Στο τέταρτο ψυχολογικό δοκίμιο, το οποίο είχε ως θέμα τη χαρά και τη λύπη, είχα αναφέρει μεταξύ άλλων ότι, πολλές φορές, οι άνθρωποι μπερδεύονται κι άλλα πράγματα νομίζουν ότι θέλουν κι άλλα θέλουν πραγματικά. Αλήθεια, υπάρχει μια μεγάλη σύγχυση στην εποχή μας, για τους περισσότερους ανθρώπους, σχετικά με το ποιες είναι οι πραγματικές τους επιθυμίες, οι πραγματικοί τους στόχοι, είτε οι ίδιοι το καταλαβαίνουν, είτε όχι. Σε αυτό μεγάλο ρόλο παίζουν χαρακτηριστικά της εποχής όπως η διαφήμιση κι η υποταγή στη συμπαγή μάζα, τα οποία δεν αφήνουν τους ανθρώπους να σκεφτούν διεξοδικά τι θέλουν και τους οδηγούν, πολύ συχνά, σε επιφανειακές επιθυμίες κι αποφάσεις. Και το πιο επικίνδυνο δεν είναι να νομίζει ο άνθρωπος ότι θέλει κάτι που πραγματικά δεν του είναι επιθυμητό(αφού αυτό δε συμβαίνει και τόσο συχνά), αλλά το να μπερδέψει τον πραγματικό στόχο(σκοπό) με το μέσο επίτευξής του(που ανάγεται σε "αυτοσκοπό"). Αυτό δυστυχώς είναι πολύ συχνό σήμερα και θα αποτελέσει το θέμα της σημερινής μου ανάρτησης.
Νομίζω πώς όλοι καταλαβαίνουμε την έννοια των λέξεων σκοπός-στόχος, καθώς κι ότι όλοι έχουμε αρκετούς. Όπως ανέφερα και στο τέταρτο ψυχολογικό δοκίμιο, η επίτευξη των σκοπών-στόχων που έχει ο κάθε άνθρωπος, είναι ο τρόπος να επιτύχει την πραγματική ευτυχία, το πιο πολύτιμο ίσως συναίσθημα, ή την (υποδεέστερη σε σχέση με την ευτυχία)ευχαρίστηση, αν πρόκειται για επιμέρους, εφήμερους ή δευτερεύοντες στόχους. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει ως στόχο ζωής να γίνει γιατρός και το πετύχει, τότε θα πετύχει και την ευτυχία(τουλάχιστον ως προς τον στόχο αυτό, γιατί λογικά θα έχει κι άλλους). Οι στόχοι κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικοί κι εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το μορφωτικό επίπεδο, το περιβάλλον του ανθρώπου, τα ενδιαφέροντά του. Επομένως, δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν σωστοί και λάθος στόχοι(εκτός φυσικά αν βλάπτουν τον άνθρωπο ή τους άλλους που υπάρχουν γύρω του). Όσον αφορά τους μεγάλους στόχους, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 3-5 και, ανάλογα με το πόσο σπουδαίοι είναι για αυτούς, ανάλογα είναι τα συναισθήματα ευτυχίας που νοιώθουν όταν τους πετύχουν ή δυστυχίας όταν αποτύχουν. Όσον αφορά τους μικρότερους, είναι περισσότεροι, εφήμεροι, και η επίτευξή τους δεν χαρίζει μόνιμο συναίσθημα ευφορίας.
Πολλές φορές όμως, για τους λόγους που ανέφερα στην πρώτη παράγραφο, οι άνθρωποι μπερδεύονται και συγχέουν τους στόχους με τον τρόπο επίτευξής τους. Συνεχίζοντας το προηγούμενο παράδειγμα, είναι πολύ πιθανό κάποιος να έχει όντως ως στόχο να γίνει γιατρός, να είναι αυτό που θέλει πραγματικά. Μπορεί όμως και να θέλει κάτι άλλο, το οποίο μπορεί να πετύχει αν γίνει γιατρός, πχ να βοηθάει τους άλλους ανθρώπους. Η αφοσίωσή του όμως στο στόχο να γίνει γιατρός να μην του επιτρέψει να καταλάβει τι θέλει πραγματικά, να μην του επιτρέψει να καταλάβει ότι αυτό καθαυτό δεν θα του χαρίσει την ευτυχία, όπως κι ότι μπορεί να πετύχει τον αληθινό του στόχο(να βοηθάει τους άλλους) και χωρίς να γίνει γιατρός. Έτσι, πολλοί άνθρωποι αναλώνονται κυνηγώντας κάποιον στόχο, ο οποίος είναι πολύ πιθανό να είναι και πολύ δύσκολος, κι, όταν τελικά τον καταφέρνουν, νοιώθουν πάλι ένα κενό, το οποίο δεν μπορούν να προσδιορίσουν(βέβαια δεν είναι ανάγκη να συμβεί αυτό, κάποιες φορές μπορεί να πετύχουν παράλληλα και τον πραγματικό τους στόχο, κι έτσι να μη νοιώσουν τίποτα). Και φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο στον επαγγελματικό τομέα. Μπορεί επίσης πχ κάποιος να θέλει να νοιώθει συντροφιά και στήριξη κι έτσι να έχει πολλούς φίλους, και να πιστεύει ότι ο στόχος του είναι να έχει πολλούς φίλους, αλλά παρ'όλ'αυτά να μην απολαμβάνει συντροφιά και στήριξη, κι έτσι να μην είναι χαρούμενος παρ'όλο που πιστεύει ότι έχει πετύχει το στόχο του. Τα μέσα επίτευξης στόχων τα οποία ανάγουμε σε στόχους ονομάζονται αυτοσκοποί.
Όσον αφορά την αιτία αυτής της σύγχυσης, έκανα ήδη μια μικρή αναφορά στον πρόλογο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι η πλήξη που νοιώθει ο σημερινός άνθρωπος στο θέμα της κατανόησης, τόσο των πραγμάτων και των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του, όσο και του ίδιου του εαυτού του. Ελάχιστοι άνθρωποι σήμερα έχουν πραγματικό "γνώθι σαυτόν", τουλάχιστον στην πλειοψηφία των θεμάτων που σχετίζονται με τον εαυτό τους. Άλλωστε, η σημερινή κοινωνία έχει τα θεμέλιά της ακριβώς εκεί, στην αποκήρυξη της σκέψης και της κατανόησης, αλλά κι οποιασδήποτε δραστηριότητας που είναι αφενός επίπονη κι αφετέρου δεν αποδίδει κάποιο υλικό ώφελος. Το δεύτερο επίπεδο είναι το επίπεδο των έτοιμων απαντήσεων. Στις μέρες μας, ο κάθε άνθρωπος δέχεται πολλά ερεθίσματα και του είναι πολύ εύκολο να δει τι γίνεται τριγύρω. Έχει ενωθεί σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό με τον έξω κόσμο. Επομένως, δέχεται, τόσο από τις διαφημίσεις, όσο και (κυρίως) από την κοινωνία πολλές επιρροές, σχετικά με το τι είναι σωστό και τι λάθος, τι είναι μεμπτό και τι αξιέπαινο. Αυτό, σε συνδυασμό με το πρώτο επίπεδο, ότι ο ίδιος δε σκέφτεται, πολύ συχνά τον οδηγεί σε λάθη. Επιστρέφοντας στο προηγούμενο παράδειγμα, ο άνθρωπος γίνεται γιατρός και πιστεύει ότι ο λόγος που το κάνει είναι για να έχει την αποδοχή και σχετικά υψηλές αμοιβές(θεωρητικά), οι οποίοι είναι οι λόγοι που προβάλλονται από την κοινωνία ως αξιόλογοι για να γίνει κάποιος γιατρός. Αν όμως ο άνθρωπος έκανε τον κόπο να απεξαρτηθεί από τις απόψεις του συνόλου κι έψαχνε μέσα του να δει για ποιον/ποιους λόγο/λόγους θέλει ο ίδιος να γίνει γιατρός, τότε θα ανακάλυπτε ότι ο λόγος είναι ότι θέλει να βοηθάει τους άλλους. Μια τέτοια συνειδητοποίηση θα ήταν πολύ χρήσιμη, αφού θα μπορούσε ενδεχομένως να βρει και κάποιον πιο αποτελεσματικό ή/και πιο εύκολο τρόπο να βοηθάει τους άλλους από το να γίνει γιατρός, κι αυτό θα τον γλίτωνε από αρκετό κόπο.
Φυσικά, πρέπει να τονίσω ότι όσα λέω αφορούν κυρίως ενδεχόμενα κι όχι απόλυτες αλήθειες. Δηλαδή, είναι όντως πιθανό οι λόγοι που κάποιος να θέλει να γίνει γιατρός να συμπίπτει με τους λόγους που προβάλει η κοινωνία, δε σημαίνει δηλαδή ότι πάντα επηρεαζόμαστε από τους άλλους και κάνουμε αυτό που θέλουν αυτοί κι όχι εμείς. Επίσης, δεν είναι ό,τι λέει η κοινωνία είναι εξ'ορισμού λάθος. Μένοντας στο παράδειγμα, οι λόγοι αυτοί που προβάλλει η κοινωνία για να γίνει κάποιος γιατρός, είναι όντως σημαντικοί. Σε αυτό το δοκίμιο όμως, δεν είναι το θέμα το αν κάτι είναι λάθος ή σωστό. Το θέμα είναι αν κάτι είναι αυτό που θέλουμε πραγματικά ή το μέσο που θα μας επιτρέψει να πετύχουμε τον πραγματικό μας στόχο. Γιατί, το να πιστέψουμε ότι θέλουμε κάτι που δεν θέλουμε πραγματικά είναι δύσκολο, αλλά το να μπερδέψουμε το στόχο με το μέσο επίτευξής του είναι αρκετά εύκολο, ειδικά αν υφίστανται τα δύο δεδομένα(ειδικά το πρώτο), για τα οποία μίλησα στην προηγούμενη παράγραφο. Επομένως, ακόμα κι αν αυτά που προβάλλουν οι άλλοι είναι σωστά, είναι πολύ σημαντικό να σκεφτούμε αν συμβαδίζουν πράγματι με τους αληθινούς μας στόχους, με τις αληθινές μας επιδιώξεις. Είναι καλύτερο να έχουμε ένα στόχο που βάσει της λογικής φαίνεται λανθασμένος(αρκεί βέβαια να μη βλάπτουμε κάποιον) αλλά τον θέλουμε πραγματικά, παρά ένα στόχο που φαίνεται τέλειος αλλά δεν αποτελεί πραγματική μας επιθυμία.
Αν και το θεωρώ κάπως εύκολο να το απαντήσει κανείς, κρίνω επίσης χρήσιμο να κάνω και μια αναφορά και στο ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της σύγχυσης. Το καλύτερο σενάριο, είναι ο άνθρωπος να πετύχει μεν τον πραγματικό σκοπό του, αλλά να τον πετύχει με κάποιον δυσκολότερο τρόπο από αυτόν που θα μπορούσε ή/και με λιγότερη επιτυχία. Το να γίνει φυσικά κάποιος γιατρός, απαιτεί πολύ κόπο και χρόνο, οπότε ίσως και να μη χρειάζεται να μπει κανείς σε αυτή τη διαδικασία αν μπορεί να πετύχει το σκοπό του(ο οποίος, στο παράδειγμά μας, είναι να βοηθάει τους άλλους) και με κάποιο πιο εύκολο μέσο. Ή μπορεί να υπάρχει και κάποιο άλλο μέσο επίτευξης αυτού του στόχου, το οποίο να τον προσεγγίζει περισσότερο από το να γίνει κάποιος γιατρός. Επομένως, είναι πολύ πιθανό, λόγω κάποιου αυτοσκοπού, να ταλαιπωρηθεί ο άνθρωπος ή να μην πετύχει όσο θα μπορούσε το στόχο του. Υπάρχει βέβαια και το χειρότερο σενάριο. Αυτό είναι το εξής. Ο άνθρωπος να μην πετύχει καθόλου το στόχο του, να μην ασχοληθεί ίσως καν με αυτόν, κι αντίθετα να περιοριστεί στην ενασχόληση με τον αυτοσκοπό του και στην επίτευξη αυτού. Αυτό είναι ακόμα χειρότερο γιατί είναι πολύ πιθανό να αφήσει τον άνθρωπο ανικανοποίητο, με ένα εσωτερικό κενό, το οποίο ίσως και να μην μπορεί να προσδιορίσει. Φυσικά, υπάρχει και το ενδεχόμενο ο άνθρωπος στην πορεία να αλλάξει στόχο, και ο αυτοσκοπός να γίνει τελικά σκοπός, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν παρατηρείται συχνά.
Με βάση όλα αυτά, είναι νομίζω απαραίτητο να εξετάσουμε το πώς μπορούμε να αποφύγουμε να δημιουργήσουμε αυτοσκοπούς. Όπως προκύπτει κι από τα όσα έχουν ειπωθεί μέχρι στιγμής, το σημαντικότερο είναι να σκεφτόμαστε πολύ καλά, πριν κάνουμε οτιδήποτε. Η λέξη κλειδί στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η λέξη "γιατί". Μέσω της απάντησης της ερώτησης "γιατί κάνω αυτό", μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε αν πρόκειται για μέσο επίτευξης κάποιου στόχου ή για τον στόχο αυτό καθαυτό. Η διαφορά των δύο περιπτώσεων είναι ότι στην πρώτη περίπτωση θα υπάρχει απάντηση, ενώ στη δεύτερη η απάντηση θα είναι κάτι σαν αυτό που λένε τα μικρά παιδάκια "γιατί έτσι". Ας το δούμε αυτό σε συνάρτηση με το παράδειγμα. Η ακολουθία θα είναι κάπως έτσι: "Γιατί διαβάζω; Για να γίνω γιατρός. Γιατί θέλω να γίνω γιατρός; Για να βοηθάω τους άλλους. Γιατί θέλω να βοηθάω τους άλλους; Γιατί έτσι ή Γιατί αυτό κρίνω σωστό ή κάτι τέτοιο". Δεν υπάρχει λοιπόν ξεκάθαρη απάντηση. Η απάντηση είναι ότι ο λόγος που το κάνεις αυτό(στη συγκεκριμένη περίπτωση θέλεις να βοηθάς τους άλλους) είναι αυτό που πραγματικά θες, που σε γεμίζει, που σε κάνει χαρούμενο. Για όλα τα άλλα, υπάρχει μια πιο ξεκάθαρη απάντηση, η οποία οδηγεί σε ένα νέο βήμα προς την κατάκτηση του στόχου(πχ διαβάζω ΓΙΑ ΝΑ γίνω γιατρός). Φυσικά, για να φτάσει κάποιος στην αλήθεια θα πρέπει να έχει, εκτός από την καλή διάθεση, και κάποια άλλα χαρακτηριστικά. Αφενός, το θάρρος να αντιταχθεί(αν χρειάζεται βέβαια) στην κοινή γνώμη, να αποκηρύξει αυτά που λένε και πιστεύουν οι πολλοί και να υποστηρίξει αυτά που πραγματικά θέλει. Αφετέρου, να συνειδητοποιήσει το πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτή η σύγχυση, και να μην το θεωρήσει κάτι υπερβολικό, ώστε να δώσει την απαιτούμενη προσοχή.
Νομίζω ότι το θέμα της σύγχυσης που επικρατεί κάποιες φορές στο μυαλό μας, είναι ένα θέμα το οποίο είναι αρκετά εύκολο να το διαχειριστούμε, αν προσπαθήσουμε. Επίσης, είναι ένα θέμα που αν δεν το διαχειριστούμε σωστά, μπορεί να έχει κάποιες σοβαρές επιπτώσεις για μας. Επομένως, είναι νομίζω καλό ο καθένας μας να προσπαθεί, είτε με τη μέθοδο που πρότεινα εγώ, είτε με όποια μέθοδο σκεφτεί ο ίδιος, να ξεχωρίσει ξεκάθαρα σκοπούς από τα μέσα επίτευξής τους. Αυτό θα είναι πολύ χρήσιμο τόσο για να πετύχει τους σκοπούς(που είναι το βασικό ζητούμενο), όσο και για να τους πετύχει ευκολότερα και αποτελεσματικότερα.
Homo Cogitans
Νομίζω πώς όλοι καταλαβαίνουμε την έννοια των λέξεων σκοπός-στόχος, καθώς κι ότι όλοι έχουμε αρκετούς. Όπως ανέφερα και στο τέταρτο ψυχολογικό δοκίμιο, η επίτευξη των σκοπών-στόχων που έχει ο κάθε άνθρωπος, είναι ο τρόπος να επιτύχει την πραγματική ευτυχία, το πιο πολύτιμο ίσως συναίσθημα, ή την (υποδεέστερη σε σχέση με την ευτυχία)ευχαρίστηση, αν πρόκειται για επιμέρους, εφήμερους ή δευτερεύοντες στόχους. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει ως στόχο ζωής να γίνει γιατρός και το πετύχει, τότε θα πετύχει και την ευτυχία(τουλάχιστον ως προς τον στόχο αυτό, γιατί λογικά θα έχει κι άλλους). Οι στόχοι κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικοί κι εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το μορφωτικό επίπεδο, το περιβάλλον του ανθρώπου, τα ενδιαφέροντά του. Επομένως, δεν μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν σωστοί και λάθος στόχοι(εκτός φυσικά αν βλάπτουν τον άνθρωπο ή τους άλλους που υπάρχουν γύρω του). Όσον αφορά τους μεγάλους στόχους, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 3-5 και, ανάλογα με το πόσο σπουδαίοι είναι για αυτούς, ανάλογα είναι τα συναισθήματα ευτυχίας που νοιώθουν όταν τους πετύχουν ή δυστυχίας όταν αποτύχουν. Όσον αφορά τους μικρότερους, είναι περισσότεροι, εφήμεροι, και η επίτευξή τους δεν χαρίζει μόνιμο συναίσθημα ευφορίας.
Πολλές φορές όμως, για τους λόγους που ανέφερα στην πρώτη παράγραφο, οι άνθρωποι μπερδεύονται και συγχέουν τους στόχους με τον τρόπο επίτευξής τους. Συνεχίζοντας το προηγούμενο παράδειγμα, είναι πολύ πιθανό κάποιος να έχει όντως ως στόχο να γίνει γιατρός, να είναι αυτό που θέλει πραγματικά. Μπορεί όμως και να θέλει κάτι άλλο, το οποίο μπορεί να πετύχει αν γίνει γιατρός, πχ να βοηθάει τους άλλους ανθρώπους. Η αφοσίωσή του όμως στο στόχο να γίνει γιατρός να μην του επιτρέψει να καταλάβει τι θέλει πραγματικά, να μην του επιτρέψει να καταλάβει ότι αυτό καθαυτό δεν θα του χαρίσει την ευτυχία, όπως κι ότι μπορεί να πετύχει τον αληθινό του στόχο(να βοηθάει τους άλλους) και χωρίς να γίνει γιατρός. Έτσι, πολλοί άνθρωποι αναλώνονται κυνηγώντας κάποιον στόχο, ο οποίος είναι πολύ πιθανό να είναι και πολύ δύσκολος, κι, όταν τελικά τον καταφέρνουν, νοιώθουν πάλι ένα κενό, το οποίο δεν μπορούν να προσδιορίσουν(βέβαια δεν είναι ανάγκη να συμβεί αυτό, κάποιες φορές μπορεί να πετύχουν παράλληλα και τον πραγματικό τους στόχο, κι έτσι να μη νοιώσουν τίποτα). Και φυσικά αυτό δεν ισχύει μόνο στον επαγγελματικό τομέα. Μπορεί επίσης πχ κάποιος να θέλει να νοιώθει συντροφιά και στήριξη κι έτσι να έχει πολλούς φίλους, και να πιστεύει ότι ο στόχος του είναι να έχει πολλούς φίλους, αλλά παρ'όλ'αυτά να μην απολαμβάνει συντροφιά και στήριξη, κι έτσι να μην είναι χαρούμενος παρ'όλο που πιστεύει ότι έχει πετύχει το στόχο του. Τα μέσα επίτευξης στόχων τα οποία ανάγουμε σε στόχους ονομάζονται αυτοσκοποί.
Όσον αφορά την αιτία αυτής της σύγχυσης, έκανα ήδη μια μικρή αναφορά στον πρόλογο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι η πλήξη που νοιώθει ο σημερινός άνθρωπος στο θέμα της κατανόησης, τόσο των πραγμάτων και των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του, όσο και του ίδιου του εαυτού του. Ελάχιστοι άνθρωποι σήμερα έχουν πραγματικό "γνώθι σαυτόν", τουλάχιστον στην πλειοψηφία των θεμάτων που σχετίζονται με τον εαυτό τους. Άλλωστε, η σημερινή κοινωνία έχει τα θεμέλιά της ακριβώς εκεί, στην αποκήρυξη της σκέψης και της κατανόησης, αλλά κι οποιασδήποτε δραστηριότητας που είναι αφενός επίπονη κι αφετέρου δεν αποδίδει κάποιο υλικό ώφελος. Το δεύτερο επίπεδο είναι το επίπεδο των έτοιμων απαντήσεων. Στις μέρες μας, ο κάθε άνθρωπος δέχεται πολλά ερεθίσματα και του είναι πολύ εύκολο να δει τι γίνεται τριγύρω. Έχει ενωθεί σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό με τον έξω κόσμο. Επομένως, δέχεται, τόσο από τις διαφημίσεις, όσο και (κυρίως) από την κοινωνία πολλές επιρροές, σχετικά με το τι είναι σωστό και τι λάθος, τι είναι μεμπτό και τι αξιέπαινο. Αυτό, σε συνδυασμό με το πρώτο επίπεδο, ότι ο ίδιος δε σκέφτεται, πολύ συχνά τον οδηγεί σε λάθη. Επιστρέφοντας στο προηγούμενο παράδειγμα, ο άνθρωπος γίνεται γιατρός και πιστεύει ότι ο λόγος που το κάνει είναι για να έχει την αποδοχή και σχετικά υψηλές αμοιβές(θεωρητικά), οι οποίοι είναι οι λόγοι που προβάλλονται από την κοινωνία ως αξιόλογοι για να γίνει κάποιος γιατρός. Αν όμως ο άνθρωπος έκανε τον κόπο να απεξαρτηθεί από τις απόψεις του συνόλου κι έψαχνε μέσα του να δει για ποιον/ποιους λόγο/λόγους θέλει ο ίδιος να γίνει γιατρός, τότε θα ανακάλυπτε ότι ο λόγος είναι ότι θέλει να βοηθάει τους άλλους. Μια τέτοια συνειδητοποίηση θα ήταν πολύ χρήσιμη, αφού θα μπορούσε ενδεχομένως να βρει και κάποιον πιο αποτελεσματικό ή/και πιο εύκολο τρόπο να βοηθάει τους άλλους από το να γίνει γιατρός, κι αυτό θα τον γλίτωνε από αρκετό κόπο.
Φυσικά, πρέπει να τονίσω ότι όσα λέω αφορούν κυρίως ενδεχόμενα κι όχι απόλυτες αλήθειες. Δηλαδή, είναι όντως πιθανό οι λόγοι που κάποιος να θέλει να γίνει γιατρός να συμπίπτει με τους λόγους που προβάλει η κοινωνία, δε σημαίνει δηλαδή ότι πάντα επηρεαζόμαστε από τους άλλους και κάνουμε αυτό που θέλουν αυτοί κι όχι εμείς. Επίσης, δεν είναι ό,τι λέει η κοινωνία είναι εξ'ορισμού λάθος. Μένοντας στο παράδειγμα, οι λόγοι αυτοί που προβάλλει η κοινωνία για να γίνει κάποιος γιατρός, είναι όντως σημαντικοί. Σε αυτό το δοκίμιο όμως, δεν είναι το θέμα το αν κάτι είναι λάθος ή σωστό. Το θέμα είναι αν κάτι είναι αυτό που θέλουμε πραγματικά ή το μέσο που θα μας επιτρέψει να πετύχουμε τον πραγματικό μας στόχο. Γιατί, το να πιστέψουμε ότι θέλουμε κάτι που δεν θέλουμε πραγματικά είναι δύσκολο, αλλά το να μπερδέψουμε το στόχο με το μέσο επίτευξής του είναι αρκετά εύκολο, ειδικά αν υφίστανται τα δύο δεδομένα(ειδικά το πρώτο), για τα οποία μίλησα στην προηγούμενη παράγραφο. Επομένως, ακόμα κι αν αυτά που προβάλλουν οι άλλοι είναι σωστά, είναι πολύ σημαντικό να σκεφτούμε αν συμβαδίζουν πράγματι με τους αληθινούς μας στόχους, με τις αληθινές μας επιδιώξεις. Είναι καλύτερο να έχουμε ένα στόχο που βάσει της λογικής φαίνεται λανθασμένος(αρκεί βέβαια να μη βλάπτουμε κάποιον) αλλά τον θέλουμε πραγματικά, παρά ένα στόχο που φαίνεται τέλειος αλλά δεν αποτελεί πραγματική μας επιθυμία.
Αν και το θεωρώ κάπως εύκολο να το απαντήσει κανείς, κρίνω επίσης χρήσιμο να κάνω και μια αναφορά και στο ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτής της σύγχυσης. Το καλύτερο σενάριο, είναι ο άνθρωπος να πετύχει μεν τον πραγματικό σκοπό του, αλλά να τον πετύχει με κάποιον δυσκολότερο τρόπο από αυτόν που θα μπορούσε ή/και με λιγότερη επιτυχία. Το να γίνει φυσικά κάποιος γιατρός, απαιτεί πολύ κόπο και χρόνο, οπότε ίσως και να μη χρειάζεται να μπει κανείς σε αυτή τη διαδικασία αν μπορεί να πετύχει το σκοπό του(ο οποίος, στο παράδειγμά μας, είναι να βοηθάει τους άλλους) και με κάποιο πιο εύκολο μέσο. Ή μπορεί να υπάρχει και κάποιο άλλο μέσο επίτευξης αυτού του στόχου, το οποίο να τον προσεγγίζει περισσότερο από το να γίνει κάποιος γιατρός. Επομένως, είναι πολύ πιθανό, λόγω κάποιου αυτοσκοπού, να ταλαιπωρηθεί ο άνθρωπος ή να μην πετύχει όσο θα μπορούσε το στόχο του. Υπάρχει βέβαια και το χειρότερο σενάριο. Αυτό είναι το εξής. Ο άνθρωπος να μην πετύχει καθόλου το στόχο του, να μην ασχοληθεί ίσως καν με αυτόν, κι αντίθετα να περιοριστεί στην ενασχόληση με τον αυτοσκοπό του και στην επίτευξη αυτού. Αυτό είναι ακόμα χειρότερο γιατί είναι πολύ πιθανό να αφήσει τον άνθρωπο ανικανοποίητο, με ένα εσωτερικό κενό, το οποίο ίσως και να μην μπορεί να προσδιορίσει. Φυσικά, υπάρχει και το ενδεχόμενο ο άνθρωπος στην πορεία να αλλάξει στόχο, και ο αυτοσκοπός να γίνει τελικά σκοπός, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν παρατηρείται συχνά.
Με βάση όλα αυτά, είναι νομίζω απαραίτητο να εξετάσουμε το πώς μπορούμε να αποφύγουμε να δημιουργήσουμε αυτοσκοπούς. Όπως προκύπτει κι από τα όσα έχουν ειπωθεί μέχρι στιγμής, το σημαντικότερο είναι να σκεφτόμαστε πολύ καλά, πριν κάνουμε οτιδήποτε. Η λέξη κλειδί στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η λέξη "γιατί". Μέσω της απάντησης της ερώτησης "γιατί κάνω αυτό", μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε αν πρόκειται για μέσο επίτευξης κάποιου στόχου ή για τον στόχο αυτό καθαυτό. Η διαφορά των δύο περιπτώσεων είναι ότι στην πρώτη περίπτωση θα υπάρχει απάντηση, ενώ στη δεύτερη η απάντηση θα είναι κάτι σαν αυτό που λένε τα μικρά παιδάκια "γιατί έτσι". Ας το δούμε αυτό σε συνάρτηση με το παράδειγμα. Η ακολουθία θα είναι κάπως έτσι: "Γιατί διαβάζω; Για να γίνω γιατρός. Γιατί θέλω να γίνω γιατρός; Για να βοηθάω τους άλλους. Γιατί θέλω να βοηθάω τους άλλους; Γιατί έτσι ή Γιατί αυτό κρίνω σωστό ή κάτι τέτοιο". Δεν υπάρχει λοιπόν ξεκάθαρη απάντηση. Η απάντηση είναι ότι ο λόγος που το κάνεις αυτό(στη συγκεκριμένη περίπτωση θέλεις να βοηθάς τους άλλους) είναι αυτό που πραγματικά θες, που σε γεμίζει, που σε κάνει χαρούμενο. Για όλα τα άλλα, υπάρχει μια πιο ξεκάθαρη απάντηση, η οποία οδηγεί σε ένα νέο βήμα προς την κατάκτηση του στόχου(πχ διαβάζω ΓΙΑ ΝΑ γίνω γιατρός). Φυσικά, για να φτάσει κάποιος στην αλήθεια θα πρέπει να έχει, εκτός από την καλή διάθεση, και κάποια άλλα χαρακτηριστικά. Αφενός, το θάρρος να αντιταχθεί(αν χρειάζεται βέβαια) στην κοινή γνώμη, να αποκηρύξει αυτά που λένε και πιστεύουν οι πολλοί και να υποστηρίξει αυτά που πραγματικά θέλει. Αφετέρου, να συνειδητοποιήσει το πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτή η σύγχυση, και να μην το θεωρήσει κάτι υπερβολικό, ώστε να δώσει την απαιτούμενη προσοχή.
Νομίζω ότι το θέμα της σύγχυσης που επικρατεί κάποιες φορές στο μυαλό μας, είναι ένα θέμα το οποίο είναι αρκετά εύκολο να το διαχειριστούμε, αν προσπαθήσουμε. Επίσης, είναι ένα θέμα που αν δεν το διαχειριστούμε σωστά, μπορεί να έχει κάποιες σοβαρές επιπτώσεις για μας. Επομένως, είναι νομίζω καλό ο καθένας μας να προσπαθεί, είτε με τη μέθοδο που πρότεινα εγώ, είτε με όποια μέθοδο σκεφτεί ο ίδιος, να ξεχωρίσει ξεκάθαρα σκοπούς από τα μέσα επίτευξής τους. Αυτό θα είναι πολύ χρήσιμο τόσο για να πετύχει τους σκοπούς(που είναι το βασικό ζητούμενο), όσο και για να τους πετύχει ευκολότερα και αποτελεσματικότερα.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου