Όλες οι κοινωνίες έχουν νόμους, οι οποίοι ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των μελών τους. Ένα χαρακτηριστικό των νόμων είναι ότι επιβάλλουν πρότυπα συμπεριφοράς απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι η τήρησή τους είναι απαραίτητη, αφού,
όταν κάποιος τους παραβεί, τιμωρείται. Κι όσο κι αν υπάρχουν αρκετά
παραδείγματα ότι η απόδοση του ανθρώπου που κάνει κάτι εξαναγκαζόμενος
πέφτει, ανάλογα με την υπερηφάνειά του, οι νόμοι είναι απαραίτητο να
υπάρχουν, μιας και διαφορετικά η κοινωνία θα μετατρεπόταν σε ζούγκλα κι ο
καθένας θα έκανε ότι ήθελε. Επομένως, αν κι οι νόμοι περιορίζουν τους
ανθρώπους, είναι απαραίτητοι για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Όλη
αυτή την αναφορά στους νόμους, οι οποίοι αποτελούν τυπική μορφή
κοινωνικού εξαναγκασμού, την κάνω θέλοντας να τους αντιδιαστέλλω με τις
δύο μορφές άτυπου κοινωνικού εξαναγκασμού, στις οποίες θα αναφερθώ στη
συνέχεια.
Η πρώτη από τις δύο μορφές άτυπου κοινωνικού εξαναγκασμού είναι ο δηθενισμός. Όπως μπορεί κανείς να καταλάβει, λόγω της ετυμολογικής συγγένειας της λέξης με το επίρρημα δήθεν, το οποίο συμβολίζει κάτι το ψεύτικο, το μη ειλικρινές, ο δηθενισμός είναι μια τάση των ανθρώπων να μη δείχνουν τον πραγματικό τους εαυτό και να μην κάνουν αυτό που θέλουν πραγματικά, αλλά αντίθετα να λένε και να πράττουν σύμφωνα με αυτό που θέλουν οι πολλοί, η κοινωνία. Είναι αυτά τα γνωστά <<πρέπει>>, τα οποία υπάρχουν μόνο κατ' όνομα, αφού κατ' ουσίαν κανείς δεν επιβάλλει αυτές τις συμπεριφορές, ούτε και θα τιμωρεί αυτόν που δεν τις υιοθετεί. Τα μόνα <<πρέπει>> που υπάρχουν είναι αυτά που επιβάλλονται από τους νόμους, τα οποία όμως είναι απαραίτητα, αφού η ύπαρξή τους είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη της κοινωνίας. Έτσι ο άνθρωπος-θύμα του δηθενισμού, είναι δυστυχισμένος, αφού δεν πράττει όπως ο ίδιος θέλει και είναι εγκλωβισμένος σε αυτόν το φαύλο κύκλο των πρέπει, μέσα από τον οποίο θυσιάζει τη δική του ευτυχία, για να προσφέρει στους άλλους απλή ικανοποίηση, στην καλύτερη περίπτωση,αφού η ευτυχία στους άλλους προσφέρεται με άλλους τρόπους, όχι με αυτούς που υποδεικνύουν τα <<πρέπει>>. Ένα λοιπόν ακόμα χαρακτηριστικό του δηθενισμού είναι ότι ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι αυτό που κάνει(ή δεν κάνει) δεν είναι αποτέλεσμα δικής του προαίρεσης, αλλά αποτέλεσμα επιβολής των διαθέσεων των άλλων. Αυτός άλλωστε είναι κι ο λόγος που ο άνθρωπος αυτός νοιώθει εγκλωβισμένος και δυστυχής.
Γιατί όμως οι άνθρωποι συνεχίζουν να πράττουν σύμφωνα με τα <<πρέπει>> και δεν αρχίζουν να ζουν όπως θέλουν οι ίδιοι, χωρίς να νοιάζονται για το τι θα πουν οι άλλοι; Οι βασικοί λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι τρεις. Ο πρώτος(και σημαντικότερος) είναι ο φόβος της απόρριψης. Ο φόβος αυτός είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος φόβος που διακατέχει τον άνθρωπο, πίσω μονάχα από το φόβο του θανάτου. Ειδικά οι σημερινοί άνθρωποι, στην πλειονότητά τους, θα έκαναν τα πάντα για να εξασφαλίσουν την αποδοχή των άλλων ανθρώπων και δε φοβούνται να θυσιάσουν και την ελευθερία τους στο βωμό της μη ουσιαστικής συντροφικότητας(η ουσιαστική δεν εξαρτάται από την υπακοή στα <<πρέπει>> και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι άνθρωποι που συναντάμε υπακούουν στα πρέπει, ελάχιστοι όμως γίνονται φίλοι μας). Έτσι δεν τολμούν να εναντιωθούν στα προβεβλημένα από την κοινωνία πρότυπα συμπεριφοράς, καθώς φοβούνται ότι, αν το κάνουν, θα μείνουν μόνοι τους. Ο δεύτερος λόγος που οι άνθρωποι πέφτουν θύματα του δηθενισμού είναι η άγνοιά τους σχετικά με τον τρόπο οικοδόμησης σοβαρών κι ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων. Για κάποιο παράξενο λόγο, οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι με τα ψέμματα και την υποκρισία κανείς δεν πρόκειται να γίνει φίλος τους κι ότι το μόνο που πετυχαίνουν είναι να καθυστερήσουν τη στιγμή που θα έρθουν σε ολική ρήξη. Γιατί κάποια στιγμή τα άτομα με τα οποία συναναστρέφονται θα καταλάβουν τον αληθινό τους χαρακτήρα κι, αν δεν τους αρέσει, θα απομακρυνθούν από αυτούς έτσι κι αλλιώς. Έτσι, οι άνθρωποι προσπαθούν μάταια να κάνουν φίλους υποκρινόμενοι προσωπικότητες που αρέσουν σε αυτούς. Τέλος ένα τρίτο αίτιο του δηθενισμού είναι η επιθυμία των ανθρώπων να κερδίσουν κάτι(υλικό, συναισθηματικό ή πνευματικό) από τα άτομα με τα οποία συναναστρέφονται. Αν λοιπόν δεν μπορούν να τα δελεάσουν με κάποιον άλλο τρόπο ώστε να τους το προσφέρουν, τότε επιχειρούν να το κάνουν μέσω του δηθενισμού, μέσω της προσπάθειας να κάνουν τους άλλους να τους συμπαθήσουν, συμπεριφερόμενοι με τον τρόπο που αρέσει στο θύμα τους.
Ο δηθενισμός έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο. Η βασικότερη από όλες είναι ότι τον εγκλωβίζει σε ένα φαύλο κύκλο, να ικανοποιεί δηλαδή τους άλλους, τους πολλούς, κάνοντας πράγματα, εκ των οποίων τα περισσότερα δεν τα θέλει. Έτσι του στερεί την ελευθερία του, ένα από τα σπουδαιότερα αγαθά, χωρίς το οποίο ο άνθρωπος είναι αδύνατον να είναι πραγματικά ευτυχισμένος και, ακόμα κι όταν κάποια στιγμή πράξει αντίθετα με τα κατεστημένα, τον κάνει να αισθάνεται τύψεις για πράξεις, στην πλειονότητά τους ηθικά σωστές, μόνο και μόνο επειδή δεν αρέσουν στους πολλούς και δεν συμβαδίζουν με τα <<πρέπει>> της κοινωνίας. Επίσης, ο δηθενισμός δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να δημιουργήσει δυνατές και σταθερές σχέσεις με τους συνανθρώπους του. Αυτό συμβαίνει διότι μια δυνατή σχέση βασίζεται σε άλλα πράγματα, κι όχι σε αυτά που ζητάει η σημερινή κοινωνία από τα μέλη της. Ένα από αυτά τα πράγματα είναι κι η ειλικρίνεια, πλήρως αντίθετη με το δηθενισμό, αφού, για να συμπαθήσεις κάποιον και να τον κάνεις π.χ. φίλο σου, πρέπει να έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Επομένως, αν ένας, πρώτος, άνθρωπος θέλει για φίλο του κάποιο ευγενικό άτομο και κάποιος άλλος θέλει να γίνει φίλος του πρώτου και δεν είναι ευγενικός , θα επιδιώξει να του περάσει την εντύπωση ότι είναι ευγενικός, θα παριστάνει δηλαδή τον δήθεν ευγενικό. Κι αν και ο δεύτερος θα πετύχει μάλλον αρχικά το σκοπό του, κάποια στιγμή θα βγει στην επιφάνεια ο αληθινός του χαρακτήρας και η φιλία θα διαλυθεί, αφού θα έχει χαθεί η εμπιστοσύνη του πρώτου για τον δεύτερο. Έτσι ο δεύτερος θα έχει χάσει αρκετό χρόνο και θα έχει καταπιεστεί, προσπαθώντας να γίνει φίλος κάποιου με τον οποίο διαφέρουν σε σημείο που να είναι αδύνατο να συνυπάρξουν. Τέλος, ένα ακόμη πολύ αρνητικό επακόλουθο του δηθενισμού είναι ότι πλέον έχει χαθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό η εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων, αφού ο ένας δεν ξέρει αν ο άλλος που έχει απέναντί του φέρεται ειλικρινά ή υποκρίνεται. Έχει λοιπόν χαθεί η αγνότητα κι η εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις κι έχει κυριαρχήσει η δυσπιστία κι η καχυποψία, οι οποίες έχουν για τις ανθρώπινες σχέσεις την ίδια επίδραση που έχει ο καρκίνος ή ο ιός του AIDS για τον ανθρώπινο οργανισμό. Σταδιακή εξασθένιση και τελικά ολοκληρωτική καταστροφή.
Ας δούμε λοιπόν τώρα και τη δεύτερη μορφή άτυπου κοινωνικού εξαναγκασμού, η οποία είναι κατά κάποιον τρόπο απόρροια του δηθενισμού, αλλά, στην ουσία της, μια πολύ πιο νοσηρή κατάσταση. Η δεύτερη μορφή κοινωνικού εξαναγκασμού είναι η μαζοποίηση. Μαζοποίηση είναι η, ασυναίσθητη πολλές φορές, τάση των ανθρώπων μιας κοινωνίας να γίνονται μια ομοιόμορφη μάζα, να εξαλείφουν τις όποιες μεταξύ τους διαφορές και να περιθωριοποιούν, σα φορείς κάποιας επικίνδυνης μεταδοτικής ασθένειας, όσους θελήσουν να διατηρήσουν τη διαφορετικότητά τους. Ο λόγος που η μορφή αυτή είναι μια πιο νοσηρή κατάσταση από το δηθενισμό είναι ότι, στην περίπτωση αυτή, οι άνθρωποι δεν δρουν ενάντια στη θέλησή τους, όπως στο δηθενισμό, αλλά επιδιώκουν να ταυτιστούν με το σύνολο, χωρίς μερικές φορές να συνειδητοποιούν καν την τάση τους αυτή. Βέβαια ο εκούσιος χαρακτήρας της μαζοποίησης, σήμα της πλήρους εξαθλίωσης των μελών μιας κοινωνίας, δε σημαίνει ότι αυτή η μορφή κοινωνικού εξαναγκασμού δεν καταπατά την ελευθερία του ατόμου. Κι εδώ η ατομική ελευθερία καταπατείται, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση που το άτομο δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, με μόνη προϋπόθεση να σέβεται τους άλλους, και μάλιστα στη μαζοποίηση υπάρχει κι έλλειψη πνευματικής ελευθερίας, αφού μέσω αυτής της διαδικασίας, της άκριτης μίμησης των πολλών, το μυαλό του ανθρώπου εξασθενεί σε τεράστιο βαθμό και έτσι δεν είναι ούτε το σώμα, αλλά και ούτε το μυαλό των ατόμων ελεύθερο.
Η μαζοποίηση έχει το βασικότερο αίτιό της στην τάση του ανθρώπου να συναναστρέφεται με άλλους. Δηλαδή, οι άνθρωποι που προσπαθούν να γίνουν ένα με τη μάζα το κάνουν για δύο λόγους. Ο ένας είναι γιατί θεωρούν ότι έτσι θα μπορέσουν να κάνουν πολλούς φίλους και να γίνουν αποδεκτοί από το κοινωνικό σύνολο και, αντίστροφα, ο δεύτερος είναι ότι πιστεύουν, σωστά σε κάποιο βαθμό, ότι, αν τολμήσουν να διαφοροποιηθούν θα απομονωθούν από τους άλλους. Αυτό βέβαια που αγνοούν και τους κάνει να πιστεύουν αυτά τα δύο είναι ότι κανένα καλό φίλο δε θα κάνουν μόνο και μόνο επειδή ταιριάζουν σε όλα μαζί του και, αντίστροφα, ότι κανένα καλό φίλο δε θα χάσουν επειδή διαφέρουν σε κάποια πράγματα(εκτός κι αν πρόκειται για άκρως σοβαρά θέματα, αλλά και πάλι, αν είναι έτσι, δεν θα πρέπει να θυσιάσουν τη γνώμη τους για να κάνουν κάποιο φίλο, εκτός κι αν αυτό το άτομο τους αποδείξει ότι κάνουν λάθος). Η δεύτερη αιτία της μαζοποίησης έγκειται στην πνευματική κατάπτωση των ημερών μας. Οι περισσότεροι άνθρωποι στις μέρες μας στερούνται παιδείας και κυρίως, στην προκειμένη περίπτωση, κριτικής ικανότητας. Είναι λοιπόν πολύ εύκολο να γίνουν μάζα, όχλος, όπου θα υπάρξει τάση για απόλυτη ταύτιση σε όλα σχεδόν τα θέματα κι ακόμη κι οι διαφορές που θα υπάρχουν να μην είναι ουσιαστικές(π.χ. δεν υποστηρίζουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ομάδα ούτε την ίδια κομματική παράταξη, η στάση τους όμως απέναντι στον αθλητισμό ή την πολιτική είναι εν πολλοίς όμοια). Παράλληλα με αυτό, οι σημερινοί άνθρωποι βαριούνται να σκεφτούν όσο τίποτα άλλο κι έτσι, σε αρκετές περιπτώσεις, αρκούνται στο να δεχτούν άκριτα τις απόψεις που προβάλλει η κοινωνία και δέχονται οι πολλοί. Τέλος, για το φαινόμενο της μαζοποίησης ευθύνονται κι οι πολιτικοί ηγέτες, οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να χειραγωγήσουν ευκολότερα τους πολίτες, προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποδυναμώσουν την κριτική τους ικανότητα και να τους κάνουν ένα όχλο, τον οποίο θα καθοδηγούν όπως τους συμφέρει, μέσα από επιδέξια ψυχολογικά τερτίπια.
Η μαζοποίηση έχει σοβαρότερες επιπτώσεις από το δηθενισμό. Κατ'αρχήν είναι η μητέρα του ρατσισμού. Κι όχι μόνο στις συνηθέστερες μορφές του, αλλά του ρατσισμού απέναντι σε κάθετί το διαφορετικό. Η δομή της μαζοποιημένης κοινωνίας είναι τέτοια ώστε να περιθωριοποιείται, εώς και να καταστρέφεται, η όποια διαφορετικότητα. Αυτό είναι κάτι πολύ κακό, αφού η διαφορετικότητα μεταξύ των ανθρώπων, στις απόψεις και τη συμπεριφορά, είναι τόσο φυσιολογική όσο και η διαφορετικότητα στην εμφάνιση(βέβαια μέχρι και για την εμφάνιση παρατηρείται αρκετές φορές ρατσισμός). Άλλωστε, για να υπάρχει πχ ο γενναίος πρέπει να υπάρχει και ο δειλός ή λιγότερο γενναίος. Αν όλοι αντιμετωπίζαμε με θάρρος τον κίνδυνο, αυτό δε θα είχε καμιά αξία(για θέματα διαφορετικότητας-ρατσισμού θα αναφερθώ στο μέλλον). Μια ακόμη σοβαρή επίπτωση της μαζοποίησης είναι η αποβλάκωση των ανθρώπων που την υφίστανται. Όταν ένας άνθρωπος δεν σκέφτεται και δεν κρίνει μόνος του τι είναι σωστό και καλό να κάνει και τι όχι, αλλά απλώς συμμερίζεται τις απόψεις και τα γούστα της μάζας, τότε, όπως είναι λογικό, η κριτική του ικανότητα εξασθενεί σε βαθμό ανυπαρξίας. Έτσι ο άνθρωπος που στερείται ικανοποιητικής κριτικής ικανότητας δεν μπορεί, παρά μόνο με τη βοήθεια της τύχης, να λειτουργήσει ως γονέας, ως φίλος, ως πολίτης. Επιπλέον, υπάρχει και μια ακόμη επίπτωση, ακόμα περισσότερο πρακτική. Αυτή έχει να κάνει με το γεγονός ότι σπάνια οι <<πολλοί>>, η μάζα, οι οποίοι στερούνται κριτικής ικανότητας, έχουν δίκιο. Στα περισσότερα και σοβαρότερα θέματα η κοινή γνώμη πλανάται. Αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς από την κατάντια στην οποία έχουν περιπέσει οι περισσότερες μαζοποιημένες ανθρώπινες κοινωνίες. Αν η μάζα κρίνει σωστά, αυτό δε δικαιολογείται. Την καλή κρίση κι αντίληψη των πραγμάτων τη διαθέτουν οι λίγοι, που έχουν το θάρρος να διαφοροποιηθούν, αυτοί που, αντί να γίνονται παραδείγματα προς μίμηση, περιθωριοποιούνται και κατακρίνονται. Επομένως, λογικό συμπέρασμα είναι ότι η κρίση της μάζας τις περισσότερες φορές είναι λανθασμένη. Δηλαδή, όχι μόνο δε ζουν ελεύθερα, αλλά οι άνθρωποι που τη συναπαρτίζουν παρασύρονται όλοι και σε λάθος επιλογές, οι οποίες έχουν, όπως φαίνεται κι εκ του αποτελέσματος καταστροφικές συνέπειες.
Ο άνθρωπος είναι ένα ον που είναι προορισμένο από τη φύση του να ζει ελεύθερο. Ουσιαστικά ελεύθερο, όχι μόνο θεωρητικά. Αν δε ζει ελεύθερο, εναντιώνεται στη φύση του(αλλοτρίωση) κι, όπως το κάθε ον που το κάνει αυτό, είναι δυστυχισμένο. Κι αν κι έχουν γίνει ορισμένα μεγάλα βήματα για την προστασία του ανθρώπου στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως η εξαφάνιση της δουλείας, οι άνθρωποι ακόμα δεν είναι ελεύθεροι. Και δε θα είναι μέχρι να ξεπεράσουν το φόβο της απόρριψης για πράξεις ηθικά σωστές, απλώς και μόνο επειδή τα <<πρέπει>> της κοινωνίας δεν τις δέχονται(δηθενισμός) και μέχρι να αποκτήσουν παιδεία, που θα τους δώσει την καλή κρίση, ώστε να μπορούν να κρίνουν οι ίδιοι τι είναι καλό και τι όχι και να μην περιμένουν από τους άλλους(αν και θα πρέπει να ακούνε και τις άλλες απόψεις και να μην τις απορρίπτουν εκ προοιμίου), αγάπη για την απαραίτητη διαφορετικότητα και ελευθερία από τα δεσμά της μαζοποίησης, αφού, δυστυχώς, οι σημερινοί άνθρωποι δεν έχουν τίποτα από τα δύο(οι περισσότεροι είναι θύματα και της μαζοποίησης και του δηθενισμού)...
Homo Cogitans
Η πρώτη από τις δύο μορφές άτυπου κοινωνικού εξαναγκασμού είναι ο δηθενισμός. Όπως μπορεί κανείς να καταλάβει, λόγω της ετυμολογικής συγγένειας της λέξης με το επίρρημα δήθεν, το οποίο συμβολίζει κάτι το ψεύτικο, το μη ειλικρινές, ο δηθενισμός είναι μια τάση των ανθρώπων να μη δείχνουν τον πραγματικό τους εαυτό και να μην κάνουν αυτό που θέλουν πραγματικά, αλλά αντίθετα να λένε και να πράττουν σύμφωνα με αυτό που θέλουν οι πολλοί, η κοινωνία. Είναι αυτά τα γνωστά <<πρέπει>>, τα οποία υπάρχουν μόνο κατ' όνομα, αφού κατ' ουσίαν κανείς δεν επιβάλλει αυτές τις συμπεριφορές, ούτε και θα τιμωρεί αυτόν που δεν τις υιοθετεί. Τα μόνα <<πρέπει>> που υπάρχουν είναι αυτά που επιβάλλονται από τους νόμους, τα οποία όμως είναι απαραίτητα, αφού η ύπαρξή τους είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη της κοινωνίας. Έτσι ο άνθρωπος-θύμα του δηθενισμού, είναι δυστυχισμένος, αφού δεν πράττει όπως ο ίδιος θέλει και είναι εγκλωβισμένος σε αυτόν το φαύλο κύκλο των πρέπει, μέσα από τον οποίο θυσιάζει τη δική του ευτυχία, για να προσφέρει στους άλλους απλή ικανοποίηση, στην καλύτερη περίπτωση,αφού η ευτυχία στους άλλους προσφέρεται με άλλους τρόπους, όχι με αυτούς που υποδεικνύουν τα <<πρέπει>>. Ένα λοιπόν ακόμα χαρακτηριστικό του δηθενισμού είναι ότι ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι αυτό που κάνει(ή δεν κάνει) δεν είναι αποτέλεσμα δικής του προαίρεσης, αλλά αποτέλεσμα επιβολής των διαθέσεων των άλλων. Αυτός άλλωστε είναι κι ο λόγος που ο άνθρωπος αυτός νοιώθει εγκλωβισμένος και δυστυχής.
Γιατί όμως οι άνθρωποι συνεχίζουν να πράττουν σύμφωνα με τα <<πρέπει>> και δεν αρχίζουν να ζουν όπως θέλουν οι ίδιοι, χωρίς να νοιάζονται για το τι θα πουν οι άλλοι; Οι βασικοί λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι τρεις. Ο πρώτος(και σημαντικότερος) είναι ο φόβος της απόρριψης. Ο φόβος αυτός είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος φόβος που διακατέχει τον άνθρωπο, πίσω μονάχα από το φόβο του θανάτου. Ειδικά οι σημερινοί άνθρωποι, στην πλειονότητά τους, θα έκαναν τα πάντα για να εξασφαλίσουν την αποδοχή των άλλων ανθρώπων και δε φοβούνται να θυσιάσουν και την ελευθερία τους στο βωμό της μη ουσιαστικής συντροφικότητας(η ουσιαστική δεν εξαρτάται από την υπακοή στα <<πρέπει>> και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι άνθρωποι που συναντάμε υπακούουν στα πρέπει, ελάχιστοι όμως γίνονται φίλοι μας). Έτσι δεν τολμούν να εναντιωθούν στα προβεβλημένα από την κοινωνία πρότυπα συμπεριφοράς, καθώς φοβούνται ότι, αν το κάνουν, θα μείνουν μόνοι τους. Ο δεύτερος λόγος που οι άνθρωποι πέφτουν θύματα του δηθενισμού είναι η άγνοιά τους σχετικά με τον τρόπο οικοδόμησης σοβαρών κι ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων. Για κάποιο παράξενο λόγο, οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι με τα ψέμματα και την υποκρισία κανείς δεν πρόκειται να γίνει φίλος τους κι ότι το μόνο που πετυχαίνουν είναι να καθυστερήσουν τη στιγμή που θα έρθουν σε ολική ρήξη. Γιατί κάποια στιγμή τα άτομα με τα οποία συναναστρέφονται θα καταλάβουν τον αληθινό τους χαρακτήρα κι, αν δεν τους αρέσει, θα απομακρυνθούν από αυτούς έτσι κι αλλιώς. Έτσι, οι άνθρωποι προσπαθούν μάταια να κάνουν φίλους υποκρινόμενοι προσωπικότητες που αρέσουν σε αυτούς. Τέλος ένα τρίτο αίτιο του δηθενισμού είναι η επιθυμία των ανθρώπων να κερδίσουν κάτι(υλικό, συναισθηματικό ή πνευματικό) από τα άτομα με τα οποία συναναστρέφονται. Αν λοιπόν δεν μπορούν να τα δελεάσουν με κάποιον άλλο τρόπο ώστε να τους το προσφέρουν, τότε επιχειρούν να το κάνουν μέσω του δηθενισμού, μέσω της προσπάθειας να κάνουν τους άλλους να τους συμπαθήσουν, συμπεριφερόμενοι με τον τρόπο που αρέσει στο θύμα τους.
Ο δηθενισμός έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο. Η βασικότερη από όλες είναι ότι τον εγκλωβίζει σε ένα φαύλο κύκλο, να ικανοποιεί δηλαδή τους άλλους, τους πολλούς, κάνοντας πράγματα, εκ των οποίων τα περισσότερα δεν τα θέλει. Έτσι του στερεί την ελευθερία του, ένα από τα σπουδαιότερα αγαθά, χωρίς το οποίο ο άνθρωπος είναι αδύνατον να είναι πραγματικά ευτυχισμένος και, ακόμα κι όταν κάποια στιγμή πράξει αντίθετα με τα κατεστημένα, τον κάνει να αισθάνεται τύψεις για πράξεις, στην πλειονότητά τους ηθικά σωστές, μόνο και μόνο επειδή δεν αρέσουν στους πολλούς και δεν συμβαδίζουν με τα <<πρέπει>> της κοινωνίας. Επίσης, ο δηθενισμός δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να δημιουργήσει δυνατές και σταθερές σχέσεις με τους συνανθρώπους του. Αυτό συμβαίνει διότι μια δυνατή σχέση βασίζεται σε άλλα πράγματα, κι όχι σε αυτά που ζητάει η σημερινή κοινωνία από τα μέλη της. Ένα από αυτά τα πράγματα είναι κι η ειλικρίνεια, πλήρως αντίθετη με το δηθενισμό, αφού, για να συμπαθήσεις κάποιον και να τον κάνεις π.χ. φίλο σου, πρέπει να έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Επομένως, αν ένας, πρώτος, άνθρωπος θέλει για φίλο του κάποιο ευγενικό άτομο και κάποιος άλλος θέλει να γίνει φίλος του πρώτου και δεν είναι ευγενικός , θα επιδιώξει να του περάσει την εντύπωση ότι είναι ευγενικός, θα παριστάνει δηλαδή τον δήθεν ευγενικό. Κι αν και ο δεύτερος θα πετύχει μάλλον αρχικά το σκοπό του, κάποια στιγμή θα βγει στην επιφάνεια ο αληθινός του χαρακτήρας και η φιλία θα διαλυθεί, αφού θα έχει χαθεί η εμπιστοσύνη του πρώτου για τον δεύτερο. Έτσι ο δεύτερος θα έχει χάσει αρκετό χρόνο και θα έχει καταπιεστεί, προσπαθώντας να γίνει φίλος κάποιου με τον οποίο διαφέρουν σε σημείο που να είναι αδύνατο να συνυπάρξουν. Τέλος, ένα ακόμη πολύ αρνητικό επακόλουθο του δηθενισμού είναι ότι πλέον έχει χαθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό η εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων, αφού ο ένας δεν ξέρει αν ο άλλος που έχει απέναντί του φέρεται ειλικρινά ή υποκρίνεται. Έχει λοιπόν χαθεί η αγνότητα κι η εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις κι έχει κυριαρχήσει η δυσπιστία κι η καχυποψία, οι οποίες έχουν για τις ανθρώπινες σχέσεις την ίδια επίδραση που έχει ο καρκίνος ή ο ιός του AIDS για τον ανθρώπινο οργανισμό. Σταδιακή εξασθένιση και τελικά ολοκληρωτική καταστροφή.
Ας δούμε λοιπόν τώρα και τη δεύτερη μορφή άτυπου κοινωνικού εξαναγκασμού, η οποία είναι κατά κάποιον τρόπο απόρροια του δηθενισμού, αλλά, στην ουσία της, μια πολύ πιο νοσηρή κατάσταση. Η δεύτερη μορφή κοινωνικού εξαναγκασμού είναι η μαζοποίηση. Μαζοποίηση είναι η, ασυναίσθητη πολλές φορές, τάση των ανθρώπων μιας κοινωνίας να γίνονται μια ομοιόμορφη μάζα, να εξαλείφουν τις όποιες μεταξύ τους διαφορές και να περιθωριοποιούν, σα φορείς κάποιας επικίνδυνης μεταδοτικής ασθένειας, όσους θελήσουν να διατηρήσουν τη διαφορετικότητά τους. Ο λόγος που η μορφή αυτή είναι μια πιο νοσηρή κατάσταση από το δηθενισμό είναι ότι, στην περίπτωση αυτή, οι άνθρωποι δεν δρουν ενάντια στη θέλησή τους, όπως στο δηθενισμό, αλλά επιδιώκουν να ταυτιστούν με το σύνολο, χωρίς μερικές φορές να συνειδητοποιούν καν την τάση τους αυτή. Βέβαια ο εκούσιος χαρακτήρας της μαζοποίησης, σήμα της πλήρους εξαθλίωσης των μελών μιας κοινωνίας, δε σημαίνει ότι αυτή η μορφή κοινωνικού εξαναγκασμού δεν καταπατά την ελευθερία του ατόμου. Κι εδώ η ατομική ελευθερία καταπατείται, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση που το άτομο δεν μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, με μόνη προϋπόθεση να σέβεται τους άλλους, και μάλιστα στη μαζοποίηση υπάρχει κι έλλειψη πνευματικής ελευθερίας, αφού μέσω αυτής της διαδικασίας, της άκριτης μίμησης των πολλών, το μυαλό του ανθρώπου εξασθενεί σε τεράστιο βαθμό και έτσι δεν είναι ούτε το σώμα, αλλά και ούτε το μυαλό των ατόμων ελεύθερο.
Η μαζοποίηση έχει το βασικότερο αίτιό της στην τάση του ανθρώπου να συναναστρέφεται με άλλους. Δηλαδή, οι άνθρωποι που προσπαθούν να γίνουν ένα με τη μάζα το κάνουν για δύο λόγους. Ο ένας είναι γιατί θεωρούν ότι έτσι θα μπορέσουν να κάνουν πολλούς φίλους και να γίνουν αποδεκτοί από το κοινωνικό σύνολο και, αντίστροφα, ο δεύτερος είναι ότι πιστεύουν, σωστά σε κάποιο βαθμό, ότι, αν τολμήσουν να διαφοροποιηθούν θα απομονωθούν από τους άλλους. Αυτό βέβαια που αγνοούν και τους κάνει να πιστεύουν αυτά τα δύο είναι ότι κανένα καλό φίλο δε θα κάνουν μόνο και μόνο επειδή ταιριάζουν σε όλα μαζί του και, αντίστροφα, ότι κανένα καλό φίλο δε θα χάσουν επειδή διαφέρουν σε κάποια πράγματα(εκτός κι αν πρόκειται για άκρως σοβαρά θέματα, αλλά και πάλι, αν είναι έτσι, δεν θα πρέπει να θυσιάσουν τη γνώμη τους για να κάνουν κάποιο φίλο, εκτός κι αν αυτό το άτομο τους αποδείξει ότι κάνουν λάθος). Η δεύτερη αιτία της μαζοποίησης έγκειται στην πνευματική κατάπτωση των ημερών μας. Οι περισσότεροι άνθρωποι στις μέρες μας στερούνται παιδείας και κυρίως, στην προκειμένη περίπτωση, κριτικής ικανότητας. Είναι λοιπόν πολύ εύκολο να γίνουν μάζα, όχλος, όπου θα υπάρξει τάση για απόλυτη ταύτιση σε όλα σχεδόν τα θέματα κι ακόμη κι οι διαφορές που θα υπάρχουν να μην είναι ουσιαστικές(π.χ. δεν υποστηρίζουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ομάδα ούτε την ίδια κομματική παράταξη, η στάση τους όμως απέναντι στον αθλητισμό ή την πολιτική είναι εν πολλοίς όμοια). Παράλληλα με αυτό, οι σημερινοί άνθρωποι βαριούνται να σκεφτούν όσο τίποτα άλλο κι έτσι, σε αρκετές περιπτώσεις, αρκούνται στο να δεχτούν άκριτα τις απόψεις που προβάλλει η κοινωνία και δέχονται οι πολλοί. Τέλος, για το φαινόμενο της μαζοποίησης ευθύνονται κι οι πολιτικοί ηγέτες, οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να χειραγωγήσουν ευκολότερα τους πολίτες, προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποδυναμώσουν την κριτική τους ικανότητα και να τους κάνουν ένα όχλο, τον οποίο θα καθοδηγούν όπως τους συμφέρει, μέσα από επιδέξια ψυχολογικά τερτίπια.
Η μαζοποίηση έχει σοβαρότερες επιπτώσεις από το δηθενισμό. Κατ'αρχήν είναι η μητέρα του ρατσισμού. Κι όχι μόνο στις συνηθέστερες μορφές του, αλλά του ρατσισμού απέναντι σε κάθετί το διαφορετικό. Η δομή της μαζοποιημένης κοινωνίας είναι τέτοια ώστε να περιθωριοποιείται, εώς και να καταστρέφεται, η όποια διαφορετικότητα. Αυτό είναι κάτι πολύ κακό, αφού η διαφορετικότητα μεταξύ των ανθρώπων, στις απόψεις και τη συμπεριφορά, είναι τόσο φυσιολογική όσο και η διαφορετικότητα στην εμφάνιση(βέβαια μέχρι και για την εμφάνιση παρατηρείται αρκετές φορές ρατσισμός). Άλλωστε, για να υπάρχει πχ ο γενναίος πρέπει να υπάρχει και ο δειλός ή λιγότερο γενναίος. Αν όλοι αντιμετωπίζαμε με θάρρος τον κίνδυνο, αυτό δε θα είχε καμιά αξία(για θέματα διαφορετικότητας-ρατσισμού θα αναφερθώ στο μέλλον). Μια ακόμη σοβαρή επίπτωση της μαζοποίησης είναι η αποβλάκωση των ανθρώπων που την υφίστανται. Όταν ένας άνθρωπος δεν σκέφτεται και δεν κρίνει μόνος του τι είναι σωστό και καλό να κάνει και τι όχι, αλλά απλώς συμμερίζεται τις απόψεις και τα γούστα της μάζας, τότε, όπως είναι λογικό, η κριτική του ικανότητα εξασθενεί σε βαθμό ανυπαρξίας. Έτσι ο άνθρωπος που στερείται ικανοποιητικής κριτικής ικανότητας δεν μπορεί, παρά μόνο με τη βοήθεια της τύχης, να λειτουργήσει ως γονέας, ως φίλος, ως πολίτης. Επιπλέον, υπάρχει και μια ακόμη επίπτωση, ακόμα περισσότερο πρακτική. Αυτή έχει να κάνει με το γεγονός ότι σπάνια οι <<πολλοί>>, η μάζα, οι οποίοι στερούνται κριτικής ικανότητας, έχουν δίκιο. Στα περισσότερα και σοβαρότερα θέματα η κοινή γνώμη πλανάται. Αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς από την κατάντια στην οποία έχουν περιπέσει οι περισσότερες μαζοποιημένες ανθρώπινες κοινωνίες. Αν η μάζα κρίνει σωστά, αυτό δε δικαιολογείται. Την καλή κρίση κι αντίληψη των πραγμάτων τη διαθέτουν οι λίγοι, που έχουν το θάρρος να διαφοροποιηθούν, αυτοί που, αντί να γίνονται παραδείγματα προς μίμηση, περιθωριοποιούνται και κατακρίνονται. Επομένως, λογικό συμπέρασμα είναι ότι η κρίση της μάζας τις περισσότερες φορές είναι λανθασμένη. Δηλαδή, όχι μόνο δε ζουν ελεύθερα, αλλά οι άνθρωποι που τη συναπαρτίζουν παρασύρονται όλοι και σε λάθος επιλογές, οι οποίες έχουν, όπως φαίνεται κι εκ του αποτελέσματος καταστροφικές συνέπειες.
Ο άνθρωπος είναι ένα ον που είναι προορισμένο από τη φύση του να ζει ελεύθερο. Ουσιαστικά ελεύθερο, όχι μόνο θεωρητικά. Αν δε ζει ελεύθερο, εναντιώνεται στη φύση του(αλλοτρίωση) κι, όπως το κάθε ον που το κάνει αυτό, είναι δυστυχισμένο. Κι αν κι έχουν γίνει ορισμένα μεγάλα βήματα για την προστασία του ανθρώπου στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως η εξαφάνιση της δουλείας, οι άνθρωποι ακόμα δεν είναι ελεύθεροι. Και δε θα είναι μέχρι να ξεπεράσουν το φόβο της απόρριψης για πράξεις ηθικά σωστές, απλώς και μόνο επειδή τα <<πρέπει>> της κοινωνίας δεν τις δέχονται(δηθενισμός) και μέχρι να αποκτήσουν παιδεία, που θα τους δώσει την καλή κρίση, ώστε να μπορούν να κρίνουν οι ίδιοι τι είναι καλό και τι όχι και να μην περιμένουν από τους άλλους(αν και θα πρέπει να ακούνε και τις άλλες απόψεις και να μην τις απορρίπτουν εκ προοιμίου), αγάπη για την απαραίτητη διαφορετικότητα και ελευθερία από τα δεσμά της μαζοποίησης, αφού, δυστυχώς, οι σημερινοί άνθρωποι δεν έχουν τίποτα από τα δύο(οι περισσότεροι είναι θύματα και της μαζοποίησης και του δηθενισμού)...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου