Στις προηγούμενες δύο αναρτήσεις που είχαν ως θέμα την παιδεία ανέφερα το πόσο σημαντικό είναι το αγαθό αυτό για τον άνθρωπο,καθώς και το πως μπορεί να αποκτηθεί από αυτόν.Σε αυτήν,την τρίτη(και μάλλον τελευταία ανάρτηση) με θέμα την παιδεία θα επιχειρήσω να εξετάσω αναλυτικότερα(γιατί ήδη έχω αναφέρει κάποιες επιγραμματικά) τις επιπτώσεις που έχει η απουσία της παιδείας για τον άνθρωπο και την κοινωνία του.
Όπως έχω ήδη αναφέρει,η παιδεία είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των (υπόλοιπων) ζώων.Επομένως,ένας άνθρωπος που στερείται παιδείας δεν είναι στην ουσία του άνθρωπος,αφού το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η κάλυψη των βιοτικών(σωματικών) του αναγκών,κάτι που μόνο στα ζώα αρμόζει.Άρα,ένας άνθρωπος που δεν έχει παιδεία (σε ώριμη ηλικία) είναι ένας άνθρωπος αλλοτριωμένος.Αλλοτρίωση είναι,με απλά λόγια,η απομάκρυνση ενός όντος από την αρχική,τη βασική φύση του.Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος είναι λοιπόν ένα ον που έχει απομακρυνθεί από τη φύση του,ουσιαστικά λοιπόν δεν είναι άνθρωπος αλλά ένα ζώο,πιο επικίνδυνο όμως από τα υπόλοιπα,καθώς διαθέτει μυαλό,το οποίο είναι ένα όπλο,που,όταν χρησιμοποιηθεί για κακούς σκοπούς,είναι πιο επικίνδυνο από κάθε άλλο,όπως έχουν καταστήσει σαφές ουκ ολίγα ιστορικά παραδείγματα.
Κι επειδή βέβαια οι περισσότεροι άνθρωποι θα αδιαφορήσουν μπροστά στη διαπίστωση ότι απομακρύνονται από τη φύση τους αν δεν έχουν παιδεία,αφού το μόνο που τους νοιάζει είναι η ευμάρεια,αξίζει πιστεύω να αναφερθούν και σε πρακτικό επίπεδο οι επιπτώσεις που θα έχει ο άνθρωπος που δεν έχει εφοδιαστεί με παιδεία.Ένα από τα βασικά προβλήματα του απαίδευτου-αλλοτριωμένου ανθρώπου είναι η αδυναμία πλήρους εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων του.Όπως αναφέρθηκε και στο 1ο δοκίμιο για την παιδεία,ο άνθρωπος έχει περισσότερες δυνατότητες από κάθε άλλο ον αυτού του πλανήτη.Για να μπορέσει όμως να τις χρησιμοποιήσει,θα χρειαστεί πρώτα να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια(<<καύσιμα>>).Κι,όπως τα βασικά εφόδια που χρειάζεται ο άνθρωπος για να έχει ένα υγιές και δυνατό σώμα,να μπορέσει δηλαδή να χρησιμοποιήσει σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό(στο μέγιστο βαθμό είναι δυνατό μόνο κάτω από ακραίες συνθήκες,όταν απειλείται άμεσα η επιβίωσή του) τις δυνατότητες του σώματός του,είναι η γυμναστική κι ο υγιεινός τρόπος ζωής,το βασικό εφόδιο που θα χρειαστεί ο άνθρωπος για να χρησιμοποιήσει σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες του πνεύματός του(το οποίο είναι πιο σπουδαίο όπλο από το σώμα,όπως μπορεί εύκολα κανείς να διαπιστώσει βλέποντας ότι,χρησιμοποιώντας αυτό,ο άνθρωπος υποτάσσει όντα που έχουν περισσότερες σωματικές δυνατότητες από εκείνον) είναι η παιδεία.Όταν επομένως ένας άνθρωπος επιλέγει να μην αποκτήσει παιδεία,πρέπει να γνωρίζει ότι έτσι χάνει την ευκαιρία να κάνει χρήση των πνευματικών-νοητικών του δυνατοτήτων.Επιπλέον,κάποιος που δεν έχει παιδεία αδυνατεί να νοιώσει τις πνευματικές ηδονές και να νοιώσει ευχαρίστηση από αυτές(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλειψη του 3ου βασικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας,που είναι το καλλιτεχνικό αισθητήριο).Έτσι περιορίζεται στις ανούσιες σωματικές ηδονές και δεν απολαμβάνει τις πνευματικές,οι οποίες και διαρκούν περισσότερο και του προσφέρουν και δώρα μόνιμα,πέρα από ευχαρίστηση(η οποία παρέρχεται σχετικά γρήγορα, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει).Τέλος,μια πολύ βασική επίπτωση της απουσίας παιδείας για τον άνθρωπο είναι ότι ο απαίδευτος άνθρωπος αδυνατεί να επικοινωνήσει ουσιαστικά με τους πεπαιδευμένους(αυτό είναι κακό γιατί όσο πιο πολλή παιδεία διαθέτει ένας άνθρωπος,τόσο περισσότερο σε ωφελεί η επικοινωνία μαζί του),δεν μπορεί να κρίνει σωστά τι είναι ορθό και τι όχι(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλειψη του 2ου βασικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας,που είναι η κριτική ικανότητα),σε σημείο που ακόμα κι αν κάποιος του υποδείξει το σωστό να μην μπορεί να το αντιληφθεί και να εμμένει πεισματικά στη δική του,λανθασμένη,άποψη(=μια από τις ακρότατες μορφές ανωριμότητας), και δεν μπορεί να εκπληρώσει τα καθήκοντά του ως πολίτης.
Αλλά και για τις ανθρώπινες κοινωνίες-κοινότητες,οι οποίες στο σύνολό τους αποτελούνται από άτομα απαίδευτα,οι επιπτώσεις είναι εξίσου,αν όχι περισσότερο δυσάρεστες,κάτι που φαίνεται από το γεγονός ότι όλα τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών σχετίζονται,σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με την απουσία παιδείας.Για να υπάρξει μια ανθρώπινη κοινωνία-κοινότητα και να λειτουργήσει ομαλά,απαραίτητη προϋπόθεση είναι να σέβεται το κάθε μέλος της την προσωπικότητα,τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των υπολοίπων.Αν λοιπόν τα μέλη μιας κοινωνίας-κοινότητας δε διαθέτουν παιδεία,τότε νοιάζονται μόνο για το ίδιον συμφέρον,το οποίο και για να ικανοποιήσουν δε διστάζουν να καταπατήσουν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των υπολοίπων μελών,μιας και νομίζουν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους άλλους,επομένως ότι η δική τους ευτυχία προέχει της ευτυχίας των άλλων(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλλειψη του πρώτου σε σημασία συστατικού στοιχείου της παιδείας,της ηθικής αρετής).Και καθώς οι περισσότεροι σκέφτονται έτσι,ο ένας αδικεί τον άλλον κι έτσι δημιουργείται στο εσωτερικό της κοινωνίας-κοινότητας κλίμα έχθρας και διχασμού,το οποίο την εμποδίζει να προοδεύσει,αφού κανένας δεν μπορεί να προοδεύσει μόνος του κι όλοι έχουν ανάγκη τη βοήθεια των άλλων,σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό για να εξελιχθούν και να αναπτυχθούν σε όλους τους τομείς.Αν λοιπόν η βοήθεια αυτή δε διατίθεται,είναι σχεδόν αδύνατο για την κοινωνία να προοδεύσει στο σύνολό της.Επιπλέον,οι άνθρωποι που δε διαθέτουν παιδεία λύνουν τις διαφορές τους όπως τα ζώα,δηλαδή απολίτιστα,με φωνές και με τη βία,πρακτικές που μάλλον οξύνουν,παρά αμβλύνουν,τις διαφορές.
Μια ακόμη σημαντική επίπτωση της έλλειψης παιδείας για μια κοινωνία-κοινότητα είναι ότι,με την παράλληλη απουσία κριτικής ικανότητας(του δεύτερου σημαντικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας),ακόμα κι αν τα μέλη της έχουν καλές προθέσεις,διαθέτουν επομένως ηθική αρετή,είναι πιθανό να μην προβούν στις αντίστοιχες(ηθικές πράξεις),επειδή πολύ απλά θα είναι πιθανόν να μην μπορούν να κρίνουν αν μια πράξη είναι σωστή(ηθική) ή όχι.Αυτό είναι εμφανές σε ολόκληρη την ιστορία όπου ακόμα και καλοί άνθρωποι παρασύρονται σε ανήθικες,κακές πράξεις από άλλους ανθρώπους,συνήθως τους κυβερνήτες,μιας και δεν έχουν τη δυνατότητα να κρίνουν (σωστά)αν οι πράξεις αυτές δεν είναι καλές.Και το πιο τρανό παράδειγμα που αποδεικνύει τη θέση αυτή είναι το παράδειγμα του Χίτλερ,ενός από τους 2 ανθρώπους που έχουν προκαλέσει το μεγαλύτερο κακό στην ιστορία της ανθρωπότητας,ο οποίος κέρδισε την εξουσία με εκλογές κι όχι με πραξικόπημα.Δε νομίζω ότι οι Γερμανοί που τον ψήφισαν ήταν στην πλειονότητά τους ανήθικοι.Ο λόγος που ψήφισαν τον Χίτλερ ήταν οι ελπίδες που τους καλλιέργησε ότι θα έβγαζε τη Γερμανία από την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει τη δεκαετία του 1930.Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν,οι οποίοι στερούνταν επαρκούς κριτικής ικανότητας και παιδείας γενικότερα,πίστεψαν στις υποσχέσεις αυτές κι άνοιξαν το δρόμο στο Χίτλερ να προκαλέσει το τεράστιο κακό που προκάλεσε.Υπάρχουν κι άλλα,αρκετά ακόμα,παραδείγματα,τέτοιων περιπτώσεων,που αθώοι άνθρωποι,με καλές προθέσεις,παραπλανήθηκαν από επιτήδειους,λόγω της αδύναμης κριτικής ικανότητας που διέθεταν και προέβησαν σε πράξεις που δεν ταίριαζαν στο χαραχτήρα τους(φαίνεται επομένως κι εδώ η σχέση ηθικής αρετής-κριτικής ικανότητας).Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για μια κοινωνία-κοινότητα να διαθέτουν τα μέλη της επαρκή κριτική ικανότητα,ώστε να παίρνουν σωστές αποφάσεις,που θα την οδηγήσουν στην πρόοδο και την ευημερία.
Αυτές είναι οι σημαντικότερες επιπτώσεις που έχει η απουσία παιδείας για τον άνθρωπο και την κοινωνία του,οι οποίες δείχνουν ξεκάθαρα ότι η παιδεία δεν είναι μια άχρηστη πολυτέλεια,αλλά μια ουσιαστική αναγκαιότητα για κάθε κοινωνία ώστε να πετύχει την πρόοδό της σε όλους τους τομείς(από τον υλικοτεχνικό μέχρι τον ηθικοπνευματικό). Γι'αυτό το λόγο επιβάλλεται να βελτιωθεί,ποσοτικά και ποιοτικά,η παροχή παιδείας στις σύγχρονες κοινωνίες,κάτι που θα λύσει τα περισσότερα από τα προβλήματα που τις ταλανίζουν.
Homo Cogitans
Όπως έχω ήδη αναφέρει,η παιδεία είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των (υπόλοιπων) ζώων.Επομένως,ένας άνθρωπος που στερείται παιδείας δεν είναι στην ουσία του άνθρωπος,αφού το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η κάλυψη των βιοτικών(σωματικών) του αναγκών,κάτι που μόνο στα ζώα αρμόζει.Άρα,ένας άνθρωπος που δεν έχει παιδεία (σε ώριμη ηλικία) είναι ένας άνθρωπος αλλοτριωμένος.Αλλοτρίωση είναι,με απλά λόγια,η απομάκρυνση ενός όντος από την αρχική,τη βασική φύση του.Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος είναι λοιπόν ένα ον που έχει απομακρυνθεί από τη φύση του,ουσιαστικά λοιπόν δεν είναι άνθρωπος αλλά ένα ζώο,πιο επικίνδυνο όμως από τα υπόλοιπα,καθώς διαθέτει μυαλό,το οποίο είναι ένα όπλο,που,όταν χρησιμοποιηθεί για κακούς σκοπούς,είναι πιο επικίνδυνο από κάθε άλλο,όπως έχουν καταστήσει σαφές ουκ ολίγα ιστορικά παραδείγματα.
Κι επειδή βέβαια οι περισσότεροι άνθρωποι θα αδιαφορήσουν μπροστά στη διαπίστωση ότι απομακρύνονται από τη φύση τους αν δεν έχουν παιδεία,αφού το μόνο που τους νοιάζει είναι η ευμάρεια,αξίζει πιστεύω να αναφερθούν και σε πρακτικό επίπεδο οι επιπτώσεις που θα έχει ο άνθρωπος που δεν έχει εφοδιαστεί με παιδεία.Ένα από τα βασικά προβλήματα του απαίδευτου-αλλοτριωμένου ανθρώπου είναι η αδυναμία πλήρους εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων του.Όπως αναφέρθηκε και στο 1ο δοκίμιο για την παιδεία,ο άνθρωπος έχει περισσότερες δυνατότητες από κάθε άλλο ον αυτού του πλανήτη.Για να μπορέσει όμως να τις χρησιμοποιήσει,θα χρειαστεί πρώτα να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια(<<καύσιμα>>).Κι,όπως τα βασικά εφόδια που χρειάζεται ο άνθρωπος για να έχει ένα υγιές και δυνατό σώμα,να μπορέσει δηλαδή να χρησιμοποιήσει σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό(στο μέγιστο βαθμό είναι δυνατό μόνο κάτω από ακραίες συνθήκες,όταν απειλείται άμεσα η επιβίωσή του) τις δυνατότητες του σώματός του,είναι η γυμναστική κι ο υγιεινός τρόπος ζωής,το βασικό εφόδιο που θα χρειαστεί ο άνθρωπος για να χρησιμοποιήσει σε έναν αρκετά μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες του πνεύματός του(το οποίο είναι πιο σπουδαίο όπλο από το σώμα,όπως μπορεί εύκολα κανείς να διαπιστώσει βλέποντας ότι,χρησιμοποιώντας αυτό,ο άνθρωπος υποτάσσει όντα που έχουν περισσότερες σωματικές δυνατότητες από εκείνον) είναι η παιδεία.Όταν επομένως ένας άνθρωπος επιλέγει να μην αποκτήσει παιδεία,πρέπει να γνωρίζει ότι έτσι χάνει την ευκαιρία να κάνει χρήση των πνευματικών-νοητικών του δυνατοτήτων.Επιπλέον,κάποιος που δεν έχει παιδεία αδυνατεί να νοιώσει τις πνευματικές ηδονές και να νοιώσει ευχαρίστηση από αυτές(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλειψη του 3ου βασικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας,που είναι το καλλιτεχνικό αισθητήριο).Έτσι περιορίζεται στις ανούσιες σωματικές ηδονές και δεν απολαμβάνει τις πνευματικές,οι οποίες και διαρκούν περισσότερο και του προσφέρουν και δώρα μόνιμα,πέρα από ευχαρίστηση(η οποία παρέρχεται σχετικά γρήγορα, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει).Τέλος,μια πολύ βασική επίπτωση της απουσίας παιδείας για τον άνθρωπο είναι ότι ο απαίδευτος άνθρωπος αδυνατεί να επικοινωνήσει ουσιαστικά με τους πεπαιδευμένους(αυτό είναι κακό γιατί όσο πιο πολλή παιδεία διαθέτει ένας άνθρωπος,τόσο περισσότερο σε ωφελεί η επικοινωνία μαζί του),δεν μπορεί να κρίνει σωστά τι είναι ορθό και τι όχι(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλειψη του 2ου βασικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας,που είναι η κριτική ικανότητα),σε σημείο που ακόμα κι αν κάποιος του υποδείξει το σωστό να μην μπορεί να το αντιληφθεί και να εμμένει πεισματικά στη δική του,λανθασμένη,άποψη(=μια από τις ακρότατες μορφές ανωριμότητας), και δεν μπορεί να εκπληρώσει τα καθήκοντά του ως πολίτης.
Αλλά και για τις ανθρώπινες κοινωνίες-κοινότητες,οι οποίες στο σύνολό τους αποτελούνται από άτομα απαίδευτα,οι επιπτώσεις είναι εξίσου,αν όχι περισσότερο δυσάρεστες,κάτι που φαίνεται από το γεγονός ότι όλα τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών σχετίζονται,σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με την απουσία παιδείας.Για να υπάρξει μια ανθρώπινη κοινωνία-κοινότητα και να λειτουργήσει ομαλά,απαραίτητη προϋπόθεση είναι να σέβεται το κάθε μέλος της την προσωπικότητα,τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των υπολοίπων.Αν λοιπόν τα μέλη μιας κοινωνίας-κοινότητας δε διαθέτουν παιδεία,τότε νοιάζονται μόνο για το ίδιον συμφέρον,το οποίο και για να ικανοποιήσουν δε διστάζουν να καταπατήσουν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των υπολοίπων μελών,μιας και νομίζουν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους άλλους,επομένως ότι η δική τους ευτυχία προέχει της ευτυχίας των άλλων(αυτό σχετίζεται κυρίως με την έλλειψη του πρώτου σε σημασία συστατικού στοιχείου της παιδείας,της ηθικής αρετής).Και καθώς οι περισσότεροι σκέφτονται έτσι,ο ένας αδικεί τον άλλον κι έτσι δημιουργείται στο εσωτερικό της κοινωνίας-κοινότητας κλίμα έχθρας και διχασμού,το οποίο την εμποδίζει να προοδεύσει,αφού κανένας δεν μπορεί να προοδεύσει μόνος του κι όλοι έχουν ανάγκη τη βοήθεια των άλλων,σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό για να εξελιχθούν και να αναπτυχθούν σε όλους τους τομείς.Αν λοιπόν η βοήθεια αυτή δε διατίθεται,είναι σχεδόν αδύνατο για την κοινωνία να προοδεύσει στο σύνολό της.Επιπλέον,οι άνθρωποι που δε διαθέτουν παιδεία λύνουν τις διαφορές τους όπως τα ζώα,δηλαδή απολίτιστα,με φωνές και με τη βία,πρακτικές που μάλλον οξύνουν,παρά αμβλύνουν,τις διαφορές.
Μια ακόμη σημαντική επίπτωση της έλλειψης παιδείας για μια κοινωνία-κοινότητα είναι ότι,με την παράλληλη απουσία κριτικής ικανότητας(του δεύτερου σημαντικότερου συστατικού στοιχείου της παιδείας),ακόμα κι αν τα μέλη της έχουν καλές προθέσεις,διαθέτουν επομένως ηθική αρετή,είναι πιθανό να μην προβούν στις αντίστοιχες(ηθικές πράξεις),επειδή πολύ απλά θα είναι πιθανόν να μην μπορούν να κρίνουν αν μια πράξη είναι σωστή(ηθική) ή όχι.Αυτό είναι εμφανές σε ολόκληρη την ιστορία όπου ακόμα και καλοί άνθρωποι παρασύρονται σε ανήθικες,κακές πράξεις από άλλους ανθρώπους,συνήθως τους κυβερνήτες,μιας και δεν έχουν τη δυνατότητα να κρίνουν (σωστά)αν οι πράξεις αυτές δεν είναι καλές.Και το πιο τρανό παράδειγμα που αποδεικνύει τη θέση αυτή είναι το παράδειγμα του Χίτλερ,ενός από τους 2 ανθρώπους που έχουν προκαλέσει το μεγαλύτερο κακό στην ιστορία της ανθρωπότητας,ο οποίος κέρδισε την εξουσία με εκλογές κι όχι με πραξικόπημα.Δε νομίζω ότι οι Γερμανοί που τον ψήφισαν ήταν στην πλειονότητά τους ανήθικοι.Ο λόγος που ψήφισαν τον Χίτλερ ήταν οι ελπίδες που τους καλλιέργησε ότι θα έβγαζε τη Γερμανία από την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει τη δεκαετία του 1930.Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν,οι οποίοι στερούνταν επαρκούς κριτικής ικανότητας και παιδείας γενικότερα,πίστεψαν στις υποσχέσεις αυτές κι άνοιξαν το δρόμο στο Χίτλερ να προκαλέσει το τεράστιο κακό που προκάλεσε.Υπάρχουν κι άλλα,αρκετά ακόμα,παραδείγματα,τέτοιων περιπτώσεων,που αθώοι άνθρωποι,με καλές προθέσεις,παραπλανήθηκαν από επιτήδειους,λόγω της αδύναμης κριτικής ικανότητας που διέθεταν και προέβησαν σε πράξεις που δεν ταίριαζαν στο χαραχτήρα τους(φαίνεται επομένως κι εδώ η σχέση ηθικής αρετής-κριτικής ικανότητας).Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για μια κοινωνία-κοινότητα να διαθέτουν τα μέλη της επαρκή κριτική ικανότητα,ώστε να παίρνουν σωστές αποφάσεις,που θα την οδηγήσουν στην πρόοδο και την ευημερία.
Αυτές είναι οι σημαντικότερες επιπτώσεις που έχει η απουσία παιδείας για τον άνθρωπο και την κοινωνία του,οι οποίες δείχνουν ξεκάθαρα ότι η παιδεία δεν είναι μια άχρηστη πολυτέλεια,αλλά μια ουσιαστική αναγκαιότητα για κάθε κοινωνία ώστε να πετύχει την πρόοδό της σε όλους τους τομείς(από τον υλικοτεχνικό μέχρι τον ηθικοπνευματικό). Γι'αυτό το λόγο επιβάλλεται να βελτιωθεί,ποσοτικά και ποιοτικά,η παροχή παιδείας στις σύγχρονες κοινωνίες,κάτι που θα λύσει τα περισσότερα από τα προβλήματα που τις ταλανίζουν.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου