πράγματα και να επιτύχουν κάποιους στόχους. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν την απώλεια οποιουδήποτε πράγματος ή ακόμη κι ανθρώπου, όσο κι αν τους στεναχωρήσει, και να συνεχίσουν να ζουν μόνο με την ελπίδα για κάτι, δεν μπορούν όμως να αντέξουν την απώλεια της(κάθε) ελπίδας για τα πράγματα που θέλουν και τους στόχους στους οποίους στοχεύουν. Όταν χαθεί κάθε ελπίδα από τη ζωή τους(ή μάλλον όταν νομίζουν ότι χάθηκε, γιατί ποτέ δε χάνεται κάθε ελπίδα), τότε καταφεύγουν σε ακραίες πράξεις, όπως η αυτοκτονία, με την ελπίδα και πάλι της λύτρωσης. Και μόνο από αυτό φαίνεται η δύναμη αυτού του συναισθήματος, αλλά υπάρχει κι άλλο ένα αξιόλογο παράδειγμα. Είναι των παράδειγμα διαφόρων λαών, όπως η Ελλάδα στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που δεν δίστασαν να αντιταχθούν σε ισχυρότερους αντιπάλους. Αυτό που όπλισε τα όπλα των Ελλήνων τότε για να πολεμήσουν σε έναν άνισο πόλεμο εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, που ήταν σχεδόν αδύνατον να νικήσουν, σε κάτι τόσο δύσκολο, επικίνδυνο, τρελό, ήταν η ελπίδα. Η ελπίδα για ελευθερία κι αντίσταση απέναντι στο άδικο, δύο ιερούς σκοπούς. Όσο πιο σπουδαίος λοιπόν είναι ο σκοπός, τόσο πιο μεγάλη γίνεται η ελπίδα κι, επομένως, τόσο πιο πολλές θυσίες κάνει κάποιος για να τον πετύχει. Το αν είναι ένας σκοπός σπουδαίος ή όχι, είναι βέβαια κάτι υποκειμενικό. Έτσι βλέπουμε ανθρώπους να χάνουν τα πάντα στο κυνήγι ενός, αμελητέου για κάποιους άλλους, στόχου.
Από τη στιγμή λοιπόν που το να κάνει κάποιος κάτι είναι ακριβώς το αντίθετο από το να μην το κάνει, όπως είναι εύκολο να καταλάβει κανείς, και το κίνητρο στην δεύτερη περίπτωση είναι ακριβώς αντίθετο από αυτό της πρώτης. Όπως λοιπόν όταν κάποιος κάνει κάτι αυτό που τον κινητοποιεί είναι η ελπίδα να κερδίσει κάτι από αυτό, έτσι κι όταν δεν κάνει κάτι αυτό που τον εμποδίζει είναι ο φόβος ότι θα χάσει κάτι από αυτό. Ο φόβος(που μπορεί να οριστεί ως η πίστη κάποιου ότι αν κάνει κάποια πράξη θα χάσει κάτι) είναι επομένως το ακριβώς αντίθετο από την ελπίδα συναίσθημα. Είναι το συναίσθημα που βάζει όρια στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία θα ήταν ειδάλλως ανεξέλεγκτη. Είναι ένα αρνητικό-άσχημο συναίσθημα(με την έννοια ότι αποτελεί δυσάρεστη εμπειρία για τον άνθρωπο), σε αντίθεση με την αγάπη και την ελπίδα που είναι θετικά-όμορφα, αλλά και πολύ σημαντικό και χρήσιμο αφού προστατεύει τον άνθρωπο από τους διαφόρους κινδύνους. Αν ο φόβος δεν υπήρχε ο καθένας θα έκανε οτιδήποτε του ερχόταν στο μυαλό. Θα κάπνιζε, αφού δεν θα φοβόταν την αρρώστια, θα ξόδευε ασσύστολα, αφού δεν θα φοβόταν την πτώχευση, θα σκότωνε, αφού δεν θα φοβόταν τη φυλάκιση και τις τύψεις που επιφέρει μια τέτοια πράξη(βέβαια κάποιοι τα κάνουν αυτά, θα μιλήσω για αυτό στη συνέχεια). Για τη δύναμη του φόβου, ισχύει κάτι παρόμοιο με αυτό που ισχύει για τη δύναμη της ελπίδας: όσο μεγαλύτερη θα είναι η ζημιά που θα προκληθεί από μια ενέργεια(επίσης υποκειμενικό), τόσο περισσότερο θα φοβάται ένας άνθρωπος να την κάνει, και, επομένως, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι αντιστάσεις του απέναντι σε αυτή. Δηλαδή η (γενική) άποψη ότι ο φόβος είναι ισχυρότερο συναίσθημα από την ελπίδα είναι λανθασμένη. Στην πραγματικότητα, στις μέρες μας έχει επικρατήσει(κι όχι μόνο στην Ελλάδα) μια κατάσταση στην οποία ο φόβος παρουσιάζεται δυνατότερος. Αυτή η κατάσταση έχει προκληθεί επίτηδες, από τους κυβερνώντες. Ο λόγος, απλός. Τους συμφέρει ο λαός να νοιώθει πολύ φόβο και καθόλου ελπίδα, αφού σε αυτήν την κατάσταση αποκλείεται να τους εναντιωθεί σε οτιδήποτε, μιας και θα φοβάται πολύ(για τη ζωή του, τη δουλειά του, την αποτυχία του αγώνα) και δεν θα ελπίζει σχεδόν καθόλου ότι μπορεί να τα καταφέρει και να αλλάξει προς το καλύτερο τις συνθήκες ζωής του(η κατάσταση αυτή, εκτός των άλλων, αποδεικνύει τη δυνατότητα ενός ανθρώπου να ελέγξει τις αποφάσεις κάποιου άλλου, δημιουργώντας ελπίδα ή φόβο μέσα σε αυτόν. Αυτό βέβαια δεν είναι αποδεκτό όταν το κάνει για να ικανοποιήσει μόνο τα δικά του συμφέροντα ενώ παράλληλα πλήττει τα συμφέροντα του άλλου). Ας μην μας ξεγελά αυτό όμως: στην πραγματικότητα φόβος κι ελπίδα είναι σαν δύο αντίθετους αριθμούς στα μαθηματικά(π.χ. 7, -7). Μπορεί να είναι αντίθετα πράγματα, αλλά εξίσου δυνατά και με παρόμοια χαραχτηριστικά.
Έτσι λοιπόν βρίσκει εφαρμογή η γνωστή ρήση του Νίκου Καζαντζάκη <<δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος>>. Η αλήθεια είναι ότι μονάχα ένας άνθρωπος χωρίς καμιά ελπίδα και κανένα φόβο μπορεί να είναι 100% ελεύθερος, αφού οι πράξεις του δεν θα υπόκινούνται ούτε με την ελπίδα να κερδίσει κάτι, ούτε με το φόβο μήπως χάσει κάτι άλλο. Είναι λοιπόν απολύτως ελεύθερος να κάνει οτιδήποτε. Αυτό είναι εμφανές στους ανθρώπους που νομίζουν ότι έχουν χάσει τα πάντα, επομένως δεν φοβούνται μη χάσουν κάτι και παράλληλα δεν ελπίζουν (πως μπορούν) να κερδίσουν κάτι. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ικανοί για κάθε πράξη, αφού δεν τους δεσμεύει τίποτα. Βέβαια μια τέτοια κατάσταση δεν είναι φυσιολογική ούτε πρέπει να είναι επιδιωκόμενη. Ο άνθρωπος, όπως αναφέρθηκε και στο 1ο φιλοσοφικό δοκίμιο, είναι συνδυασμός σώματος, πνεύματος και ψυχής, η οποία συνεπάγεται συναισθήματα. Δεν είναι λοιπόν φυσιολογικό κάποιος να μη φοβάται και να μην ελπίζει τίποτα. Ο άνθρωπος πρέπει να φοβάται και να ελπίζει γιατί διαφορετικά θα ζει μια άναρχη ζωή η οποία πιθανότατα θα είναι σύντομη(μιας και δεν θα προφυλάσσεται από τους κινδύνους, εξαιτίας της απώλειας του συναισθήματος του φόβου) και δεν θα πετύχει τίποτα(αφού δεν θα κυνηγά κάποιον στόχο, εξαιτίας της απουσίας του συναισθήματος της ελπίδας). Θα ζει μια άσκοπη κι ασήμαντη ζωή, χειρότερη κι από ζώου, αφού κι αυτά νοιώθουν ελπίδα και φόβο. Το καλύτερο λοιπόν είναι, όπως τονίστηκε και στα δοκίμια για το μέτρο και την αυτοσυγκράτηση, να υπάρχει μέτρο σε αυτά τα δύο συναισθήματα και ο άνθρωπος να τα νοιώθει στο βαθμό που θα είναι δημιουργικά κι όχι στο βαθμό που θα ελέγχεται από αυτά.
Πλησιάζοντας στο τέλος, μου μένει να απαντήσω σε ένα ερώτημα που παρέλειψα προηγουμένως. Γιατί οι άνθρωποι κάνουν πράγματα που ξέρουν ότι τους βλάπτουν, όπως το κάπνισμα και, συνεπώς, γιατί δεν κάνουν και κάποια πράγματα που ξέρουν ότι τους ωφελούν, όπως η γυμναστική. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι σχετικά απλή κι έχει να κάνει με έναν -σχεδόν-απαράβατο νόμο στη ζωή: ό,τι κι αν κάνεις, υπάρχουν πράγματα που κερδίζεις και πράγματα που χάνεις. Συνεπώς, η προσπάθεια να κερδίσει κανείς κάτι είναι ταυτόχρονα και προσπάθεια να χάσει κάτι άλλο. Έτσι συνήθως η ελπίδα κι ο φόβος υπάρχουν ταυτόχρονα[εκτός αν μια πράξη δεν μπορεί να καταλήξει στην απόκτηση (δεν υπάρχει λοιπόν ελπίδα) ή στην απώλεια(επομένως δεν υπάρχει φόβος) ενός επιθυμητού, για τον άνθρωπο, πράγματος]. Για παράδειγμα, όταν κάποιος κάνει γυμναστική χάνει πρωτίστως ενέργεια και δευτερευόντως χρόνο, αλλά κερδίζει ένα σώμα υγιές και δυνατό. Έτσι κι όταν καπνίζει κερδίζει <<ευχαρίστηση>> και χάνει την υγεία του. Και μπορεί προηγουμένως να είπα ότι η ελπίδα κι ο φόβος είναι το ίδιο δυνατά συναισθήματα, αυτό όμως ισχύει στην περίπτωση που αυτό που ελπίζει κάποιος να κερδίσει κι αυτό που φοβάται ότι θα χάσει είναι το ίδιο σημαντικά γι'αυτόν. Όπως είναι λογικό, αν αυτό που ελπίζει ότι θα κερδίσει είναι πιο σημαντικό για αυτόν από αυτό που φοβάται ότι θα χάσει, τότε η ελπίδα είναι μεγαλύτερη από το φόβο κι αντίστροφα. Αυτό λοιπόν, πιστεύω, απαντάει στο ερώτημα. Ο λόγος που κάποιος μπορεί να μην κάνει κάτι που ξέρει ότι θα του αποφέρει κάτι και κάνει κάτι που ξέρει ότι θα του στερήσει κάτι είναι ότι αυτό που φοβάται ότι θα χάσει κι αυτό που ελπίζει να κερδίσει αντίστοιχα είναι πιο σημαντικά για αυτόν. Έτσι, όσοι καπνίζουν το κάνουν γιατί η <<ευχαρίστηση>> που θα τους προσφέρει αυτή η πράξη είναι(για αυτούς) πιο σημαντική από την υγεία που θα τους στερήσει(αυτό βέβαια ισχύει για όσους ξέρουν τις επιπτώσεις που έχει το κάπνισμα-όσοι δεν ξέρουν δε φοβούνται κάτι). Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς καλή κριτική ικανότητα(και γνώσεις, ένα από τα πνευματικά αγαθά από τα οποία εξαρτάται η κριτική ικανότητα) ώστε να μπορεί να κρίνει σωστά πιο είναι σημαντικότερο, αυτό που θα κερδίσει ή αυτό που θα χάσει, ώστε να αποφασίσει σωστά τι πρέπει να κάνει και τι όχι, και να επιζητά το μέτρο, την λύση που αποφέρει επαρκή κέρδη στον άνθρωπο με τις ελάχιστες δυνατές απώλειες.
Θέλω να πιστεύω ότι πέτυχα το στόχο μου, ο οποίος ήταν να προσδιορίσω τα κίνητρα των ανθρωπίνων αποφάσεων, οι οποίες υποκινούνται από την ελπίδα για κέρδος κάποιου πράγματος ή το φόβο για την απώλεια ενός άλλου(ανάλογα με το τι υπερισχύει, επειδή τις περισσότερες φορές υπάρχουν και τα δύο ταυτόχρονα). Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι φόβος κι ελπίδα είναι δύο συναισθήματα εξίσου σημαντικά και δυνατά, τα οποία μπορούν να ωφελήσουν εξίσου τον άνθρωπο, αν τα αισθάνεται με μέτρο.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου