Η σημερινή μου ανάρτηση θα έχει ένα πολύ σπουδαίο και πολύπλοκο θέμα, τη φιλοσοφία. Η φιλοσοφία, με μια πρώτη ανάγνωση, είναι η πνευματική διεργασία η οποία αφορά θέματα περισσότερο εξειδικευμένα, οι απόψεις πάνω στα οποία μπορούν να επαληθεθούν σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό ή καθόλου(ας σταθούμε εδώ). Στόχος μου λοιπόν είναι να προσδιορίσω με αυτό το κείμενο την ουσία, τις φύσεις και τη χρησιμότητα της φιλοσοφίας.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν ξεκαθαρίζοντας τι ακριβώς είναι η φιλοσοφία, τουλάχιστον πώς την αντιλαμβάνομαι εγώ. Όπως ήδη είπα η φιλοσοφία είναι η πνευματική διεργασία η οποία αφορά σκέψη πάνω σε πιο εξειδικευμένα θέματα, οι απόψεις πάνω σε αυτά μπορούν να επαληθευθούν σε ικανοποιητικό βαθμό ή καθόλου. Η φιλοσοφία δηλαδή, αντίθετα από αυτό που ίσως πιστεύουν πολλοί, δεν είναι επιστήμη. Η επιστήμη αφορά γνώσεις που μπορούν να επαληθευθούν ή να διαψευστούν. Αυτό συμβαίνει ακόμα και με επιστήμες όπως η ψυχολογία, που αυτά που μελετά είναι λιγότερο άμεσα παρατηρήσιμα και λοιπόν επαληθεύσιμα ή διαψεύσιμα. Η φιλοσοφία από την άλλη δε σχετίζεται τόσο με γνώσεις, όσο με απόψεις. Δηλαδή, για τα θέματα που μελετά, τα οποία αφορούν κυρίως τον τρόπο ζωής, αλλά και τη ζωή γενικότερα, ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι φαίνεται σε εκείνον σωστό, χωρίς να μπορεί κάποιος να του αποδείξει στις περισσότερες περιπτώσεις ότι έχει άδικο(να διαφωνήσει μαζί του μπορεί, δημοκρατία έχουμε, αλλά να τον πείσεις ότι έχει άδικο είναι εξαιρετικά δύσκολο, αφού ακριβώς οι περισσότερες φιλοσοφικές απόψεις είναι πολύ δύσκολο τόσο να επαληθευθούν, όσο και να διαψευστούν). Φυσικά και στην επιστήμη κάποιος μπορεί να διαφωνήσει με μια άποψη ή έναν κανόνα, αλλά εκεί υπάρχει η δυνατότητα να γίνει πείραμα ώστε να διαπιστωθεί, με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας, αν έχει δίκιο ή άδικο. Στη φιλοσοφία αυτό είναι είτε αδύνατο, είτε πολύ δύσκολο, αφού ο καθένας έχει τις δικές του απόψεις, το σύνολο των οποίων συχνά αποκαλείται φιλοσοφία, όπως κι η πνευματική διεργασία που τις δημιούργησε. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο καθένας ζει όπως αυτός νομίζει ότι είναι σωστό. Δηλαδή 1ον)δεν υπάρχουν 2 άνθρωποι στον κόσμο που να ασπάζονται ακριβώς την ίδια φιλοσοφία και 2ον)δε γίνεται κάποιος να αλλάξει τη φιλοσοφία του, εκτός αν το θέλει ο ίδιος, που σπάνια γίνεται, κι αν γίνει γίνεται συνήθως αργά και σταδιακά και ποτέ δεν προσεγγίζει 100% τη φιλοσοφία κάποιου άλλου. Επομένως κάθε φιλοσοφία έχει έναν εκπρόσωπο, δείγμα πολύ μικρό για να τις συγκρίνουμε με ασφάλεια και να αποφανθούμε αν κάποια είναι σωστή ή λάθος. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συγκρίνουμε μια επιμέρους φιλοσοφική άποψη που είναι κοινή σε έναν ικανό αριθμό ανθρώπων με μία παρεμφερή ή αντίθετη που είναι επίσης κοινό σε έναν ικανό αριθμό ανθρώπων. Κι αυτό όμως είναι δύσκολο, τόσο να γίνει, όσο και να είμαστε σίγουροι για τα αποτελέσματα. Για αυτό το λόγο, η φιλοσοφία δεν είναι επιστήμη.
"Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος αναπτύσσει κάποιες αντιλήψεις σχετικά με τη ζωή και το θάνατο. Και οι αντιλήψεις αυτές συνιστούν ήδη φιλοσοφία -αν και συνήθως δεν χαρακτηρίζονται από κριτική στάση-, καλή ή λιγότερο καλή φιλοσοφία. Ακόμα και οι προσδοκίες για το τι θα πρέπει να προσφέρει η ζωή, τι μπορεί κανείς να επιτύχει στη ζωή, είναι κατά βάση φιλοσοφικές αντιλήψεις για τη ζωή. Με αυτή την έννοια, πιστεύω πραγματικά ότι όλοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι." Ο παραπάνω συλλογισμός ανήκει στον Καρλ Πόπερ. Αποτελεί φιλοσοφικό συλλογισμό, μια άποψη κι ως εκ τούτου, σύμφωνα και με τα παραπάνω, είναι εξαιρετικά δύσκολο να επαληθευθεί ή να διαψευστεί. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να πω εγώ προσωπικά αν συμφωνώ ή διαφωνώ. Κι η αλήθεια είναι ότι διαφωνώ. Εκτός αν υπεραπλουστεύσουμε το νόημα της φιλοσοφίας. Δυστυχώς δεν είναι όλοι οι άνθρωποι φιλόσοφοι. Μακάρι να ήταν. Εδώ οι περισσότεροι δεν κάνουν το πιο απλό-να φιλοσοφούν(άλλο φιλοσοφώ κι άλλο είμαι φιλόσοφος-το πρώτο είναι προεργασία για το δεύτερο). Μακάρι όλοι να χρησιμοποιούσαν το μυαλό και την ψυχή τους(γιατί η φιλοσοφία ως πνευματική δραστηριότητα απαιτεί και τα δύο) για να σκεφτούν σοβαρά(1ο γνώρισμα φιλοσοφικής σκέψης) και, όσο γίνεται, με αντικειμενικότητα(2ο γνώρισμα) πάνω στο σύνολο(3ο γνώρισμα) των σημαντικών ζητημάτων της ζωής. Κατά τη γνώμη μου ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος, ακόμα κι αν οι άνθρωποι δεν είχαν την ικανότητα να φιλοσοφήσουν <<αποτελεσματικά>>-έτσι κι αλλιώς αυτή η ικανότητα κατακτάται σταδιακά, όπως κι όλες οι άλλες κι όταν πια κατακτηθεί, τότε μπορεί κάποιος να χαρακτηριστεί φιλόσοφος. Το να έχει κάποιος κάποιες απόψεις σχετικά με τη ζωή ή το θάνατο, το τι μπορεί να πετύχει στη ζωή του κλπ δεν τον καθιστά φιλόσοφο. Η φιλοσοφία ασχολείται με το σύνολο των σημαντικών ζητημάτων της ζωής κι όχι μονάχα με 2-3. Κι αυτό ισχύει τόσο για τη θεωρητική, όσο και για την πρακτική φιλοσοφία. Αυτές τις δύο φύσεις της φιλοσοφίας θα αναλύσω παρακάτω.
Ας αρχίσουμε με την πρακτική φιλοσοφία, την οποία θεωρώ προσωπικά σημαντικότερη και η οποία έχει να κάνει καθαρά με τη λογική-κριτική σκέψη του ανθρώπου. Πρακτική είναι η φιλοσοφία που καλύπτει θέματα, οι απόψεις πάνω στα οποία είναι δυνατόν να δούμε, έστω και χωρίς απόλυτη σιγουριά, αν ευσταθούν ή όχι. Ένα παράδειγμα είναι η εξής άποψη:<<για να προοδεύσει κανείς στη ζωή του πρέπει να είναι εργατικός>>. Αυτή η άποψη είναι μία από τις ευκολότερα επαληθεύσιμες. Μπορούμε να συγκρίνουμε ανθρώπους που είναι εργατικοί με ανθρώπους που δεν είναι και να αντιληφθούμε αν όντως έχουν προοδεύσει οι πρώτοι περισσότερο από τους δεύτερους. Φυσικά υπάρχουν πάντα κι οι εξαιρέσεις στον κανόνα, πχ, κι αν δεχθούμε ότι το να είναι κάποιος εργατικός τον βοηθάει όντως να προοδεύσει, μπορεί να υπάρχουν κι άτομα που προόδευσαν δίχως αυτό το χαρακτηριστικό, επειδή είχαν τύχη ή μεγάλη ευφυΐα. Φυσικά, πρέπει να διασαφηνίζουμε τις επιμέρους έννοιες του ορισμού, πχ στο παραπάνω παράδειγμα τι εννούμε λέγοντας <<εργατικός>> και <<προοδεύσει>>, αφού μπορεί ο καθένας να τις ερμηνεύει διαφορετικά. Αυτή η μορφή φιλοσοφίας είναι χρησιμότερη, αφού μπορούμε να εφαρμόσουμε όσα θα μάθουμε φιλοσοφώντας, πχ αν αποδειχθεί ότι η εργατικότητα συνεπάγεται πρόοδος, θα ξέρουμε ότι πρέπει να είμαστε εργατικοί για να προοδεύσουμε. Αυτή η πληροφορία είναι άμεσα εφαρμόσιμη. Με την πρακτική φιλοσοφία ασχολούνται τα <<Φιλοσοφικά(-Λογικά)>> δοκίμια που γράφω, όπως και το παρόν.
Η δεύτερη φύση της φιλοσοφίας είναι η θεωρητική, στην οποία ο άνθρωπος χρησιμοποιεί κυρίως τη φαντασία και λιγότερο τη λογική του. Όπως μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει με βάση τα παραπάνω, η θεωρητική είναι η μορφή της φιλοσοφίας που ασχολείται με πιο δύσκολα προσεγγίσιμα θέματα, οι απόψεις πάνω στα οποία δε γίνεται να επαληθευθούν ή να διαψευστούν. Τέτοια θέματα είναι αυτά που προβλημάτισαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους τον άνθρωπο(ποιος μας έφτιαξε, τι γίνεται αφού πεθαίνουμε, γιατί πεθαίνουμε κλπ) και τον οδήγησαν στη δημιουργία της θρησκείας για να δώσει λύσεις μέσω αυτής σε αυτά(αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι Θεός δεν υπάρχει, αυτό εναπόκειται στην κρίση του καθενός και δε γίνεται να επαληθευτεί--->θεωρητική φιλοσοφία. Όπως έχω πει στο προηγούμενό μου δοκίμιο, τις απόψεις μου πάνω στο θέμα του Θεού θα τις εκφράσω εκτενώς σε ένα από τα τελευταία μου δοκίμια). Ένα παράδειγμα θεωρητικής φιλοσοφίας είναι η εξής άποψη:<<μετά θάνατον ζωή υπάρχει και το να είσαι καλός όσο ζεις σε αυτόν τον κόσμο σου εξασφαλίζει καλύτερη μοίρα σε αυτή>>. Αυτή η άποψη δεν μπορεί να ελεγχθεί, αφού κανείς μας δεν ξέρει τι γίνεται αφού πεθάνουμε. Επομένως, δεν έχει πρακτική εφαρμογή. Το να είναι κάποιος καλός για να έχει καλύτερη μοίρα στη μετά θάνατον ζωή είναι, κατά τη γνώμη μου, ηλίθιο. Φυσικά κάποιος πρέπει να είναι καλός για πολλούς λόγους, αλλά, όσον αφορά αυτόν τον συγκεκριμένο, δεν μπορεί να ξέρει αν αυτό που κάνει θα τον ωφελήσει ή όχι. Για αυτό το λόγο η θεωρητική φιλοσοφία είναι λιγότερο σημαντική από την πρακτική(όχι ασήμαντη όμως). Με τη θεωρητική φιλοσοφία ασχολούνται τα <<(καθαρά) Φιλοσοφικά>> δοκίμια που γράφω, στα οποία βέβαια μιλάω για κάποια από τα λίγα θέματα της θεωρητικής φιλοσοφίας, που έχουν και πρακτικές προεκτάσεις.
Ένα ακόμα εξαιρετικά σημαντικό θέμα, για το οποίο δεν έχω μιλήσει επισταμένα, είναι η χρησιμότητα της φιλοσοφίας. Μέχρι τώρα έχει αναδειχθεί η χρησιμότητα μόνο της πρακτικής φιλοσοφίας, αφού οι απόψεις που σχετίζονται με αυτήν μπορούν να επαληθεθούν ή να διαψευστούν και λοιπόν έχουν πρακτική εφαρμογή και είναι εφαρμόσιμες στην καθημερινή ζωή και να οδηγήσουν τον άνθρωπο σωστά για να πετύχει τους διάφορους στόχους που έχει. Όμως, όπως είπα, κι η θεωρητική φιλοσοφία, η οποία αφορά απόψεις που δεν είναι επαληθεύσιμες κι έτσι δεν μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή ζωή, κι αυτή είναι χρήσιμη και σημαντική. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι η φιλοσοφία, τόσο η πρακτική όσο κι η θεωρητική, αποτελεί <<γυμναστική του πνεύματος>>. Έχει την ίδια επίδραση στο πνεύμα με αυτήν που έχουν οι διάφορες ασκήσεις στο σώμα. Το ενδυναμώνει και το κάνει υγιέστερο. Συγκεκριμένα η πρακτική φιλοσοφία ενδυναμώνει κυρίως την κριτική ικανότητα, επιδρώντας θετικά πάνω στους 2 από τους 4 παράγοντες που σχετίζονται με αυτή, την εξάσκηση και την ευφυΐα . Από την άλλη, η θεωρητική φιλοσοφία έχει την ίδια επίδραση, με τη διαφορά όμως ότι ενισχύει λιγότερο την κριτική ικανότητα(επειδή δεν μπορεί κάποιος να ξέρει αν έχει δίκιο στις απόψεις του πάνω στα θέματα που την αφορούν) αλλά κι ότι ενισχύει και τη φαντασία, μια θαυμάσια πνευματική ιδιότητα. Είναι λοιπόν εμφανής η μεγάλη σημασία και χρησιμότητα της φιλοσοφίας, και στις 2 μορφές της. Η φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο λύσεις σχετικά με κάποια θέματα που τον απασχολούν(πρακτική φιλοσοφία), να ανακουφίσει(όχι να εκπληρώσει) την έμφυτη περιέργειά του σχετικά με θέματα που δεν μπορεί να απαντήσει καθαρά με τη λογική(θεωρητική φιλοσοφία) και να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα(και οι 2 φύσεις της φιλοσοφίας αλλά περισσότερο η πρακτική) και τη φαντασία του(θεωρητική φιλοσοφία) και, μέσω αυτών των 2, το πνεύμα του.
Πριν τελειώσω και το σημερινό μου κείμενο, θα ήθελα να κάνω και μια επισήμανση. Πολλοί άνθρωποι έχουν κάποιες αντιλήψεις ανώτερες, που έχουν προέλθει από πολύ επισταμένη κι εξελιγμένη σκέψη. Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό, έστω κι αν οι περισσότεροι το κάνουν μόνο σε όσα τους ενδιαφέρουν, έχοντας πρακτική σημασία, στην καθημερινή ζωή τους, κι όχι σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων. Η μεγάλη πλειονότητα των αθρώπων όμως δεν στηρίζει αυτές τις απόψεις, όταν έρχεται η στιγμή που πρέπει να το κάνει. Όταν τα πράγματα αλλάζουν στη ζωή τους, τότε πολλοί ξεχνάνε όλες αυτές τις απόψεις(πχ κάποιος μπορεί να έχει, όσο δεν έχει πολλά λεφτά μια φιλοσοφία που λέει ότι το χρήμα δεν είναι το παν, αν όμως βρει την ευκαιρία, να εξαπατήσει τους άλλους για να πλουτίσει αυτός). Αυτό είναι λάθος και πολύ στενάχωρο μάλιστα. Φυσικά κι αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε μια φιλοσοφία και να μην την αλλάζουμε ποτέ. Αυτό θα ήταν λάθος, το να είμαστε απόλυτοι κι αδιάλλακτοι. Σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να αλλάζουμε φιλοσοφία όποτε αλλάζει και κάποιο δεδομένο στη ζωή μας. Η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος να προσεγγίζουμε την αλήθεια, κι όχι να πετυχαίνουμε κάποιον άλλο σκοπό, όπως να νοιώθουμε καλύτερα για κάποια κατάσταση ή να το παίζουμε έξυπνοι στους άλλους. Αυτό είναι κάτι αισχρό και δεν συνάδει με την ευγενή φύση της φιλοσοφίας. Ο σωστός φιλόσοφος, φαίνεται στα δύσκολα, όταν κρίνονται στην πράξη τα όσα λέει και θεωρητικά. Άλλωστε όταν αγαπάς κάποιον(φιλοσοφία σημαίνει:αγαπώ τη σοφία), το δείχνεις στα <<δύσκολα>>.
Ελπίζω να κατάφερα να ξεκαθαρίσω τι σημαίνει τελικα φιλοσοφία και, κυρίως, ότι δεν είναι ένα <<σπορ>> για αργόσχολους όπως νομίζουν κάποιοι κυνικοί ξερόλες, αλλά μια πνευματική δραστηριότητα στην οποία θα έπρεπε να συμμετάσχουν όλοι οι άνθρωποι, και για το δικό τους καλό και για των γύρω τους. Άλλωστε κι ο Πλάτωνας στην <<Πολιτεία>> του αναφέρει ότι <<ιδανική πολιτεία είναι αυτή στην οποία οι φιλόσοφοι κυβερνούν ή οι κυβερνήτες φιλοσοφούν>>. Και για να πάμε αυτόν το συλλογισμό παραπέρα, σε ένα δημοκρακτικό πολίτευμα, στο οποίο κυβερνά(ή έστω έτσι πρέπει) ο λαός, αυτό συνεπάγεται ότι ο λαός, όλοι οι άνθρωποι δηλαδή πρέπει να είναι φιλόσοφοι ή έστω να φιλοσοφούν.
Homo Cogitans
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν ξεκαθαρίζοντας τι ακριβώς είναι η φιλοσοφία, τουλάχιστον πώς την αντιλαμβάνομαι εγώ. Όπως ήδη είπα η φιλοσοφία είναι η πνευματική διεργασία η οποία αφορά σκέψη πάνω σε πιο εξειδικευμένα θέματα, οι απόψεις πάνω σε αυτά μπορούν να επαληθευθούν σε ικανοποιητικό βαθμό ή καθόλου. Η φιλοσοφία δηλαδή, αντίθετα από αυτό που ίσως πιστεύουν πολλοί, δεν είναι επιστήμη. Η επιστήμη αφορά γνώσεις που μπορούν να επαληθευθούν ή να διαψευστούν. Αυτό συμβαίνει ακόμα και με επιστήμες όπως η ψυχολογία, που αυτά που μελετά είναι λιγότερο άμεσα παρατηρήσιμα και λοιπόν επαληθεύσιμα ή διαψεύσιμα. Η φιλοσοφία από την άλλη δε σχετίζεται τόσο με γνώσεις, όσο με απόψεις. Δηλαδή, για τα θέματα που μελετά, τα οποία αφορούν κυρίως τον τρόπο ζωής, αλλά και τη ζωή γενικότερα, ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι φαίνεται σε εκείνον σωστό, χωρίς να μπορεί κάποιος να του αποδείξει στις περισσότερες περιπτώσεις ότι έχει άδικο(να διαφωνήσει μαζί του μπορεί, δημοκρατία έχουμε, αλλά να τον πείσεις ότι έχει άδικο είναι εξαιρετικά δύσκολο, αφού ακριβώς οι περισσότερες φιλοσοφικές απόψεις είναι πολύ δύσκολο τόσο να επαληθευθούν, όσο και να διαψευστούν). Φυσικά και στην επιστήμη κάποιος μπορεί να διαφωνήσει με μια άποψη ή έναν κανόνα, αλλά εκεί υπάρχει η δυνατότητα να γίνει πείραμα ώστε να διαπιστωθεί, με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας, αν έχει δίκιο ή άδικο. Στη φιλοσοφία αυτό είναι είτε αδύνατο, είτε πολύ δύσκολο, αφού ο καθένας έχει τις δικές του απόψεις, το σύνολο των οποίων συχνά αποκαλείται φιλοσοφία, όπως κι η πνευματική διεργασία που τις δημιούργησε. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο καθένας ζει όπως αυτός νομίζει ότι είναι σωστό. Δηλαδή 1ον)δεν υπάρχουν 2 άνθρωποι στον κόσμο που να ασπάζονται ακριβώς την ίδια φιλοσοφία και 2ον)δε γίνεται κάποιος να αλλάξει τη φιλοσοφία του, εκτός αν το θέλει ο ίδιος, που σπάνια γίνεται, κι αν γίνει γίνεται συνήθως αργά και σταδιακά και ποτέ δεν προσεγγίζει 100% τη φιλοσοφία κάποιου άλλου. Επομένως κάθε φιλοσοφία έχει έναν εκπρόσωπο, δείγμα πολύ μικρό για να τις συγκρίνουμε με ασφάλεια και να αποφανθούμε αν κάποια είναι σωστή ή λάθος. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συγκρίνουμε μια επιμέρους φιλοσοφική άποψη που είναι κοινή σε έναν ικανό αριθμό ανθρώπων με μία παρεμφερή ή αντίθετη που είναι επίσης κοινό σε έναν ικανό αριθμό ανθρώπων. Κι αυτό όμως είναι δύσκολο, τόσο να γίνει, όσο και να είμαστε σίγουροι για τα αποτελέσματα. Για αυτό το λόγο, η φιλοσοφία δεν είναι επιστήμη.
"Πιστεύω πως κάθε άνθρωπος αναπτύσσει κάποιες αντιλήψεις σχετικά με τη ζωή και το θάνατο. Και οι αντιλήψεις αυτές συνιστούν ήδη φιλοσοφία -αν και συνήθως δεν χαρακτηρίζονται από κριτική στάση-, καλή ή λιγότερο καλή φιλοσοφία. Ακόμα και οι προσδοκίες για το τι θα πρέπει να προσφέρει η ζωή, τι μπορεί κανείς να επιτύχει στη ζωή, είναι κατά βάση φιλοσοφικές αντιλήψεις για τη ζωή. Με αυτή την έννοια, πιστεύω πραγματικά ότι όλοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι." Ο παραπάνω συλλογισμός ανήκει στον Καρλ Πόπερ. Αποτελεί φιλοσοφικό συλλογισμό, μια άποψη κι ως εκ τούτου, σύμφωνα και με τα παραπάνω, είναι εξαιρετικά δύσκολο να επαληθευθεί ή να διαψευστεί. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να πω εγώ προσωπικά αν συμφωνώ ή διαφωνώ. Κι η αλήθεια είναι ότι διαφωνώ. Εκτός αν υπεραπλουστεύσουμε το νόημα της φιλοσοφίας. Δυστυχώς δεν είναι όλοι οι άνθρωποι φιλόσοφοι. Μακάρι να ήταν. Εδώ οι περισσότεροι δεν κάνουν το πιο απλό-να φιλοσοφούν(άλλο φιλοσοφώ κι άλλο είμαι φιλόσοφος-το πρώτο είναι προεργασία για το δεύτερο). Μακάρι όλοι να χρησιμοποιούσαν το μυαλό και την ψυχή τους(γιατί η φιλοσοφία ως πνευματική δραστηριότητα απαιτεί και τα δύο) για να σκεφτούν σοβαρά(1ο γνώρισμα φιλοσοφικής σκέψης) και, όσο γίνεται, με αντικειμενικότητα(2ο γνώρισμα) πάνω στο σύνολο(3ο γνώρισμα) των σημαντικών ζητημάτων της ζωής. Κατά τη γνώμη μου ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος, ακόμα κι αν οι άνθρωποι δεν είχαν την ικανότητα να φιλοσοφήσουν <<αποτελεσματικά>>-έτσι κι αλλιώς αυτή η ικανότητα κατακτάται σταδιακά, όπως κι όλες οι άλλες κι όταν πια κατακτηθεί, τότε μπορεί κάποιος να χαρακτηριστεί φιλόσοφος. Το να έχει κάποιος κάποιες απόψεις σχετικά με τη ζωή ή το θάνατο, το τι μπορεί να πετύχει στη ζωή του κλπ δεν τον καθιστά φιλόσοφο. Η φιλοσοφία ασχολείται με το σύνολο των σημαντικών ζητημάτων της ζωής κι όχι μονάχα με 2-3. Κι αυτό ισχύει τόσο για τη θεωρητική, όσο και για την πρακτική φιλοσοφία. Αυτές τις δύο φύσεις της φιλοσοφίας θα αναλύσω παρακάτω.
Ας αρχίσουμε με την πρακτική φιλοσοφία, την οποία θεωρώ προσωπικά σημαντικότερη και η οποία έχει να κάνει καθαρά με τη λογική-κριτική σκέψη του ανθρώπου. Πρακτική είναι η φιλοσοφία που καλύπτει θέματα, οι απόψεις πάνω στα οποία είναι δυνατόν να δούμε, έστω και χωρίς απόλυτη σιγουριά, αν ευσταθούν ή όχι. Ένα παράδειγμα είναι η εξής άποψη:<<για να προοδεύσει κανείς στη ζωή του πρέπει να είναι εργατικός>>. Αυτή η άποψη είναι μία από τις ευκολότερα επαληθεύσιμες. Μπορούμε να συγκρίνουμε ανθρώπους που είναι εργατικοί με ανθρώπους που δεν είναι και να αντιληφθούμε αν όντως έχουν προοδεύσει οι πρώτοι περισσότερο από τους δεύτερους. Φυσικά υπάρχουν πάντα κι οι εξαιρέσεις στον κανόνα, πχ, κι αν δεχθούμε ότι το να είναι κάποιος εργατικός τον βοηθάει όντως να προοδεύσει, μπορεί να υπάρχουν κι άτομα που προόδευσαν δίχως αυτό το χαρακτηριστικό, επειδή είχαν τύχη ή μεγάλη ευφυΐα. Φυσικά, πρέπει να διασαφηνίζουμε τις επιμέρους έννοιες του ορισμού, πχ στο παραπάνω παράδειγμα τι εννούμε λέγοντας <<εργατικός>> και <<προοδεύσει>>, αφού μπορεί ο καθένας να τις ερμηνεύει διαφορετικά. Αυτή η μορφή φιλοσοφίας είναι χρησιμότερη, αφού μπορούμε να εφαρμόσουμε όσα θα μάθουμε φιλοσοφώντας, πχ αν αποδειχθεί ότι η εργατικότητα συνεπάγεται πρόοδος, θα ξέρουμε ότι πρέπει να είμαστε εργατικοί για να προοδεύσουμε. Αυτή η πληροφορία είναι άμεσα εφαρμόσιμη. Με την πρακτική φιλοσοφία ασχολούνται τα <<Φιλοσοφικά(-Λογικά)>> δοκίμια που γράφω, όπως και το παρόν.
Η δεύτερη φύση της φιλοσοφίας είναι η θεωρητική, στην οποία ο άνθρωπος χρησιμοποιεί κυρίως τη φαντασία και λιγότερο τη λογική του. Όπως μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει με βάση τα παραπάνω, η θεωρητική είναι η μορφή της φιλοσοφίας που ασχολείται με πιο δύσκολα προσεγγίσιμα θέματα, οι απόψεις πάνω στα οποία δε γίνεται να επαληθευθούν ή να διαψευστούν. Τέτοια θέματα είναι αυτά που προβλημάτισαν από τους αρχαιοτάτους χρόνους τον άνθρωπο(ποιος μας έφτιαξε, τι γίνεται αφού πεθαίνουμε, γιατί πεθαίνουμε κλπ) και τον οδήγησαν στη δημιουργία της θρησκείας για να δώσει λύσεις μέσω αυτής σε αυτά(αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι Θεός δεν υπάρχει, αυτό εναπόκειται στην κρίση του καθενός και δε γίνεται να επαληθευτεί--->θεωρητική φιλοσοφία. Όπως έχω πει στο προηγούμενό μου δοκίμιο, τις απόψεις μου πάνω στο θέμα του Θεού θα τις εκφράσω εκτενώς σε ένα από τα τελευταία μου δοκίμια). Ένα παράδειγμα θεωρητικής φιλοσοφίας είναι η εξής άποψη:<<μετά θάνατον ζωή υπάρχει και το να είσαι καλός όσο ζεις σε αυτόν τον κόσμο σου εξασφαλίζει καλύτερη μοίρα σε αυτή>>. Αυτή η άποψη δεν μπορεί να ελεγχθεί, αφού κανείς μας δεν ξέρει τι γίνεται αφού πεθάνουμε. Επομένως, δεν έχει πρακτική εφαρμογή. Το να είναι κάποιος καλός για να έχει καλύτερη μοίρα στη μετά θάνατον ζωή είναι, κατά τη γνώμη μου, ηλίθιο. Φυσικά κάποιος πρέπει να είναι καλός για πολλούς λόγους, αλλά, όσον αφορά αυτόν τον συγκεκριμένο, δεν μπορεί να ξέρει αν αυτό που κάνει θα τον ωφελήσει ή όχι. Για αυτό το λόγο η θεωρητική φιλοσοφία είναι λιγότερο σημαντική από την πρακτική(όχι ασήμαντη όμως). Με τη θεωρητική φιλοσοφία ασχολούνται τα <<(καθαρά) Φιλοσοφικά>> δοκίμια που γράφω, στα οποία βέβαια μιλάω για κάποια από τα λίγα θέματα της θεωρητικής φιλοσοφίας, που έχουν και πρακτικές προεκτάσεις.
Ένα ακόμα εξαιρετικά σημαντικό θέμα, για το οποίο δεν έχω μιλήσει επισταμένα, είναι η χρησιμότητα της φιλοσοφίας. Μέχρι τώρα έχει αναδειχθεί η χρησιμότητα μόνο της πρακτικής φιλοσοφίας, αφού οι απόψεις που σχετίζονται με αυτήν μπορούν να επαληθεθούν ή να διαψευστούν και λοιπόν έχουν πρακτική εφαρμογή και είναι εφαρμόσιμες στην καθημερινή ζωή και να οδηγήσουν τον άνθρωπο σωστά για να πετύχει τους διάφορους στόχους που έχει. Όμως, όπως είπα, κι η θεωρητική φιλοσοφία, η οποία αφορά απόψεις που δεν είναι επαληθεύσιμες κι έτσι δεν μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή ζωή, κι αυτή είναι χρήσιμη και σημαντική. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι η φιλοσοφία, τόσο η πρακτική όσο κι η θεωρητική, αποτελεί <<γυμναστική του πνεύματος>>. Έχει την ίδια επίδραση στο πνεύμα με αυτήν που έχουν οι διάφορες ασκήσεις στο σώμα. Το ενδυναμώνει και το κάνει υγιέστερο. Συγκεκριμένα η πρακτική φιλοσοφία ενδυναμώνει κυρίως την κριτική ικανότητα, επιδρώντας θετικά πάνω στους 2 από τους 4 παράγοντες που σχετίζονται με αυτή, την εξάσκηση και την ευφυΐα . Από την άλλη, η θεωρητική φιλοσοφία έχει την ίδια επίδραση, με τη διαφορά όμως ότι ενισχύει λιγότερο την κριτική ικανότητα(επειδή δεν μπορεί κάποιος να ξέρει αν έχει δίκιο στις απόψεις του πάνω στα θέματα που την αφορούν) αλλά κι ότι ενισχύει και τη φαντασία, μια θαυμάσια πνευματική ιδιότητα. Είναι λοιπόν εμφανής η μεγάλη σημασία και χρησιμότητα της φιλοσοφίας, και στις 2 μορφές της. Η φιλοσοφία μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο λύσεις σχετικά με κάποια θέματα που τον απασχολούν(πρακτική φιλοσοφία), να ανακουφίσει(όχι να εκπληρώσει) την έμφυτη περιέργειά του σχετικά με θέματα που δεν μπορεί να απαντήσει καθαρά με τη λογική(θεωρητική φιλοσοφία) και να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα(και οι 2 φύσεις της φιλοσοφίας αλλά περισσότερο η πρακτική) και τη φαντασία του(θεωρητική φιλοσοφία) και, μέσω αυτών των 2, το πνεύμα του.
Πριν τελειώσω και το σημερινό μου κείμενο, θα ήθελα να κάνω και μια επισήμανση. Πολλοί άνθρωποι έχουν κάποιες αντιλήψεις ανώτερες, που έχουν προέλθει από πολύ επισταμένη κι εξελιγμένη σκέψη. Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό, έστω κι αν οι περισσότεροι το κάνουν μόνο σε όσα τους ενδιαφέρουν, έχοντας πρακτική σημασία, στην καθημερινή ζωή τους, κι όχι σε μια μεγάλη γκάμα θεμάτων. Η μεγάλη πλειονότητα των αθρώπων όμως δεν στηρίζει αυτές τις απόψεις, όταν έρχεται η στιγμή που πρέπει να το κάνει. Όταν τα πράγματα αλλάζουν στη ζωή τους, τότε πολλοί ξεχνάνε όλες αυτές τις απόψεις(πχ κάποιος μπορεί να έχει, όσο δεν έχει πολλά λεφτά μια φιλοσοφία που λέει ότι το χρήμα δεν είναι το παν, αν όμως βρει την ευκαιρία, να εξαπατήσει τους άλλους για να πλουτίσει αυτός). Αυτό είναι λάθος και πολύ στενάχωρο μάλιστα. Φυσικά κι αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε μια φιλοσοφία και να μην την αλλάζουμε ποτέ. Αυτό θα ήταν λάθος, το να είμαστε απόλυτοι κι αδιάλλακτοι. Σημαίνει όμως ότι δεν πρέπει να αλλάζουμε φιλοσοφία όποτε αλλάζει και κάποιο δεδομένο στη ζωή μας. Η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος να προσεγγίζουμε την αλήθεια, κι όχι να πετυχαίνουμε κάποιον άλλο σκοπό, όπως να νοιώθουμε καλύτερα για κάποια κατάσταση ή να το παίζουμε έξυπνοι στους άλλους. Αυτό είναι κάτι αισχρό και δεν συνάδει με την ευγενή φύση της φιλοσοφίας. Ο σωστός φιλόσοφος, φαίνεται στα δύσκολα, όταν κρίνονται στην πράξη τα όσα λέει και θεωρητικά. Άλλωστε όταν αγαπάς κάποιον(φιλοσοφία σημαίνει:αγαπώ τη σοφία), το δείχνεις στα <<δύσκολα>>.
Ελπίζω να κατάφερα να ξεκαθαρίσω τι σημαίνει τελικα φιλοσοφία και, κυρίως, ότι δεν είναι ένα <<σπορ>> για αργόσχολους όπως νομίζουν κάποιοι κυνικοί ξερόλες, αλλά μια πνευματική δραστηριότητα στην οποία θα έπρεπε να συμμετάσχουν όλοι οι άνθρωποι, και για το δικό τους καλό και για των γύρω τους. Άλλωστε κι ο Πλάτωνας στην <<Πολιτεία>> του αναφέρει ότι <<ιδανική πολιτεία είναι αυτή στην οποία οι φιλόσοφοι κυβερνούν ή οι κυβερνήτες φιλοσοφούν>>. Και για να πάμε αυτόν το συλλογισμό παραπέρα, σε ένα δημοκρακτικό πολίτευμα, στο οποίο κυβερνά(ή έστω έτσι πρέπει) ο λαός, αυτό συνεπάγεται ότι ο λαός, όλοι οι άνθρωποι δηλαδή πρέπει να είναι φιλόσοφοι ή έστω να φιλοσοφούν.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου