Στην προηγούμενη ανάρτηση,εξέτάστηκε η έννοια <<παιδεία>>,καθώς και το πόσο σημαντικό είναι το αγαθό αυτό για τον άνθρωπο.Γνωρίζοντας λοιπόν την αξία της παιδείας είναι χρήσιμο να αναφερθούν οι τρόποι με τους οποίους αποκτάται αυτή από τον άνθρωπο.Και,καθώς όπως έχει ήδη αναφερθεί,τα βασικότερα από τα στοιχεία που συναπαρτίζουν την παιδεία είναι τρία,η ηθική αρετή(όπως ονομάζεται από τον Αριστοτέλη),η κριτική σκέψη και το (<<καλό>>) καλλιτεχνικό αισθητήριο,το καλύτερο είναι να εξεταστεί ξεχωριστά για το καθένα το πώς μπορεί να γίνει κτήμα του ανθρώπου.
Η ηθική αρετή είναι κάτι που διαμορφώνεται κυρίως στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου,από τα διάφορα περιβάλλοντα στα οποία αυτός είναι ενταγμένος(οικογενειακό, σχολικό,φιλικό κ.α.).Γι'αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό οι γονείς κι οι δάσκαλοι να προσπαθούν με όλες τους τις δυνάμεις να καταστήσουν το παιδί ηθικό,καθώς,αν το πετύχουν αυτό σε μικρή ηλικία,κατά πάσα πιθανότητα το παιδί θα έχει το χαρακτηριστικό αυτό κι όταν μεγαλώσει.Κι η ηθική αρετή μπορεί να φαίνεται κάτι περίπλοκο,να διαφέρει από εποχή σε εποχή κι από τόπο σε τόπο,και να μην υπάρχει μια κοινή αντίληψη γι'αυτήν,αλλά στην ουσία δεν είναι και πολύ.Ανεξάρτητα από όλα τ'άλλα,ο κάθε άνθρωπος,για να είναι ηθικός πρέπει να καταλάβει το εξής:ότι όλοι οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη είμαστε ίσοι κι,επομένως,ότι οφείλει να σέβεται και να βοηθάει (στο βαθμό που μπορεί) τους άλλους,είτε τυγχάνουν της συμπάθειάς του είτε όχι(το να μη συμπαθεί κάποιον άνθρωπο και να μην επιθυμεί να τον κάνει παρέα είναι αποδεκτό,το να μην τον σέβεται όμως ή να τον αφήσει αβοήθητο όταν έχει πραγματική ανάγκη,όχι) όπως σέβεται και βοηθάει τον ίδιο του τον εαυτό.
Η άποψη που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα,ότι οι ίδιοι υπερέχουν των υπολοίπων(=εγωισμός),πέρα από λανθασμένη,είναι και καταστροφική.Λανθασμένη είναι γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις ίδιες ανάγκες(σωματικές,συναισθηματικες,πνευματικές),σε ποιότητα κι όχι απαραιτήτως σε ποσότητα,και τις ίδιες,σε γενικές γραμμές ιδιότητες(π.χ.μπορούμε να τρέξουμε και να πηδήξουμε,όχι όμως και να πετάξουμε).Και αυτές τις ομοιότητες τις έχουμε (σχεδόν) όλοι και (σχεδόν) για πάντα,σε αντίθεση με διαφορές,όπως η οικονομική κατάσταση,το επάγγελμα,ακόμα κι η θρησκεία,η γλώσσα και το χρώμα του δέρματος,οι οποίες δεν υπάρχουν σε απόλυτο βαθμό(κάποιος άνθρωπος ασκεί ένα επάγγελμα διαφορετικό από τα επαγγέλματα που ασκεί η πλειονότητα των ανθρώπων,όμως σίγουρα υπάρχει και μια μειονότητα που ασκεί το ίδιο επάγγελμα με αυτόν),ούτε και για πάντα(κάποιος μπορεί να χάσει τη δουλείά του,τα λεφτά του,να αλλάξει γλώσσα,θρησκεία,ακόμα και χρώμα).Επομένως,όπως φαίνεται,οι ομοιότητες μεταξύ των ανθρώπων,που είναι περισσότερες κι ουσιαστικότερες,καθιστούν ανόητη την άποψη μερικών ανθρώπων ότι οι ίδιοι είναι ανώτεροι από τους άλλους.Η άποψη αυτή είναι όμως και καταστροφική,αφού δεν επιτρέπει την αρμονική συμβίωση και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων(αφού ο καθένας νοιάζεται για το προσωπικό του όφελος κι αδιαφορεί για τους άλλους) κι ωθεί τους ανθρώπους να αδικεί ο ένας τον άλλον(π.χ. να κλέβει κάποιος κάποιον άλλον,στερώντας του την ευτυχία.Αυτό το κάνει γιατί πιστεύει ότι ο ίδιος αξίζει περισσότερο κι επομένως είναι καλύτερα να είναι εκείνος ευτυχισμένος παρά ο συνάνθρωπός του.),κάτι που οδηγεί τελικά στην ολική διάσπαση μιας κοινωνίας και ουσιαστικά στην καταστροφή της.Είναι λοιπόν απαραίτητο να κατανοήσουν όλοι οι άνθρωποι ότι δεν υπερέχουν κανενός άλλου ανθρώπου,αφού μόνο έτσι θα σέβονται τους συνανθρώπους τους και θα τους βοηθούν(όσο μπορούν) αν έχουν ανάγκη,θα γίνουν δηλαδή ηθικοί.
Το δεύτερο,σε σημασία,αγαθό από το οποίο αποτελείται η παιδεία,είναι η κριτική ικανότητα.Η κριτική ικανότητα,η ικανότητα δηλαδή να μπορεί κάποιος να κρίνει αν κάποια πράξη είναι σωστή ή λανθασμένη,σε σχέση με το στόχο του,είναι ένα πολύ σπουδαίο αγαθό,που εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ελευθερία του.Ο λόγος είναι ότι μόνο όταν την έχει μπορεί να παίρνει αποφάσεις και να δρα αυτοβούλως κι όχι υπακούοντας,συνειδητά ή ασυνείδητα,στη θέληση των άλλων.Το βασικό που πρέπει να κάνει κανείς για να αποκτήσει κριτική ικανότητα,όσο παράξενο κι αν φαίνεται,είναι να το θέλει.Πράγματι,η κριτική ικανότητα είναι,κατά μία έννοια,σαν το τρέξιμο:όλοι(σχεδόν)μπορούμε να τρέξουμε(σε μικρό βαθμό) από κάποια ηλικία κι έπειτα και δεν υπάρχει ανάγκη να διδαχθούμε πως γίνεται αυτό,όμως χρειάζεται συνεχής προπόνηση για να γινουμε πολύ γρήγοροι.Έτσι κι η κριτική ικανότητα είναι κάτι που το αποκτούμε(σε μικρό επίσης βαθμό) από κάποια ηλικία μετά,αλλά,προκειμένου να το αναπτύξουμε σε ικανοποιητικό βαθμό απαιτείται προσπάθεια κι εξάσκηση.Πρέπει δηλαδή το κάθε άτομο να μη δέχεται αγόγγυστα ό,τι του λένε οι άλλοι,ακόμα κι αν του φαίνεται σωστό ή αν εμπιστεύεται το άτομο που του το λέει,αλλά να προσπαθεί πραγματικά να εξετάσει βαθύτερα την ορθότητα της άποψης αυτής ώστε να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα.Έτσι,με το πέρασμα του χρόνου,η κριτική ικανότητα του ατόμου θα εξελίσσεται,μέχρι να φτάσει το άτομο στο σημείο να έχει συχνότερα δίκιο από ότι άδικο(αυτό είναι το ζητούμενο αφού το να έχει κάποιος πάντα δίκιο είναι αδύνατον) και να έχει τη δυνατότητα να κρίνει σωστά και για τα πλέον σοβαρά και δύσκολα θέματα.Βέβαια,η αμφισβήτηση,η οποία είναι πραγματικά πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης(φαίνεται αυτό κι από το γεγονός ότι μερικοί από τους σπουδαίοτερους φιλοσόφους όπως ο Ντεκάρτ κι ο Χιουμ άνηκαν στην φιλοσοφική τάση του σκεπτικισμού,ο οποίος προάγει την αμφισβήτηση διακηρύσσοντας ότι ο άνθρωπος ποτέ δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την ορθότητα μιας πράξης ή μιας άποψης) πρέπει να γίνεται με μέτρο,καθώς διαφορετικά,σε περίπτωση που γίνει αυτοσκοπός κι όχι μέσο επίτευξης ενός άλλου σκοπού,της απόκτησης της κριτικής ικανότητας και της γνώσης,μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο,αφού θα τον κάνει μαλθακό και θα τον οδηγήσει στην περιφρόνηση της γνώσης και της άποψης του συνομιλητή του,από τη στιγμή που θα αμφιβάλλει απόλυτα για την ορθότητά τους.
Πέρα από την εποικοδομητική αμφισβήτηση και προσπάθεια για εκ βάθους θεώρηση των πραγμάτων,υπάρχουν κι άλλοι τρεις παράγοντες που επηρεάζουν την κριτική σκέψη,το μυαλό,η γνώση κι η εμπειρία.Σχετικά με το μυαλό,όσο πιο έξυπνος είναι κανείς τόσο ευκολότερα μπορεί να κρίνει αν κάτι είναι σωστό ή όχι κι αντίστοιχα τόσο δυσκολότερα μπορεί κάποιος να τον ξεγελάσει(βέβαια για να ισχύει αυτό κάποιος έξυπνος θα πρέπει και να χρησιμοποιεί το μυαλό του,αφού,αν το έχει και βαριέται να το χρησιμοποιήσει είναι σαν να μην το έχει καν).Κι η γνώση είναι πολύ σημαντική αφού μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να φτάσει με (αρκετά μεγάλη) ασφάλεια σε κάποιο συμπέρασμα(για παράδειγμα αν κάποιος γνωρίζει για τις βλάβες που προκαλούν τα πυρηνικά εργοστάσια στον άνθρωπο και το περιβάλλον δε θα ξεγελαστεί αν οι κυβερνώντες ισχυριστούν ότι δεν ισχύει αυτό,όπως κάποιος με άγνοια επί του θέματος).Ακόμα κι η εμπειρία είναι πολύ σημαντική στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης,αφού αν κάποιος βιώσει κάτι ή αν δει κάποιον άλλον να το βιώνει τότε μπορεί να ξέρει με αρκετά μεγάλη βεβαιότητα αν αυτό είναι καλό ή κακό,σωστό ή λάθος,γι'αυτό και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι είναι συνήθως σοφώτεροι από τους νεώτερους(βέβαια για να χρησιμοποιηθεί σωστά η εμπειρία θα πρέπει κι ο άνθρωπος να μπορεί να κρίνει(άρα η χρήση της εμπειρίας βελτιώνει την κριτική ικανότητα κι η κριτική ικανότητα βελτιώνει τη χρήση της εμπειρίας)αν κάτι που βίωσε είναι ίδιο με αυτό που χρειάζεται να κρίνει και να μη συγκρίνει ανόμοια μεταξύ τους πράγματα ή καταστάσεις).Πάντως,ακόμα κι αν κάποιος διαθέτει κάποιο ή κάποια από αυτά τα 3 αγαθά,για να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα είναι απαραίτητο να το θέλει ο ίδιος,να αντιμετωπίζει τα πάντα με γόνιμη αμφισβήτηση και κριτική στάση.Μια ακόμα σημαντική λεπτομέρεια που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι δύο πρώτοι παράγοντες(εξάσκηση κριτικής ικανότητας+μυαλό) έχουν σε κάθε περίπτωση την ίδια δύναμη, ενώ οι δύο επόμενοι(γνώσεις και εμπειρία) ποικίλλουν από περίπτωση σε περίπτωση, ανάλογα με τις γνώσεις και την εμπειρία που διαθέτει ο άνθρωπος για κάθε θέμα.Τέλος,όσον αφορά στην κριτική ικανότητα,η πολιτεία θα πρέπει να αλλάξει το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει τη μηχανική αποστήθιση,τη λεγόμενη <<παπαγαλία>>,και δεν παρέχει σε καμιά περίπτωση στους μαθητές την ευκαιρία να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να προσπαθήσει να κάνει τους μαθητές να αποκτήσουν κριτική στάση απέναντι στα πράγματα και να παρέχει ευκαρίες για την ανάπτυξη της κριτικής τους ικανότητας(μέσω ερωτήσεων κρίσεως)ενώ παράλληλα η κυβέρνηση και τα ΜΜΕ να αρχίσουν να λένε την αλήθεια στους πολίτες κι όχι να τους υπνωτίζουν-βυθίζουν στην άγνοια,όπως συμβαίνει σήμερα,στα πλαίσια διαφορετικών από την εξυπηρέτηση του κοινού καλού,σκοπιμοτήτων.
Ένα τρίτο,πολύ σημαντικό,πνευματικό αγαθό από το οποίο αποτελείται η παιδεία είναι και το <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο,το οποίο βοηθά τον άνθρωπο να κρίνει αν ένα έργο τέχνης(ή και φιλοσοφικό) είναι αξιόλογο ή όχι κι αν μπορεί να του προσφέρει,πέρα από ευχαρίστηση,και πνευματικά αγαθά(κι επομένως αν αξίζει να καταπιαστεί μαζί του ή όχι),καθώς και να καταλάβει καλύτερα τα νοήματα ενός έργου τέχνης και να ωφεληθεί περισσότερο από αυτό.Σε αντίθεση με την κριτική ικανότητα,η οποία για να αποκτηθεί χρειάζεται κυρίως προσπάθεια από το άτομο,το <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο είναι κάτι που κυρίως διδάσκεται.Δηλαδή,ο άνθρωπος θα πρέπει από την παιδική του ηλικία να έρχεται σε επαφή με την τέχνη,η οποία θα αυξάνεται όσο ωριμάζει,και να καθοδηγείται από ειδικούς δασκάλους ώστε να μπορεί να κρίνει σωστά σχετικά με τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω(αν ένα έργο τέχνης(ή και φιλοσοφικό) είναι αξιόλογο ή όχι κι αν μπορεί να του προσφέρει,πέρα από ευχαρίστηση,και πνευματικά αγαθά(κι επομένως αν αξίζει να καταπιαστεί μαζί του ή όχι),καθώς και να καταλάβει καλύτερα τα νοήματα ενός έργου τέχνης και να ωφεληθεί περισσότερο από αυτό).Οι δάσκαλοι θα πρέπει ακόμα βέβαια να δείξουν στο μαθητή την αξία της τέχνης(ώστε να θέλει να ασχολείται με αυτή) και να τους μεταδώσουν την άποψη ότι το καλό έργο τέχνης δεν είναι αυτό που προσφέρει μονάχα ευχαρίστηση κι είναι εύκολο να το κατανοήσει κάποιος,αλλά αυτό που του προσφέρει πνευματικά αγαθά και να τον μυήσει σε ανώτερες αξίες.Έτσι,μέσω της διδασκαλίας και της συχνής επαφής τους με αξιόλογα έργα τέχνης,οι μαθητές θα διαμορφώσουν τελικά ένα <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο. Είναι δυνατόν βέβαια κάποιος να βελτιώσει το καλλιτεχνικό του αισθητήριο και μόνος του(όπως την κριτική ικανότητα),αλλά λόγω κυρίως του γεγονότος ότι η τέχνη είναι,από τη φύση της,κάτι που μπορεί να παραπλανήσει τον άνθρωπο(τα περισσότερα έργα τέχνης δεν είναι εύκολο να αποκωδικοποιηθούν),θα είναι καλύτερα να έχει ένα δάσκαλο που να τον καθοδηγεί.
Αυτοί είναι λοιπόν οι τρόποι με τους οποίους ένα άτομο μπορεί να εξασφαλίσει τα τρία βασικότερα πνευματικά αγαθά από τα οποία αποτελείται η παιδεία.Βέβαια η απόκτηση της παιδείας από τον άνθρωπο είναι μια δύσκολη κι επίπονη διαδικασία,η οποία απαιτεί καθημερινές θυσίες και συνεχή αγώνα κι αυτό είναι κάτι που αποτρέπει την πλειονότητα των ανθρώπων από την προσπάθεια να την αποκτήσουν.Γι'αυτό το λόγο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να καταλάβει αφενός ότι δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος αν δεν έχει παιδεία(άνθρωπος χωρίς παιδεία είναι άνθρωπος μισός,μόνο κατ'όψιν άνθρωπος) κι αφετέρου ότι αυτά που θα χάσει αν δεν γίνει κάτοχος της παιδείας θα είναι πολύ περισσότερα από αυτά που θα χάσει στον επίπονο αγώνα για την απόκτησή της.Για τις συνέπειες της απουσίας παιδείας,για τον άνθρωπο και την κοινωνία,θα κάνω λόγο στην επόμενη ανάρτηση.
Homo Cogitans
Η ηθική αρετή είναι κάτι που διαμορφώνεται κυρίως στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου,από τα διάφορα περιβάλλοντα στα οποία αυτός είναι ενταγμένος(οικογενειακό, σχολικό,φιλικό κ.α.).Γι'αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό οι γονείς κι οι δάσκαλοι να προσπαθούν με όλες τους τις δυνάμεις να καταστήσουν το παιδί ηθικό,καθώς,αν το πετύχουν αυτό σε μικρή ηλικία,κατά πάσα πιθανότητα το παιδί θα έχει το χαρακτηριστικό αυτό κι όταν μεγαλώσει.Κι η ηθική αρετή μπορεί να φαίνεται κάτι περίπλοκο,να διαφέρει από εποχή σε εποχή κι από τόπο σε τόπο,και να μην υπάρχει μια κοινή αντίληψη γι'αυτήν,αλλά στην ουσία δεν είναι και πολύ.Ανεξάρτητα από όλα τ'άλλα,ο κάθε άνθρωπος,για να είναι ηθικός πρέπει να καταλάβει το εξής:ότι όλοι οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη είμαστε ίσοι κι,επομένως,ότι οφείλει να σέβεται και να βοηθάει (στο βαθμό που μπορεί) τους άλλους,είτε τυγχάνουν της συμπάθειάς του είτε όχι(το να μη συμπαθεί κάποιον άνθρωπο και να μην επιθυμεί να τον κάνει παρέα είναι αποδεκτό,το να μην τον σέβεται όμως ή να τον αφήσει αβοήθητο όταν έχει πραγματική ανάγκη,όχι) όπως σέβεται και βοηθάει τον ίδιο του τον εαυτό.
Η άποψη που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα,ότι οι ίδιοι υπερέχουν των υπολοίπων(=εγωισμός),πέρα από λανθασμένη,είναι και καταστροφική.Λανθασμένη είναι γιατί όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις ίδιες ανάγκες(σωματικές,συναισθηματικες,πνευματικές),σε ποιότητα κι όχι απαραιτήτως σε ποσότητα,και τις ίδιες,σε γενικές γραμμές ιδιότητες(π.χ.μπορούμε να τρέξουμε και να πηδήξουμε,όχι όμως και να πετάξουμε).Και αυτές τις ομοιότητες τις έχουμε (σχεδόν) όλοι και (σχεδόν) για πάντα,σε αντίθεση με διαφορές,όπως η οικονομική κατάσταση,το επάγγελμα,ακόμα κι η θρησκεία,η γλώσσα και το χρώμα του δέρματος,οι οποίες δεν υπάρχουν σε απόλυτο βαθμό(κάποιος άνθρωπος ασκεί ένα επάγγελμα διαφορετικό από τα επαγγέλματα που ασκεί η πλειονότητα των ανθρώπων,όμως σίγουρα υπάρχει και μια μειονότητα που ασκεί το ίδιο επάγγελμα με αυτόν),ούτε και για πάντα(κάποιος μπορεί να χάσει τη δουλείά του,τα λεφτά του,να αλλάξει γλώσσα,θρησκεία,ακόμα και χρώμα).Επομένως,όπως φαίνεται,οι ομοιότητες μεταξύ των ανθρώπων,που είναι περισσότερες κι ουσιαστικότερες,καθιστούν ανόητη την άποψη μερικών ανθρώπων ότι οι ίδιοι είναι ανώτεροι από τους άλλους.Η άποψη αυτή είναι όμως και καταστροφική,αφού δεν επιτρέπει την αρμονική συμβίωση και συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων(αφού ο καθένας νοιάζεται για το προσωπικό του όφελος κι αδιαφορεί για τους άλλους) κι ωθεί τους ανθρώπους να αδικεί ο ένας τον άλλον(π.χ. να κλέβει κάποιος κάποιον άλλον,στερώντας του την ευτυχία.Αυτό το κάνει γιατί πιστεύει ότι ο ίδιος αξίζει περισσότερο κι επομένως είναι καλύτερα να είναι εκείνος ευτυχισμένος παρά ο συνάνθρωπός του.),κάτι που οδηγεί τελικά στην ολική διάσπαση μιας κοινωνίας και ουσιαστικά στην καταστροφή της.Είναι λοιπόν απαραίτητο να κατανοήσουν όλοι οι άνθρωποι ότι δεν υπερέχουν κανενός άλλου ανθρώπου,αφού μόνο έτσι θα σέβονται τους συνανθρώπους τους και θα τους βοηθούν(όσο μπορούν) αν έχουν ανάγκη,θα γίνουν δηλαδή ηθικοί.
Το δεύτερο,σε σημασία,αγαθό από το οποίο αποτελείται η παιδεία,είναι η κριτική ικανότητα.Η κριτική ικανότητα,η ικανότητα δηλαδή να μπορεί κάποιος να κρίνει αν κάποια πράξη είναι σωστή ή λανθασμένη,σε σχέση με το στόχο του,είναι ένα πολύ σπουδαίο αγαθό,που εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ελευθερία του.Ο λόγος είναι ότι μόνο όταν την έχει μπορεί να παίρνει αποφάσεις και να δρα αυτοβούλως κι όχι υπακούοντας,συνειδητά ή ασυνείδητα,στη θέληση των άλλων.Το βασικό που πρέπει να κάνει κανείς για να αποκτήσει κριτική ικανότητα,όσο παράξενο κι αν φαίνεται,είναι να το θέλει.Πράγματι,η κριτική ικανότητα είναι,κατά μία έννοια,σαν το τρέξιμο:όλοι(σχεδόν)μπορούμε να τρέξουμε(σε μικρό βαθμό) από κάποια ηλικία κι έπειτα και δεν υπάρχει ανάγκη να διδαχθούμε πως γίνεται αυτό,όμως χρειάζεται συνεχής προπόνηση για να γινουμε πολύ γρήγοροι.Έτσι κι η κριτική ικανότητα είναι κάτι που το αποκτούμε(σε μικρό επίσης βαθμό) από κάποια ηλικία μετά,αλλά,προκειμένου να το αναπτύξουμε σε ικανοποιητικό βαθμό απαιτείται προσπάθεια κι εξάσκηση.Πρέπει δηλαδή το κάθε άτομο να μη δέχεται αγόγγυστα ό,τι του λένε οι άλλοι,ακόμα κι αν του φαίνεται σωστό ή αν εμπιστεύεται το άτομο που του το λέει,αλλά να προσπαθεί πραγματικά να εξετάσει βαθύτερα την ορθότητα της άποψης αυτής ώστε να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα.Έτσι,με το πέρασμα του χρόνου,η κριτική ικανότητα του ατόμου θα εξελίσσεται,μέχρι να φτάσει το άτομο στο σημείο να έχει συχνότερα δίκιο από ότι άδικο(αυτό είναι το ζητούμενο αφού το να έχει κάποιος πάντα δίκιο είναι αδύνατον) και να έχει τη δυνατότητα να κρίνει σωστά και για τα πλέον σοβαρά και δύσκολα θέματα.Βέβαια,η αμφισβήτηση,η οποία είναι πραγματικά πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης(φαίνεται αυτό κι από το γεγονός ότι μερικοί από τους σπουδαίοτερους φιλοσόφους όπως ο Ντεκάρτ κι ο Χιουμ άνηκαν στην φιλοσοφική τάση του σκεπτικισμού,ο οποίος προάγει την αμφισβήτηση διακηρύσσοντας ότι ο άνθρωπος ποτέ δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την ορθότητα μιας πράξης ή μιας άποψης) πρέπει να γίνεται με μέτρο,καθώς διαφορετικά,σε περίπτωση που γίνει αυτοσκοπός κι όχι μέσο επίτευξης ενός άλλου σκοπού,της απόκτησης της κριτικής ικανότητας και της γνώσης,μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο,αφού θα τον κάνει μαλθακό και θα τον οδηγήσει στην περιφρόνηση της γνώσης και της άποψης του συνομιλητή του,από τη στιγμή που θα αμφιβάλλει απόλυτα για την ορθότητά τους.
Πέρα από την εποικοδομητική αμφισβήτηση και προσπάθεια για εκ βάθους θεώρηση των πραγμάτων,υπάρχουν κι άλλοι τρεις παράγοντες που επηρεάζουν την κριτική σκέψη,το μυαλό,η γνώση κι η εμπειρία.Σχετικά με το μυαλό,όσο πιο έξυπνος είναι κανείς τόσο ευκολότερα μπορεί να κρίνει αν κάτι είναι σωστό ή όχι κι αντίστοιχα τόσο δυσκολότερα μπορεί κάποιος να τον ξεγελάσει(βέβαια για να ισχύει αυτό κάποιος έξυπνος θα πρέπει και να χρησιμοποιεί το μυαλό του,αφού,αν το έχει και βαριέται να το χρησιμοποιήσει είναι σαν να μην το έχει καν).Κι η γνώση είναι πολύ σημαντική αφού μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να φτάσει με (αρκετά μεγάλη) ασφάλεια σε κάποιο συμπέρασμα(για παράδειγμα αν κάποιος γνωρίζει για τις βλάβες που προκαλούν τα πυρηνικά εργοστάσια στον άνθρωπο και το περιβάλλον δε θα ξεγελαστεί αν οι κυβερνώντες ισχυριστούν ότι δεν ισχύει αυτό,όπως κάποιος με άγνοια επί του θέματος).Ακόμα κι η εμπειρία είναι πολύ σημαντική στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης,αφού αν κάποιος βιώσει κάτι ή αν δει κάποιον άλλον να το βιώνει τότε μπορεί να ξέρει με αρκετά μεγάλη βεβαιότητα αν αυτό είναι καλό ή κακό,σωστό ή λάθος,γι'αυτό και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι είναι συνήθως σοφώτεροι από τους νεώτερους(βέβαια για να χρησιμοποιηθεί σωστά η εμπειρία θα πρέπει κι ο άνθρωπος να μπορεί να κρίνει(άρα η χρήση της εμπειρίας βελτιώνει την κριτική ικανότητα κι η κριτική ικανότητα βελτιώνει τη χρήση της εμπειρίας)αν κάτι που βίωσε είναι ίδιο με αυτό που χρειάζεται να κρίνει και να μη συγκρίνει ανόμοια μεταξύ τους πράγματα ή καταστάσεις).Πάντως,ακόμα κι αν κάποιος διαθέτει κάποιο ή κάποια από αυτά τα 3 αγαθά,για να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα είναι απαραίτητο να το θέλει ο ίδιος,να αντιμετωπίζει τα πάντα με γόνιμη αμφισβήτηση και κριτική στάση.Μια ακόμα σημαντική λεπτομέρεια που πρέπει να τονιστεί είναι ότι οι δύο πρώτοι παράγοντες(εξάσκηση κριτικής ικανότητας+μυαλό) έχουν σε κάθε περίπτωση την ίδια δύναμη, ενώ οι δύο επόμενοι(γνώσεις και εμπειρία) ποικίλλουν από περίπτωση σε περίπτωση, ανάλογα με τις γνώσεις και την εμπειρία που διαθέτει ο άνθρωπος για κάθε θέμα.Τέλος,όσον αφορά στην κριτική ικανότητα,η πολιτεία θα πρέπει να αλλάξει το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει τη μηχανική αποστήθιση,τη λεγόμενη <<παπαγαλία>>,και δεν παρέχει σε καμιά περίπτωση στους μαθητές την ευκαιρία να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις τους και να προσπαθήσει να κάνει τους μαθητές να αποκτήσουν κριτική στάση απέναντι στα πράγματα και να παρέχει ευκαρίες για την ανάπτυξη της κριτικής τους ικανότητας(μέσω ερωτήσεων κρίσεως)ενώ παράλληλα η κυβέρνηση και τα ΜΜΕ να αρχίσουν να λένε την αλήθεια στους πολίτες κι όχι να τους υπνωτίζουν-βυθίζουν στην άγνοια,όπως συμβαίνει σήμερα,στα πλαίσια διαφορετικών από την εξυπηρέτηση του κοινού καλού,σκοπιμοτήτων.
Ένα τρίτο,πολύ σημαντικό,πνευματικό αγαθό από το οποίο αποτελείται η παιδεία είναι και το <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο,το οποίο βοηθά τον άνθρωπο να κρίνει αν ένα έργο τέχνης(ή και φιλοσοφικό) είναι αξιόλογο ή όχι κι αν μπορεί να του προσφέρει,πέρα από ευχαρίστηση,και πνευματικά αγαθά(κι επομένως αν αξίζει να καταπιαστεί μαζί του ή όχι),καθώς και να καταλάβει καλύτερα τα νοήματα ενός έργου τέχνης και να ωφεληθεί περισσότερο από αυτό.Σε αντίθεση με την κριτική ικανότητα,η οποία για να αποκτηθεί χρειάζεται κυρίως προσπάθεια από το άτομο,το <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο είναι κάτι που κυρίως διδάσκεται.Δηλαδή,ο άνθρωπος θα πρέπει από την παιδική του ηλικία να έρχεται σε επαφή με την τέχνη,η οποία θα αυξάνεται όσο ωριμάζει,και να καθοδηγείται από ειδικούς δασκάλους ώστε να μπορεί να κρίνει σωστά σχετικά με τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω(αν ένα έργο τέχνης(ή και φιλοσοφικό) είναι αξιόλογο ή όχι κι αν μπορεί να του προσφέρει,πέρα από ευχαρίστηση,και πνευματικά αγαθά(κι επομένως αν αξίζει να καταπιαστεί μαζί του ή όχι),καθώς και να καταλάβει καλύτερα τα νοήματα ενός έργου τέχνης και να ωφεληθεί περισσότερο από αυτό).Οι δάσκαλοι θα πρέπει ακόμα βέβαια να δείξουν στο μαθητή την αξία της τέχνης(ώστε να θέλει να ασχολείται με αυτή) και να τους μεταδώσουν την άποψη ότι το καλό έργο τέχνης δεν είναι αυτό που προσφέρει μονάχα ευχαρίστηση κι είναι εύκολο να το κατανοήσει κάποιος,αλλά αυτό που του προσφέρει πνευματικά αγαθά και να τον μυήσει σε ανώτερες αξίες.Έτσι,μέσω της διδασκαλίας και της συχνής επαφής τους με αξιόλογα έργα τέχνης,οι μαθητές θα διαμορφώσουν τελικά ένα <<καλό>> καλλιτεχνικό αισθητήριο. Είναι δυνατόν βέβαια κάποιος να βελτιώσει το καλλιτεχνικό του αισθητήριο και μόνος του(όπως την κριτική ικανότητα),αλλά λόγω κυρίως του γεγονότος ότι η τέχνη είναι,από τη φύση της,κάτι που μπορεί να παραπλανήσει τον άνθρωπο(τα περισσότερα έργα τέχνης δεν είναι εύκολο να αποκωδικοποιηθούν),θα είναι καλύτερα να έχει ένα δάσκαλο που να τον καθοδηγεί.
Αυτοί είναι λοιπόν οι τρόποι με τους οποίους ένα άτομο μπορεί να εξασφαλίσει τα τρία βασικότερα πνευματικά αγαθά από τα οποία αποτελείται η παιδεία.Βέβαια η απόκτηση της παιδείας από τον άνθρωπο είναι μια δύσκολη κι επίπονη διαδικασία,η οποία απαιτεί καθημερινές θυσίες και συνεχή αγώνα κι αυτό είναι κάτι που αποτρέπει την πλειονότητα των ανθρώπων από την προσπάθεια να την αποκτήσουν.Γι'αυτό το λόγο είναι απαραίτητο ο άνθρωπος να καταλάβει αφενός ότι δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος αν δεν έχει παιδεία(άνθρωπος χωρίς παιδεία είναι άνθρωπος μισός,μόνο κατ'όψιν άνθρωπος) κι αφετέρου ότι αυτά που θα χάσει αν δεν γίνει κάτοχος της παιδείας θα είναι πολύ περισσότερα από αυτά που θα χάσει στον επίπονο αγώνα για την απόκτησή της.Για τις συνέπειες της απουσίας παιδείας,για τον άνθρωπο και την κοινωνία,θα κάνω λόγο στην επόμενη ανάρτηση.
Homo Cogitans
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου